Autor: Anna Trzpis Zespół Szkół w Jodłowej Język polski Autor: Anna Trzpis Zespół Szkół w Jodłowej

Język, jaki jest, każdy widzi…. Język polski należy wraz z językami czeskim, słowackim, pomorskim (którego dialekt kaszubski przez część polskich uczonych jest jeszcze często traktowany jako dialekt języka polskiego), dolnołużyckim, górnołużyckim oraz wymarłym połabskim do grupy języków zachodniosłowiańskich, stanowiących część rodziny języków indoeuropejskich. Ocenia się, że jest on językiem ojczystym około 46 milionów ludzi na świecie, w tym głównie w Polsce oraz wśród Polaków za granicą (Polonia).

Zarys fonetyki historycznej Język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego. Do najważniejszych wczesnych zmian należy palatalizacja indoeuropejska. Dawne miękkie k, kh, g, gh przeszły w językach satem, takich jak prabałtosłowiański, w s i z, zaś w językach kentum, takich jak łacina i języki germańskie, w k i g. W języku prasłowiańskim wszystkie sylaby zamknięte przeszły w otwarte. Pociągnęło to za sobą powstanie samogłosek nosowych i zróżnicowanie długości samogłosek. Ukształtowała się też opozycja spółgłosek miękkich i twardych. W języku polskim zgłoskotwórcze r i l przeszły w pary samogłoska + r lub odpowiednio l. Nastąpił też zanik iloczasu, a wiele spółgłosek miękkich zostało utwardzonych, np. miękkie r przeszło w ż (zapis rz). Wiele spółgłosek miękkich traci miękkość w wygłosie (np. końcowe miękkie w w nazwach typu Wrocław, w przypadkach zależnych nadal jest miękkie - we Wrocławiu).

Wpływy języków obcych Współczesny język polski wywodzi się z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu oraz z innych regionach. Na język polski wpływały inne języki. Najważniejszymi z nich były: niemiecki czeski łacina włoski francuski rosyjski angielski A także język ukraiński za pośrednictwem gwary kresowej. Obecnie obserwować można duży wpływ języka angielskiego na język polski.

Bogurodzica Jest najdawniejszym zabytkiem języka polskiego i literatury polskiej Bogurodzica to najdawniejsza ze znanych polskich pieśni religijnych, a jednocześnie wybitne arcydzieło poezji średniowiecznej. Najstarsza część pieśni składa się z dwóch zwrotek zakończonych litanijnym refrenem Kyrie eleison (Panie, zmiłuj się). Powstała prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku, na co zdają się wskazywać m.in. archaizmy językowe (Bogurodzica, dziela, bożycze), nie spotykane w nieco późniejszych Kazaniach świętokrzyskich. W przeciągu XIV-XVI wieku do części pierwotnej dołączono kilkanaście dalszych strof o tematyce wielkanocnej, pasyjnej i dewocyjnej. Zarówno treść teologiczna, jak kompozycja, wersyfikacja i melodia Bogurodzicy odznaczają się nieprzeciętnymi walorami intelektualnymi i artystycznymi. Nie udało się dotąd odnaleźć bezpośredniego wzorca literackiego w hymnografii średniowiecznej (choć można wskazać na liczne analogie), co pozwala uznać Bogurodzicę za oryginalne dzieło autora rodzimego, zapewne duchownego o wysokiej kulturze teologicznej i literackiej. W pierwszej zwrotce pieśni wierni zwracają się w misternie skonstruowanej apostrofie do Bogarodzicy z prośbą o pośrednictwo: pozyskanie i spuszczenie (danie) Syna-Boga (w sensie duchowym Maryja, jako rzeczywista Matka Boga i duchowa Matka ludzi, nieustannie rodzi Chrystusa w sercach tych, którzy w Niego uwierzyli), lub też, w nieco innej interpretacji - o pozyskanie u Syna i "spuszczenie" na ziemię jego łaski. W drugiej strofie wierni kierują modły do Chrystusa - za pośrednictwem św. Jana Chrzciciela, "największego między narodzonymi z niewiast" (Mt 11, 11) - o wysłuchanie modlitw, pobożne życie i zbawienie wieczne. Motyw pośrednictwa Marii i Jana Chrzciciela w Bogurodzicy posiada wyrazistą analogię w średniowiecznej ikonografii - powstały w Bizancjum w VI-VII wieku temat Deesis (gr. modlitwa, błaganie) ukazuje Chrystusa - Władcę i Sędziego w asyście Matki i Jana w pozach wstawienniczych. Od X wieku przedstawienie to rozpowszechniło się na Zachodzie i prawdopodobnie tą drogą dotarło również do Polski. Zachowało się m.in. romańskie malowidło ścienne z grupą Deesis w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą (ok. 1160) oraz miniatura w tzw. Psałterzu trzebnickim (1. poł. XIII w.).

Bogurodzica Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, Zyszczy nam, spu[ś]ci nam. Kirielejson. Twego dziela krzciciela, Bożyce, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy,   A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie ra[j]ski przebyt. Kirieleison

Bogurodzica Bogurodzica, polska pieśń religijna, będąca najstarszym zabytkiem poezji i muzyki narodowej. W XV w. nazwana przez J. Długosza carmen patrium. Przez szereg lat pełniła rolę hymnu polskiego. Śpiewało ją rycerstwo polskie idąc do boju, m.in. pod Grunwaldem i Nakłem. Cała pieśń liczy 20 zwrotek, które powstawały prawdopodobnie od XIII do XIV w. Najstarszy odpis Bogurodzicy, pochodzący z ok. 1408, znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej. Pierwszy raz ogłoszona drukiem w statucie kanclerza J. Łaskiego w 1506. Jest inspiracją współczesnych artystów (w opracowaniu jazzowym na albumie Bogurodzica P. Barona).

Najstarszy rękopis Bogurodzicy Pochodzi z xv w.

Pozostałe zabytki języka polskiego 1) Najstarszym zapisanym zabytkiem języka polskiego jest Geograf Bawarski (IX w.) odnotowujący w języku łacińskim m.in. nazwy plemion polskich: Wiślanie, Goplanie, Wiercanie, Lędzicy, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie…; 2) Dagome iudex (około 990), dokument, w którym Mieszko I oddał swe państwo pod opiekę papieża, pojawiają się tu polskie nazwy: Kraków, Odra, Gniezno, Szczecin; 3) Kronika Thietmara, w której występuje imię polskiego władcy Bolesława Chrobrego oraz nazwy miast i rzek, np. Wrocław, Odra, Niemcza itd.; 4) Bulla gnieźnieńska (1136), sporządzona w kancelarii papieża Innocentego II, zawiera rejestr dóbr arcybiskupstwa oraz 410 wyrazów polskich, nazwana przez A. Brücknera “złotą bullą języka polskiego”, ze względu na bogactwo onomastyki, np. nazwy miejscowości, jak Łęczyca, Janowice, staropolskie imiona dwuczłonowe, np. Bogumił, Bożysław, Cieszymysł, zdrobnienia, np. Miłosz od Miłowit, Dobek od Dobiesław; przezwiska, np. Gęba, Ciołek, Kobyłka, imiona zapożyczone wraz z przyjęciem chrześcijaństwa, np. Piotr, Szymon; 5) Księga Henrykowska (1270), zawierająca dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie koło Wrocławia oraz pierwsze polskie zdanie: “daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” (które wypowiedział młynarz śląski do swej żony, mielącej na żarnach), dziś w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.

Zabytki te Zachowały się jedynie w odpisach pochądzących z końca XV wieku. Oryginały zaginęły w pomroce dziejów.