SKŁAD GRUP TERAPEUTYCZNYCH Na podstawie „Psychoterapii grupowej” I. Yalom’a i M. Leszcza opracowały: Marta Grabowska i Magdalena Lisiecka

Czy istnieje nadrzędna metoda ustalania składu grup? WPROWADZENIE Zasady ustalania składu grupy są ważne we wszystkich formach terapii grupowej – również w tych silnie ustrukturyzowanych i pozornie homogenicznych. Jednakże badania dotyczące składu grupy są obszerne i niezwykle złożone. Czy istnieje nadrzędna metoda ustalania składu grup?

Procedury używane do przewidywania zachowania w grupie Standardowy wywiad diagnostyczny. Standardowe testy psychologiczne. Specjalne procedury diagnostyczne.

1. Standardowy wywiad diagnostyczny Wywiad indywidualny jest najczęściej stosowaną metodą selekcji pacjentów przed przyjęciem ich do grupy. Osoba przeprowadzająca wywiad stara się zebrać jak najwięcej informacji o danej jednostce (pragnie poznać informacje o stresie środowiskowym, osobistej historii życia, motywacji do leczenia oraz siły ego), aby przewidzieć jak będzie się ona zachowywać w grupie. Wiadomo jednak, że przewidywania te mogą być jedynie pewnym, niedokładnym przypuszczeniem osoby przeprowadzającej wywiad.

1. Standardowy wywiad diagnostyczny Wywiad psychiatryczny najczęściej kończy się postawieniem diagnozy (np. według kryteriów DSM-IV-TR). Jednakże informacje w niej zawarte mają ograniczoną wartość jako wskaźniki zachowań interpersonalnych. Współczesna diagnoza podkreśla także oderwane i obserwowalne zachowanie, ale nie poświęca wiele uwagi życiu wewnętrznemu jednostki. Wykazano niestety, że standardowy wywiad przy przyjęciu w niewielkim stopniu przyczynia się do przewidywania przyszłych zachowań w grupie.

1. Standardowy wywiad diagnostyczny BADANIE 30 pacjentów skierowanych na terapię grupową. Przeprowadzony został z nimi wywiad, w trakcie którego oceniano pięć ważnych czynników: motywacji do terapii grupowej, umiejętności werbalnych, przewlekłości problemów, dotychczasowej relacji z obiektami i zdolności do wglądu. Co ważne: oceny dokonane w czasie wywiadu, nie miały żadnej wartości prognostycznej co do późniejszych zachowań pacjenta w czasie terapii grupowej. Żadna etykieta diagnostyczna nie jest w stanie oddać istoty jednostki oraz całego zbioru jej zachowań!

2. Standardowe testy psychologiczne Testy psychologicznie takie jak: m.in. Test Rorschacha, TAT, MMPI, Test Zdań Niedokończonych czy Rysunek Postaci Ludzkiej – nie dostarczyły terapeucie grupowemu istotnych informacji o możliwych zachowaniach jednostki w grupie.

3. Specjalne procedury diagnostyczne Wyniknęły z konieczności opracowania nowych metod oceny zachowań interpersonalnych. Interpersonalny system nozologiczny – próby klasyfikowania jednostek wg interpersonalnych stylów nawiązywania relacji. Bezpośrednie przetestowanie zachowania istotnego dla grupy – obserwowanie zachowania jednostki, która wykonuje zadanie związane z sytuacją grupy terapeutycznej. Jest to najskuteczniejsza metoda! Interpersonalny wywiad przy przyjęciu – sprawdzanie zdolności do „tu i teraz”, próba zbadania wcześniejszych relacji interpersonalnych i grupowych pacjenta, pytania o przyjaciół i ich życie itp.

Interpersonalny system nozologiczny Karen Horney – zakładała ona, że osoby z problemami w sposób przesadny lub nieadaptacyjny zbliżają się do innych ludzi, są przeciwko nim lub odsuwają się od nich. Opisała ona również profile interpersonalne tych osób. Bowlby – klasyfikacja oparta o 4 podstawowe style przywiązania w relacjach: 1) bezpieczne, 2) lękowe, 3) obojętne lub odrzucające i unikające oraz 4) strachliwe i unikające. Co ważne: niektórzy terapeuci uważają, że prawidłowe rozpoznanie stylu przywiązania u pacjenta oraz umiejętne odniesienie się do niego może stanowić o sukcesie lub porażce leczenia. Współcześni przedstawiciele teorii interpersonalnej – klasyfikacja zachowań interpersonalnych na podstawie danych zebranych z inwentarzy interpersonalnych. Następnie informacje te wpisywane są w wielowymiarowy interpersonalny diagram kołowy (jest to schematyczny obraz stosunków interpersonalnych, które są rozmieszczone na okręgu w dwuwymiarowej przestrzeni).

Interpersonalny system nozologiczny Kluczowa sfera problemów interpersonalnych u pacjenta jest już zidentyfikowana. Dwie drogi: Terapia, która unika tej wrażliwej sfery? Czy też terapia, która jej dotyka?

Interpersonalny system nozologiczny BADANIA: Pacjenci dopasowani do rodzaju terapii, który dotyka ich problemów, nie zawsze odnoszą sukcesy. Na przykład pacjenci z trudnościami interpersonalnymi słabiej radzili sobie w terapii interpersonalnej. Dlaczego? Warunkiem odniesienia korzyści z terapii interpersonalnej jest jakiś stopień umiejętności interpersonalnych. W ich przypadku lepsze wyniki przyniosłaby terapia poznawcza.

Terapeuto grupowy pamiętaj, że… Typowe wzorce relacyjne pacjentów będą odtwarzane w mikrokosmosie grupy. Sama diagnoza nie jest aż tak ważna, jak zmienne związane z osobowością i stylem przywiązania. Pacjenci potrzebują pewnych umiejętności interpersonalnych, żeby jak najlepiej skorzystać z interakcyjnej terapii grupowej. Pacjenci sztywno dominujący lub odrzucający, osłabią pracę grupy terapeutycznej. Osoby angażujące się i skłonne do podejmowania ryzyka społecznego ułatwią pracę grupy.

Terapeuto grupowy pamiętaj, że… Pacjenci, którzy wykazują nastawienie psychologiczne mają istotne znaczenie dla skuteczności interakcyjnej grupy terapeutycznej. Pacjenci mniej ufni, mniej altruistyczni i mniej skłonni do współpracy będą potrzebować grup bardziej wspierających. Osoby z silnym neurotyzmem lub perfekcjonizmem będą przypuszczalnie potrzebować dłuższego czasu leczenia, aby osiągnąć znaczącą zmianę.

Bezpośrednie przetestowanie zachowania istotnego dla grupy Badania empiryczne również potwierdzają tę tezę: zachowania jednostki będą wykazywały pewną spójność w czasie, nawet jeśli zmienią się ludzie, z którymi osoba wchodzi w interakcje. Najbardziej istotne informacje do przewidywania zachowania w grupie można uzyskać poprzez obserwacje, jak zachowuje się jednostka w grupie możliwie najbardziej podobnej do tej, do której ma ewentualnie zostać przydzielona – wprowadzenie pacjenta do grupy na próbę. Inne rozwiązanie: grupa oczekujących – tymczasowa grupa utworzona spośród pacjentów wpisanych na listę oczekujących w poradni.

Zasady dotyczące ustalania składu grupy Grupy heterogeniczne mają przewagę nad homogenicznymi w przypadku długoterminowej, intensywnej, interakcyjnej terapii grupowej. Grupy homogeniczne – obejmują osoby posiadające ten sam problem, przeważnie jednej płci (np. kobiety walczące z bulimią).

Grupy homogeniczne Są bardziej nastawione na wsparcie. ZALETY WADY Są bardziej nastawione na wsparcie. Szybciej uzyskują stabilność. Szybciej stają się spójne. Mają lepszą frekwencję. Przeżywają słabsze konflikty. Zapewniają szybsze złagodzenie objawów. Nie nadają się do długoterminowej pracy nad zmianą osobowości pacjentów. Uwaga! Wiele grup pozostaje na poziomie powierzchniowym nie z powodu homogeniczności, lecz psychicznego nastawienia prowadzących i kształtowanej przez nich ograniczonej kultury grupowej.

Terapeuto… …uważaj żeby w grupach homogenicznych nie wysyłać komunikatów, które skupiają się jedynie na podobieństwie problemu, bo to tłumi indywidualność i zniechęca do odsłonięcia się i interpersonalnej szczerości!!!

grupa homogeniczna czy heterogeniczna? Heterogeniczność: w zakresie obszarów konfliktów i wzorców radzenia sobie u pacjentów. Tutaj: różnice w zakresie płci, poziomu aktywności, myślenia i odczuwania, a także trudności interpersonalnych. Homogeniczność: w zakresie stopnia podatności na zranienia i tolerancji na lęk. Tutaj: podobieństwa w zakresie inteligencji, tolerancji na lęk, zdolności do wymiany informacji zwrotnych i angażowania się w proces terapeutyczny.

Skuteczna grupa terapeutyczna Obejmuje różne diagnozy i zaburzenia. Im większa odległość między biegunowo różnymi typami, tym większy potencjał terapeutyczny. Jeśli ma nastąpić zmiana między pacjentem a kulturą grupy musi wystąpić jakiś stopień nieprzystosowalności. Jednak oprócz tego ważny jest podobny poziom siły ego u członków grupy.

Czynniki mające znaczenie dla efektywności pracy grupy Wiek w grupach heterogenicznych: duże zróżnicowanie pomaga wieku pomaga zrozumieć swoje przeszłe, obecne i przyszłe relacje z gronem osób znaczących, to jest z rodzicami, dziećmi, rodzeństwem. „Weterani” w nowej grupie – są wzorem konstruktywnych norm grupowych i występują w ich obronie. Płeć – najlepiej zróżnicowana – mniej więcej równa ilość kobiet i mężczyzn. Mężczyźni: w grupach jednopłciowych są bardziej agresywni i nastawieni rywalizacyjnie, w grupach mieszanych są bardziej otwarci i mniej agresywni gdy jest ich mało w mieszanych grupach mogą czuć się izolowani, odsuwani na bok, pomijani Kobiety: w grupach mieszanych mogą stać się mniej otwarte i uległe wobec mężczyzn

Heterogeniczność ról polega na przyjmowaniu do grupy nowych członków na podstawie informacji, która rola jest wolna, np. lider zadaniowy, prowokator, moralista, gwiazdor, krytyk, itp.

Kompetentny terapeuta powinien dążyć do… …ustalenia takiego składu, który równoważy podobieństwa i różnice u członków pod względem: interpersonalnego zachowania zaangażowania stosunku do autorytetów więzi emocjonalnej skupiania się na zadaniu zgadzania się z wartościami, które przyświecają celowi terapeutycznemu

Skład grupy wpływa na: SKŁAD GRUPY dużą spójność i zaangażowanie wysoki poziom konfliktu wysoki poziom ucieczki wysoki poziom zależności

Jak tworzymy skład grupy? Heterogeniczny sposób tworzenia grupy: teoria makrokosmosu społecznego, teoria dysonansu. Homogeniczny sposób tworzenia grupy: teoria spójności. Teoria mikrokosmosu społecznego Grupa to miniatura świata społecznego, a zatem jej rozrzut demograficzny powinien być duży, jednostki zróżnicowane pod względem płci, zawodu, wieku, wykształcenia i klasy socjoekonomicznej, co stwarza okazję do uczenia się interpersonalnego.

Jak tworzymy skład grupy? Teoria dysonansu Uczenie się interpersonalne lub zmiana nastąpią tylko wtedy, gdy jednostka będąca w stanie dysonansu dział na rzecz jego zmniejszenia. Dysonans powoduje dyskomfort psychiczny i skłania jednostkę do osiągnięcia optymalnego stanu. Członkostwo w grupie jest atrakcyjne, bo ma wiele pożądanych cech, a jednocześnie stawia wymagania powodujące napięcie. To powoduje dysonans i równocześnie chęć zmiany. Teoria spójności Siła przyciągania grupy ma decydujące znaczenie dla wyniku pracy grupy i dlatego najważniejszym celem powinno być stworzenie spójnej, dopasowanej grupy.  

A jak to jest w praktyce? Nie potwierdzona została teoria dysonansu, natomiast sprawdza się teoria spójności. Spójność powoduje: lepszą frekwencję członków grupy, zdolność do wyrażania i znoszenia wrogości, otwartość na wpływ terapeutyczny grupy, atrakcyjność grupy. Gdy grupa nie jest spójna członkowie dążą do porzucenia jej. Najważniejszym zadaniem terapeuty jest stworzenie spójnej grupy!!! Nie jest ona synonimem komfortu i spokoju. Przeciwnie, tylko w spójnej grupie konflikt może być tolerowany i przekształcony w produktywną pracę.  

BIBLIOGRAFIA Yalom, I., Leszcz, M. (2006). Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 220-239.