Ocena obciążenia psychicznego pracowników: ćwiczenia

Przypomnienie:

Podstawą oceny obciążenia psychicznego jest określenie wszystkich czynności mogących w znaczący sposób wpływać na stopień obciążenia psychicznego na stanowisku.

Ocenę wysiłku psychicznego można oprzeć w trzech etapach czynności na źródła informacji, podejmowanie decyzji oraz wykonywane czynności. Źródła informacji - złożoność informacji - wyróżnianie z tła - jednoznaczność informacji - bariery w odbiorze Podejmowanie decyzji - charakter decyzji: proste, złożone - częstotliwość podejmowania decyzji - presja czasu Wykonywanie czynności - położenie urządzeń sterowniczych - jednoczesność ruchów - możliwość wyłączenia udziału wzroku

Ocena słowna Ocena punktowa Wysiłek psychiczny wynikający z trzech etapów wykonywanych czynności ocenia się zgodnie z tabelą poniżej, w której zawarte są oceny cząstkowe wysiłku psychicznego. Końcowa ocena wysiłku psychicznego określana jest na podstawie sumy punktów ocen cząstkowych. Poniżej w tabeli podano oceny cząstkowe wysiłku psychicznego dla uzyskiwania informacji, podejmowania decyzji oraz wykonywania czynności: Ocena słowna Ocena punktowa Obciążenie minimalne Obciążenie małe Od 1 do 5 Obciążenie średnie Od 6 do 10 Obciążenie duże Od 11 do 15 Obciążenie bardzo duże Od 16 do 20

Poniżej przedstawiono w tabeli całkowitą ocenę wysiłku psychicznego: Suma punktów Ocena punktowa Wysiłek minimalny Od 1 do 15 Wysiłek mały Od 16 do 30 Wysiłek średni Od 31 do 45 Wysiłek duży Od 46 do 60 Wysiłek bardzo duży

W ocenie obciążenia psychicznego uwzględnia się także monotonię pracy W ocenie obciążenia psychicznego uwzględnia się także monotonię pracy. Oddziałuje ona równolegle i przyczynie się również do powstawania zmęczenia psychicznego. Monotonia pracownika wynika z następujących cech procesu pracy: •niezmienności (jednostajności) procesu pracy, •niezmienności (jednostajności) otaczających warunków, •konieczności stałego zachowania uwagi bez możliwości myślenia o sprawach nie związanych z pracą lub ewentualnego porozumiewania się z sąsiadami, •łatwość pracy, znacznie zmniejszająca potrzebę procesów intelektualnych (myślenia, rozumowania). Przy ocenie stopnia monotonii posługujemy się skalą 3-stopniową. Za monotonię dużą uważamy taką, która powstaje w wyniku występowania wszystkich czterech elementów; monotonia średnia jest wówczas, gdy tych elementów jest trzy, a mała - gdy mniej niż trzy.

Całkowite obciążenie psychiczne ocenia się uwzględniając słowną ocenę sumaryczną wysiłku psychicznego z oceną monotonii pracy. Uznamy go, za równe ocenie sumarycznej, jeśli ocena monotonii jest od niej niższa. Jeśli taka sama lub wyższa, to należy całkowite obciążenie psychiczne określić na podstawie sumarycznego wysiłku psychicznego, podwyższając ocenę o jeden poziom skali.

Przykładowo: Obciążenie psychiczne maszynistów elektrowozów

Prawidłowe powiązania między wymaganiami stawianymi przez zadanie i środowisko pracy, a zdolnościami operatora są szczególnie ważne w transporcie. Maszynista elektrowozu powinien reagować bezzwłocznie i odpowiednio do sytuacji zagrożenia. Praca na granicy wydolności zwiększa prawdopodobieństwo błędu, warunki wysokiego obciążenia wywołują reakcje stresowe a niedociążenie spadek uwagi. Stopień dostosowania między maszyną a człowiekiem ocenia się na podstawie poziomu obciążenia i pojawiających się u operatora objawów zmęczenia. Dane te służą do identyfikacji czynników wywołujących nadmierne obciążenie a następnie do nowych rozwiązań.

Badani: Badaniami objęto 30 maszynistów kolejowych obsługujących pociągi pasażerskie lokomotywami elektrycznymi typu EU- 07. Średni wiek badanych wynosił 44,5 lat a staż pracy 24,9 lat. Badania wykonano w grudniu-styczniu podczas prowadzenia pociągu pospiesznego z prędkością do 100km/h na trasie liczącej 412 km . Pociąg zatrzymywał się na 18 stacjach postojowych. Całkowity czas pracy trwał od godziny 12:35 do 00:47 czyli około 12h. Miejscem pracy maszynisty jest kabina pojazdu trakcyjnego wyposażona w pulpit z urządzeniami sygnalizacyjnymi i sterowniczymi oraz siedzisko. Wysokość pulpitu wynosi 72 cm z nastawieniem jazdy zlokalizowanym na wysokość 90cm od podłogi. Niezbędne informacje do prowadzenia elektrowozu pochodzą z zewnątrz oraz wewnątrz kabiny. Do maszynisty operatora informacje docierają głównie za pośrednictwem narządu wzroku, w mniejszym stopniu słuchu.

Do oceny obciążenia psychicznego posłużyły: Bezpośrednia obserwacja pracy Szacunkowa metoda uwzględniająca 3 etapy pracy (odbiór informacji, podejmowanie decyzji i wykonanie czynności) z uwzględnieniem kryteriów charakteryzujących pracą tj. częstość, zmienność, dokładność i ważność. Metoda oceny monotonii wykorzystująca współwystępowanie czterech elementów prowadzących do spadku reaktywności całego organizmu.

Obciążenie psychiczne operatora maszynisty na podstawie szacunkowej metody zakwalifikowano jako bardzo duże. Szczególnie dotyczy ono odbioru informacji. Praca polega na ciągłej obserwacji szlaku i urządzeń sygnalizacyjnych co wymaga dużej koncentracji i uwagi. Sygnały są na bieżąco analizowane i przetwarzane, a ich efektem jest natychmiastowe podjęcie decyzji i jej wykonanie

Szacunkowa ocena obciążenia psychicznego maszynisty kolejowego: Kryteria ilościowe: Kryteria jakościowe: Częstość zmienność złożoność Dokładność Ważność Bardzo Duża Średnia duża Duża Bardzo Średnia Średnia Średnia Średnia Duża Mała Mała Mała Odbiór informacji -> =Bardzo duże + =Średnie Podejmowanie decyzji-> + Wykonywanie czynności-> =Bardzo duże ^ Bardzo duże Całościowe obciążenie psychiczne:

Stopień monotonii w pracy maszynistów kolejowych określono jako duży, gdyż występują równocześnie 4 elementy wpływające na monotonię: Niezmienność procesu pracy i otoczenia Stała koncentracja uwagii Łatwość pracy

Maszyniści przystępowali do pracy bez objawów zmęczenia ogólnego oraz praktycznie z brakiem zmęczenia fizycznego. Jednakże u części badanych wystąpiły symptomy obniżonej motywacji. (33% odczuwało niepokój, 13% podenerwowanie i 13% zobojętnienie) Objawy spadku aktywacji Częstość występowania objawów spadku aktywacji wśród maszynistów przed i po pracy.

Natomiast po pracy częstość objawów zmęczenia i ich rozległość były bardzo duże. ( Chęć położenia się, senność zmęczenie oczu, ciężkość nóg, zmęczenie rąk, ociężałość całego ciała, uczucie ciężkości głowy, ziewanie: tak jak jest pokazane na wykresie powyżej)

Częstość występowania objawów spadku motywacji wśród maszynistów Występowały też objawy spadku motywacji znacznie większe niż przed pracą. Trudność skupienia uwagi, znudzenie, trudność myślenia, zobojętnienie, zniecierpliwienie, rozproszenie, natomiast mniejsze okazały się takie objawy jak nerwowość czy odczuwanie niepokoju. Objawy spadku motywacji Częstość występowania objawów spadku motywacji wśród maszynistów przed i po pracy

Osłabienie motywacji manifestowało się głównie w znudzeniu Osłabienie motywacji manifestowało się głównie w znudzeniu. Ponadto 1/3 maszynistów stwierdziła u siebie zobojętnienie i tyle samo zniecierpliwienie, a u 17% badanych wystąpiły trudności w koncentracji uwagi. Jednakże stwierdzono także cechy, których częstość występowania zmniejszyła się do 10%. Wszystkie różnice w częstości obniżenia motywacji przed i po pracy są istotne z wyjątkiem podenerwowania i rozproszonej uwagi.

Porównanie: Doznawane przez maszynistów objawy zmęczenia po pracy porównano z objawami pracowników biurowych (np.. Księgowi) i motorowych (członków załogi wiertniczej). Pracownicy biurowi w większości wykonywali pracę przy tradycyjnym stanowisku w niewielkim procencie wyposażonym w komputery. Motorowi to typowi pracownicy fizyczni o przewadze obciążenia dynamicznego ocenionym jako pracę ciężką. Największe różnice między badanymi grupami wystąpiły w spadku aktywacji, gdzie najwyższe częstości tych objawów pojawiły się u maszynistów, a najniższe wśród pracowników umysłowych. Należy wiązać to z obciążeniem percepcyjnym, ale także z czasem pracy, który u maszynistów wynosi 12h i porą jej zakończenia około 01:00. Charakterystyczne jest, że ból oczu występuje w podobnym odsetku zarówno u maszynistów jak i pracowników biurowych. (Odpowiednio 53% i 46%) ( wykres na dole )

motorowych i maszynistów po pracy. Objawy spadku aktywacji Częstość występowania objawów spadku aktywacji wśród pracowników biurowych, motorowych i maszynistów po pracy.

motorowych i maszynistów po pracy Objawy spadku motywacji Częstość występowania objawów spadku motywacji wśród pracowników biurowych, motorowych i maszynistów po pracy

Częstość występowania symptomów wskazujących na osłabienie motywacji są relatywnie niskie oraz słabo różnicujące poszczególne grupy zawodowe. Np. trudności ze skupieniem uwagi, podenerwowaniem itp.. Wyjątkiem jest zniecierpliwienie, które deklarują w podobnym procencie pracownicy biurowi i maszyniści (ok. 37% i 33%) , a które jest niższe u motorowych (7%)

Podsumowanie: Bardzo duże obciążenie psychiczne znajduje potwierdzenie w odczuciach zmęczenia maszynistów widocznie w wysokich odsetkach cech spadku aktywacji. Były one najwyższe wśród porównywanych grup. Po pracy 100% maszynistów wyrażało chęć położenia się, a wśród operatorów zmiany nocnej 76%. Symptom senności przejawiał się u 93% i 83% i ziewania 90% i 66% odpowiednio. Istotny wpływ na wielkość obciążenia psychicznego ma monotonia, której stopień oceniono jako duży. Zadania pozbawione czynników poznawczych i emocjonalnych mogą zwiększać znudzenie, czyli stan zmniejszonej aktywacji wyższych centrów nerwowych. Obniżenie pobudzenia jest połączone ze spadkiem sprawności psychicznej. Pojawienie się zjawiska znudzenia przejawiało się u maszynistów w cechach spadku motywacji. Jednakże, pomimo ewidentnie większej ekspozycji na monotonię, nie odbiegało ono wyraźnie od symptomów znudzenia pracowników biurowych i ekipy wiertniczej. Także częstość tętna maszynistów przed i po zakończeniu jazdy „z powrotem” w niewielkim stopniu są niższe od analogicznych badań tętna podczas jazdy „tam”. Świadczy to o niewielkiej redukcji pobudzenia przez powtarzalne bodźce. O napięciu emocjonalnym decydują odpowiedzialność i zagrożenia, które pojawiły się u badanych przed rozpoczęciem pracy (niepokój, podenerwowanie), a zmniejszyło się po jej zakończeniu. Praca na stanowisku maszynisty kolejowego wywołuje wysokie obciążenia psychiczne. Obciążenia te należałoby zoptymalizować dla dobra maszynistów i bezpieczeństwa jazdy.