Dr. Caterina Sganga, LLM (Yale) Lider-Lab, Scuola Superiore SantAnna - Pisa Włoski system zadośćuczynień za utratę osoby bliskiej

Krótki zarys Historia włoskiego prawa deliktowego w skrócieHistoria włoskiego prawa deliktowego w skrócie –Dwubiegunowy schemat Kodeksu Cywilnego (1942) –Włoskie sądy między konserwatyzmem a innowacją ( ) –Nowa era w zakresie szkód osobowych: pojawienie się pojęcia szkody biologicznej (danno biologico)i jego rozwój ( ) –Poza kodeksem, do Konstytucji: zadośćuczynienie za szkody niepieniężne (NPD), a Włoski Sąd Najwyższy ( ) Zadośćuczynienie za utratę bliskiej osoby we włoskim prawie precedensowym Zadośćuczynienie za utratę bliskiej osoby we włoskim prawie precedensowym Uzasadnienie uprawnienia a szkody kompensowane przed i po przełomowym orzeczeniu Sądu Najwyższego (2003) Uzasadnienie uprawnienia a szkody kompensowane przed i po przełomowym orzeczeniu Sądu Najwyższego (2003) Zadośćuczynienie za stratę osoby bliskiej, a NPD po roku 2008 Zadośćuczynienie za stratę osoby bliskiej, a NPD po roku 2008 Od teorii do praktyki: kryteria oceny Od teorii do praktyki: kryteria oceny

Historia włoskiego prawa deliktowego w skrócie

Dwubiegunowy schemat włoskiego kodeksu cywilnego (1942) Klauzula generalna dla odpowiedzialności pozakontraktowej (art c.c.)Klauzula generalna dla odpowiedzialności pozakontraktowej (art c.c.) Każde działanie umyślne lub nieumyślne, które powoduje szkody innym osobom, musi zostać naprawione przez sprawcę Każde działanie umyślne lub nieumyślne, które powoduje szkody innym osobom, musi zostać naprawione przez sprawcę Specjalna zasada naprawiania szkód niematerialnych (NPD) (art.2059 c.c.)Specjalna zasada naprawiania szkód niematerialnych (NPD) (art.2059 c.c.) Szkody niematerialne podlegają naprawie tylko w przypadkach przewidzianych prawemSzkody niematerialne podlegają naprawie tylko w przypadkach przewidzianych prawem

(c.d.) Dwubiegunowy schemat włoskiego kodeksu cywilnego (1942) Artykuł 2043 k.c.Artykuł 2043 k.c. –Lucrum cessans (utracone korzyści) –Damnum emergens (szkoda rzeczywista) Artykuł 2059 k.c.Artykuł 2059 k.c. –W związku z artykułem 185 kodeksu karnego: sprawca zobowiązany jest do naprawienia szkód materialnych i niematerialnych wynikających z przestępstwasprawca zobowiązany jest do naprawienia szkód materialnych i niematerialnych wynikających z przestępstwa

Sądownictwo włoskie między konserwatyzmem a innowacją ( ) Sądy zasądzały zadośćuczynienie z tytułu NPD (szkód niematerialnych) tylko wówczas gdy te wynikały z przestępstwSądy zasądzały zadośćuczynienie z tytułu NPD (szkód niematerialnych) tylko wówczas gdy te wynikały z przestępstw –Uzasadnienie: ograniczenie roszczeń Do lat 70-tych szkody osobowe rozpatrywane były tylko w świetle ich konsekwencji ekonomicznychDo lat 70-tych szkody osobowe rozpatrywane były tylko w świetle ich konsekwencji ekonomicznych –Przypadki osób bez wartości Czy art k.c. są niekonstytucyjne?Czy art k.c. są niekonstytucyjne? –Równość traktowania/ pogwałcenie praw fundamentalnych

Nowa era dla szkód osobowych : pojawienie się pojęcia danno biologico (tzn. rozstrój zdrowia) oraz jego rozwój ( ) Trybunał Konstytucyjny, n.184/1986Trybunał Konstytucyjny, n.184/1986 –Art.2043 k.c.: zadośćuczynienie za szkody bezprawne –Skutki pogwałcenia prawa do zdrowia, chronionego Konstytucją (art.32) są szkodami bezprawnymi i wymagają zadośćuczynienia –tertium genus danno biologico: dlaczego pod art.2043 k.c. a nie pod art.2059 k.c. Szkody wynikające z pogwałcenia fundamentalnego prawa do zdrowiaSzkody wynikające z pogwałcenia fundamentalnego prawa do zdrowia –Danno biologico –Danno morale (ból i cierpienie, art.2059 k.c.) –Szkody ekonomiczne i koszty

(c.d. ) Nowa era dla szkód osobowych… Nowe kryteria oceny: obiektywność i personalizacjaNowe kryteria oceny: obiektywność i personalizacja –Orzeczenie lekarzy specjalistów o tymczasowym bądź trwałym inwalidztwie –Przeczenia sądów: stałe kwoty dzienne, calcul au point oraz godziwa wycena –Danno morale (szkoda moralna) jako procent uszczerbku na zdrowiu (danno biologico)..lecz art.2059 k.c. pozostał nadal. Co z ochroną innych praw fundamentalnych?..lecz art.2059 k.c. pozostał nadal. Co z ochroną innych praw fundamentalnych? –Bariera monetaryzacji i jej konsekwencje –Zasadnicza rola odszkodowań za stratę osoby bliskiej –Konieczność ponownego przemyślenia schematu dwubiegunowego

Ponad kodeks, do Konstytucji: zadośćuczynienia za szkody niematerialne (NPD) a Włoski Sąd najwyższy ( ) Cass. 31 maja 2003, nr 8827/8828Cass. 31 maja 2003, nr 8827/8828 –Potwierdzenie schematu dwubiegunowego –Art.2059 k.c. a nowa interpretacja przypadków przewidzianych prawem –Nowa 3-stopniowa kategoria szkód niematerialnych (NPD): Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu)Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) Szkoda moralna (nowa interpretacja przestępstwa - art.185 k.k.)Szkoda moralna (nowa interpretacja przestępstwa - art.185 k.k.) Szkoda- konsekwencja pogwałcenia praw fundamentalnych chronionych przez KonstytucjęSzkoda- konsekwencja pogwałcenia praw fundamentalnych chronionych przez Konstytucję Orzeczenie nr 209/2006: danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) uznany przez prawodawcęOrzeczenie nr 209/2006: danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) uznany przez prawodawcę

(c.d.) Ponad kodeks, do Konstytucji.. Sądy i środowiska akademickie różniły się w interpretacji art k.c. wraz z jego rozwinięciami przez ponad 6 latSądy i środowiska akademickie różniły się w interpretacji art k.c. wraz z jego rozwinięciami przez ponad 6 lat –Kontrowersyjne pojęcie szkody egzystencjalnej –Znaczenie pojęcia konstytucyjnie chroniony –Wzajemne oddziaływanie między 3 rodzajami szkód niematerialnych (NPD) Orzeczenie ostateczne: Cass. SSUU 11/11/2008, nn Orzeczenie ostateczne: Cass. SSUU 11/11/2008, nn –Wyłączna uniwersalna kategoria szkód niematerialnych (NPD) oraz jej konstytucyjne granice –Konsekwencje oceny i zadośćuczynienia

Włoski system zadośćuczynień za utratę bliskiej osoby

Uzasadnienie uprawnienia i szkody kompensowane przed rokiem 2003… Przed rokiem 1986, tylko szkody ekonomicznePrzed rokiem 1986, tylko szkody ekonomiczne Po roku 1986, dwa rodzaje roszczeń:Po roku 1986, dwa rodzaje roszczeń: –Prawo spadkowe (Iure hereditatis) Szkody poniesione przez zmarłego i dziedziczoneSzkody poniesione przez zmarłego i dziedziczone Stosowny przedział czasowy pomiędzy urazem a zgonemStosowny przedział czasowy pomiędzy urazem a zgonem –Prawo własności (Iure proprio) Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) w przypadku medycznie poświadczonej patologii (uraz psychiczny)Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) w przypadku medycznie poświadczonej patologii (uraz psychiczny) Szkoda moralna (Danno morale) za ból i cierpienieSzkoda moralna (Danno morale) za ból i cierpienie

….między 2003 a 2008…. Cass. n. 8827/03 w sprawie zadośćuczynienia za stratę bliskiej osobyCass. n. 8827/03 w sprawie zadośćuczynienia za stratę bliskiej osoby –Art Konstytucji zapewniają ochronę nienaruszalności rodziny oraz jej więzów solidarności –Szkoda wynikająca z pogwałcenia takiego fundamentalnego prawa musi zostać naprawiona z mocy art.2059 c.c. –Szkody kompensowane: Iure hereditatis – jak poprzednioIure hereditatis – jak poprzednio Iure proprio:Iure proprio: –Uszczerbek na zdrowiu (Danno biologico), jeżeli występuje –Szkoda moralna (Danno morale), za ból i cierpienie –Nawet gdy nie występuje uszczerbek na zdrowiu, podlegają naprawieniu szkody niematerialne (NPD) wynikające z pogwałcenia art Konstytucji

.... Oraz dzisiaj Uniwersalna kategoria NPD w ramach art k.c.Uniwersalna kategoria NPD w ramach art k.c. Te same szkody co poprzednio lecz są one aspektami jedynej kategorii, tzn. prostymi elementami szacowania obejmującego wszystko odszkodowaniaTe same szkody co poprzednio lecz są one aspektami jedynej kategorii, tzn. prostymi elementami szacowania obejmującego wszystko odszkodowania –Ma to miejsce w szczególności w odniesieniu do danno morale (szkody moralnej) oraz godziwej personalizacji danno biologico (uszczerbku na zdrowiu)

Od teorii do praktyki: kryteria wyceny Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) podlega swoim zasadom ogólnym oraz tabelom kalkulacyjnym; szkoda moralna wymaga godziwej wycenyDanno biologico (uszczerbek na zdrowiu) podlega swoim zasadom ogólnym oraz tabelom kalkulacyjnym; szkoda moralna wymaga godziwej wyceny Wycena NPD z tytułu naruszenia art Cost. oparta jest na:Wycena NPD z tytułu naruszenia art Cost. oparta jest na: –Sile więzów uczuciowych –Wspólnym pożyciu (zamieszkaniu) –Wieku ofiar pierwotnych i wtórnych –Brutalności deliktu (czynu niedozwolonego) –Liczbie pozostających przy życiu członków rodziny

(c.d.) Od teorii do praktyki.. Na kryterium wspólnego pożycia (zamieszkania)Na kryterium wspólnego pożycia (zamieszkania) –Jego brak może zostać uznany za dowód wskazujący na mniejszą szkodę (Cass. n. 1203/07) –Brak wspólnego pożycia (zamieszkania) nie ma znaczenia jeżeli jest on związany z tymczasowym zatrudnieniem (Cass. n /07) Na liczbie krewnych osoby zmarłejNa liczbie krewnych osoby zmarłej Na wadze czynu niedozwolonegoNa wadze czynu niedozwolonego –Zamordowanie 40-letniej kobiety przez mafię: zwiększenie kwoty w świetle brutalności i powagi przestępstwa (Cass. n. 5282/08)

Orzecznictwo Sądu Mediolańskiego Każde z rodziców za śmierć syna; syn za śmierć rodzicaKażde z rodziców za śmierć syna; syn za śmierć rodzica – 106, do 212, Śmierć brataŚmierć brata – 21, do 127, Obiektywne punkty odniesieniaObiektywne punkty odniesienia Godziwa wycena sumy na podstawie wyżej wymienionych kryteriówGodziwa wycena sumy na podstawie wyżej wymienionych kryteriów Możliwość zadośćuczynienia na rzecz innych krewnychMożliwość zadośćuczynienia na rzecz innych krewnych

Podobny przykład: Sąd Rzymski, 25 stycznia 2009 Śmierć 55-letniej kobiety w wypadku samochodowymŚmierć 55-letniej kobiety w wypadku samochodowym – 121, dla syna zamieszkującego wspólnie ze zmarłą; 97, dla syna nie zamieszkującego wspólnie; 42, dla brata; 85, dla matki Kryteria uwzględniane przy wycenie:Kryteria uwzględniane przy wycenie: –Brak szczególnych rozdźwięków (waśni) pomiędzy członkami rodziny: założenie silnych więzów uczuciowych –Zadośćuczynienie dla syna nie zamieszkującego wspólnie: -20% sumy przyznanej dla syna zamieszkującego wspólnie –Zadośćuczynienie dla matki-brata: -30% sumy przyznanej dla zamieszkującego wspólnie syna

Wnioski Brak reformy legislacyjnej, jedynie prawo precedensoweBrak reformy legislacyjnej, jedynie prawo precedensowe Zmienność sądowej linii orzeczniczejZmienność sądowej linii orzeczniczej Poczucie konstytucyjności NPD (szkód niematerialnych)Poczucie konstytucyjności NPD (szkód niematerialnych) Wnioski z zastosowania danno biologico (szkód na osobie) jako podstawa dla zadośćuczynienia z tytułu śmierci bliskiej osobyWnioski z zastosowania danno biologico (szkód na osobie) jako podstawa dla zadośćuczynienia z tytułu śmierci bliskiej osoby –Całościowa (integralna) kompensacja szkód –Zapobieganie nadmiernym zadośćuczynieniom –Obiektywność, wartość precedensów, możliwość dokonania godziwej wyceny

(or) (or) Web: Dziękuję za uwagę!