Wizerunek sarmaty w „Zemście” A. Fredry

to ideologia i styl życia szlachty polskiej (od XVII do połowy XIX w.) Sarmatyzm to ideologia i styl życia szlachty polskiej (od XVII do połowy XIX w.) Legenda o sarmackim pochodzeniu szlachty stała się podstawą przekonania o wyższości stanu szlacheckiego nad innymi.

Ideały sarmackie szlachcic – ziemianin rycerz – patriota występujący w obronie wiary , chrześcijańskiej Stopniowo cechy te uległy zwyrodnieniu: złota wolność zamieniła się w kult anarchii politycznej, a towarzyszyły temu pogarda dla mieszczan i chłopów przepych życia : „Zastaw się, a postaw się”.

nietolerancja religijna megalomania narodowa krańcowy egoizm rodów magnackich doprowadziły do sytuacji, w której w XVII w. sarmatyzm stał się pojęciem negatywnym, a sarmata wcieleniem szkodliwej społecznie głupoty, pychy i ograniczenia politycznego.

Cechy pozytywne: patriotyzm, szacunek dla polskości, poczucie obowiązku wobec ojczyzny tradycjonalizm - docenianie własnej tradycji i wiary pielęgnowanie obyczajów prostota gościnność waleczność

Cechy negatywne: pogarda dla innych narodów poczucie wyższości nietolerancja religijna dewocja ciemnota, niechęć do oświaty egoizm, pycha, zarozumialstwo opilstwo, lenistwo, niespełnianie powinności obywatelskich

Sarmatów cechowało umiłowanie wolności i przywiązanie do tradycji Sarmatów cechowało umiłowanie wolności i przywiązanie do tradycji. Łączyło się to ze zdecydowaną niechęcią do wszelkich zmian ustrojowych. Szlachta żyła w przekonaniu o wyższości swojego stanu i polskich praw. Z wielką niechęcią odnosiła się do wszystkiego co obce. Spowodowało to wzrost niechęci, szczególnie religijnej. Na co dzień szlachta wiodła życie przyjemne i beztroskie. Hucznie obchodzono święta rodzinne i kościelne. Do najważniejszych rozrywek należały uczty, polowania i bale, na które zapraszano wielu sąsiadów. Ponieważ Sarmatę cechowała gościnność i hojność, nie skąpiono jadła oraz różnego rodzaju napitków. Pijaństwo było powszechne, a wraz z nim skłonność sarmackiej szlachty do zaczepek, awantur i bijatyk. Sarmata to przekonany o swej wartości zawadiacki i pewny siebie szlachcic. Gdy brakowało mu argumentów w dyskusji chętnie sięgał po szablę.

Dla sarmatów niezwykle ważne były więzy rodzinne i towarzyskie Dla sarmatów niezwykle ważne były więzy rodzinne i towarzyskie. Odnoszono się z galanterią do kobiet. Ulubionym zajęciem była rozmowa. Bardzo chętnie przyjmowano gości: krewnych, przyjaciół, a także nieznajomych, zwłaszcza cudzoziemców. Dość swobodnie posługiwano się łaciną. Urządzano wystawne uczty, zawsze zakrapiane alkoholem. Nieraz dochodziło do bójek. Na przyjęciach tańczono poloneza, mazura, oberka. Dbano o swój honor. Ślub brano w wieku 20-25 lat (kobiety) i 25-29 lat (mężczyźni). Małżeństwo określano jako głęboką przyjaźń, choć małżonkowie często nie znali się przed zawarciem związku małżeńskiego, gdyż decydujący był majątek, nie zaś wzajemne uczucie. Mężczyźni często podróżowali (na Sejmy, sejmiki, odpusty, procesy sądowe, pospolite ruszenie), kobiety spełniały się w domu jako gospodynie i matki. Rodziło się bardzo wiele dzieci, wiele umierało nie osiągnąwszy pełnoletniości z powodu słabej higieny i medycyny. Dziewczynki i chłopców wychowywano oddzielnie – w towarzystwie kobiet do szóstego roku życia, następnie chłopców uczyli mężczyźni, po czym wysyłano ich do szkół przyklasztornych, by w przyszłości posłać na studia, dziewczynki zaś były uczone czytania i pisania oraz zajęć gospodarskich. Procesowano się o każdą błahostkę, ale sprawy najczęściej kończyły się ugodą (kompromisem). Gości przyjmowano z wielkim przepychem, nawet pożyczano pieniądze. Sarmaci chcieli pokazać się, że są bogaci, mają dostatek wszystkiego. Pojawiło się wtedy powiedzenie: „Zastaw się, a postaw się”.

Sarmatyzm wyrażał się zewnętrznie strojem Strój wyróżniał się na tle Europy. Swymi korzeniami sięgał Wschodu. Był dostojny, bogaty i barwny. Jego podstawową częścią był żupan, który przepasywano ozdobnym pasem. Na żupan nakładano kontusz, na niego zaś delię w wypadku chłodów (XVII wiek), oraz czasami różne odmiany węgierskich narzut (XVIII w.). Najmożniejsze rody używały karmazynu i szkarłatu. Na nogach noszono szarawary. Na głowę wkładano kołpak z czaplimi piórami umieszczonymi w szkofii lub konfederatkę (w XVIII w., szczególnie popularna w okresie konfederacji barskiej).

Nieodłącznym i charakterystycznym elementem stroju szlachcica polskiego była także ozdobna szabla zwana karabelą z rękojeścią ukształtowaną na wzór głowy orła. Często w charakterze laski szlachcie używali także innej broni – nadziaków używanych czasem jako środka perswazji w krwawym rozstrzyganiu sporów podczas sejmików ziemskich. Doprowadziło to do wprowadzenia zakazów ich używania przez cywilów w czasach pokoju w specjalnej ustawie wydanej przez sejm. Zakazy spowodowały ewolucję nadziaków w tzw. obuszki, w których właściciele zawijali kolce do środka czyniąc je mniej groźną bronią.

Karabela

Wizerunek sarmaty w „Zemście” „Zemsta” śmieszy, ale całkiem na poważnie przedstawia także wady szlachty polskiej: pieniactwo, zawadiactwo → Cześnik fałszywa pobożność → Rejent życie kosztem innych → Cześnik, Podstolina

nieustanna chęć wzbogacenia się → Cześnik, Podstolina (plany małżeńskie) nieliczenie się z uczuciami innych → plany rejenta wobec Wacława samochwalstwo, pycha → Papkin naśladowanie cudzoziemskich wzorów → Papkin

Praca domowa Spróbuj napisać scenkę z wesela Klary z Wacławem. Czy Cześnik z Rejentem na pewno się pogodzili? Jaki był ciąg dalszy losów bohaterów „Zemsty”?