w kształtowaniu warunków Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

to sposób myślenia, planowania i organizacji tak, aby praca mogła być dostosowana do umiejętności i potrzeb ludzi, którzy ją wykonują. Nazwa ergonomii pochodzi od greckiego słowa ERGON -praca, czynność, trud oraz NOMOS -prawo, przepis, zasada. POSTACIE ERGONOMII: •ERGONOMIA KOREKCYJNA, •ERGONOMIA KONCEPCYJNA. Ergonomia

Elementy wiedzy o człowieku i pracy Wykonywanie pracy przez człowieka wymaga wiadomości teoretycznych i umiejętności praktycznych związanych z konkretnym obszarem zawodowym.  Do równie ważnych i podstawowych należą wiadomości o funkcjonowaniu organizmu człowieka, wszystkich procesach zachodzących w organizmie ludzkim oraz przede wszystkim o warunkach utrzymania jak najlepszej kondycji fizycznej i psychicznej, czyli dobrego stanu zdrowia. Środowisko, w którym człowiek żyje i pracuje, wpływa na niego przez różnorodne bodźce. Organizm człowieka odbiera je za pośrednictwem układu nerwowego, a następnie odpowiada na nie różnymi reakcjami przystosowawczymi.  Stan zdrowia człowieka można określić jako stan względnej równowagi organizmu reagującego na zmienne bodźce środowiska zewnętrznego.

Warunki pracy obejmują: Higienę pracy /środki czystości, urządzenia sanitarne itp. Eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia Kształtowanie środowiska pracy Zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym ochrony, szkolenia Działalność bytową lub socjalno-bytową

Trzy podstawowe grupy czynników środowiska pracy Czynniki fizyczne /oświetlenie, hałas, mikroklimat czynniki chemiczne /gazy, rozpuszczalniki przemysłowe, materiały pędne, smary, polimery syntetyczne itp.. Czynniki biologiczne, szkodliwe w środowisku zawodowym i pozazawodowym, są powszechne i często prowadzą do wielu niekorzystnych skutków zdrowotnych, poczynając od prostych podrażnień i dolegliwości, przez reakcje alergiczne, aż do wystąpienia infekcji, chorób zakaźnych i reakcji toksycznych

Zasady eliminacji zagrożeń 1. eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez: Dobór nieszkodliwych surowców, półfabrykatów Dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń niestwarzających zagrożeń Unieszkodliwianie odpadów

2.Ograniczanie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania przez; zastąpienie człowieka przez roboty, mechanizację, automatyzację optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów, odpadów stosowanie sygnalizatorów niebezpieczeństwa

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia:  stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów dźwiękoizolacyjnych,  hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów),  stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja)

4. Ograniczenie wpływu czynników przez zastosowanie ochron osobistych:  dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych w zależności od istnieją-cych zagrożeń,  odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,  właściwe zasady przydziału ochron osobistych,  stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych.

5. Ograniczenie zagrożenia człowieka przez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowników:  przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku pracy,  przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych,  dobór psychologiczny,  działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),  szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników,  ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa)

Rodzaje obciążenia pracą obciążenie fizyczne — spowodowane pracą mięśniową,  obciążenia psychiczne — będące wynikiem zaangażowania uwagi i procesów myślowych,  nerwowe — wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.

Biorąc za kryterium napięcie mięśni, pracę człowieka można podzielić na dwa rodzaje:  praca statyczna, czyli taka, w której mięśnie człowieka znajdują się w stanie długotrwałego napięcia,  praca dynamiczna, czyli taka, w której napięcie mięśni powodje zmianę ich układu, a w rezultacie zmianę położenia ciała.

Praca statyczna Praca statyczna występuje, gdy na zewnątrz nie można zaobserwować żadnego ruchu, a mimo tego mięśnie pozostają w stałym napięciu, np. podczas stania, siedzenia czy podpierania się. Charakterystyka pracy statycznej:  obciążenie statyczne, wywołujące długotrwałe napięcie mięśni, stanowi poważny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny człowieka,  długotrwałe napięcie mięśni, przez ucisk na naczynia krwionośne, utrudnia swobodny przepływ krwi, co z kolei zakłóca dostarczanie niezbędnych składników i usuwanie produktów przemiany materii w organizmie,  mięśnie potrzebują dłuższego wypoczynku niż np. podczas wykonywania pracy dynamicznej,

Praca dynamiczna Praca dynamiczna jest podstawowym czynnikiem, który powoduje podwyższenie poziomu przemiany materii. Związana z nią wielkość wydatku energetycznego jest proporcjonalna do wskaźników fizjologicznych, takich jak:  ilość zużytego tlenu (szybkość oddechu, poziom zużytego tlenu lub wydychanego dwutlenku węgla),  częstość skurczów serca,  ciśnienie krwi,  temperatura ciała i skóry.

Porównanie pracy statycznej i dynamicznej Z punktu widzenia fizjologii pracy układu mięśniowego praca dynamiczna jest bardziej korzystna dla organizmu niż praca statyczna. Mięśnie, które ulegają na przemian skurczom i rozkurczom, mają znacznie lepsze warunki do pracy. Każdy skurcz wyciska z poszczególnych mięśni produkty spalania (przemiany materii). W czasie rozkurczu natomiast do mięśni dopływa nowa porcja krwi wraz z zawartym w niej tlenem i innymi substancjami odżywczymi.

Podczas pracy statycznej sytuacja jest gorsza Podczas pracy statycznej sytuacja jest gorsza. Do mięśni, które znajdują się w stanie dłużej trwającego skurczu, nie mogą dopływać nowe produkty odżywcze, natomiast gromadzą się produkty spalania. Stan taki pociąga za sobą szybsze wystąpienie zmęczenia i w konsekwencji niezdolność danej grupy mięśni do dalszej pracy. Każda praca wymaga udziału zarówno statycznych, jak i dynamicznych wysiłków. Nad-rzędnym celem jest takie zorganizowanie stanowiska roboczego, aby wysiłek statyczny zmniejszyć do minimum.  

Ergonomia Ergonomia to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości. Ergonomia dzieli się na:  ergonomię koncepcyjną;  ergonomię korekcyjną.

Ergonomia koncepcyjna zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń zmierzających do poprawienia warunków pracy, zmniejszenia istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy. której celem jest takie zaprojektowanie narzędzia, urządzenia, maszyny, całego obiektu przemysłowego, aby spełniał podstawowe wymagania ergonomii. W przyszłości, badania nad nią ułatwią wprowadzenie wymogów ergonomicznych do koncepcji projektu niż korygowanie praktycznych rezultatów projektowania nie ergonomicznego. Ergonomia korekcyjna Ergonomia koncepcyjna

ELEMENTY SKŁADOWE ERGONOMII ERGONOMIA zajmuje się projektowaniem systemów pracy, produktów i środowiska zgodnie z fizycznymi i umysłowymi zdolnościami człowieka.

KSZTAŁTOWANIE STANOWISKA PRACY STANOWISKO PRACY to układ, gdzie człowiek za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy) w określonej przestrzeni środowiska pracy wykonuje zorganizowane czynności, mające na celu wytworzenie określonego produktu. KSZTAŁTOWANIE STANOWISKA PRACY FAZY KSZTAŁTOWANIA WARUNKÓW PRACY FAZA PROJEKTOWANIA PRACY FAZA OCENY ISTNIEJĄCEJ SYTUACJI Głównym narzędziem w ergonomii przy kształtowaniu stanowiska pracy są LISTY KONTROLNE, zawierające pytania dotyczące warunków pracy w zakresie organizacji pracy, środków pracy oraz stanowiska pracy.

Projektowanie ergonomiczne Przedmiotem projektowania ergonomicznego są relacje zachodzące między człowiekiem a: •strukturą techniczną (obiektem), •rodzajem zadania roboczego wykonywanego w określonym środowisku pracy. Decydującym, a równocześnie najbardziej wrażliwym, ogniwem w systemie projektowania jest CZŁOWIEK, którego niezawodność i bezpieczeństwo pracy jest uwarunkowane jego możliwościami psychofizycznymi. Przy projektowaniu stanowiska pracy należy wszystko to, co otacza człowieka, dostosować do jego możliwości i potrzeb.

PROCES PROJEKTOWANIA BEZPIECZNEGO STANOWISKA PRACY Pierwszoplanową rolę w procesie projektowania odgrywa zaprojektowanie struktury przestrzennej stanowiska pracy. STRUKTURĘ PRZESTRZENNĄ STANOWISKA PRACY TWORZĄ: •konstrukcja stołu, •elementy sterowania i informacyjne, •siedzisko, •pojemnik, •podstawki, •regały itp. W strukturze stanowiska wyróżniamy przestrzeń dla: •przemieszczania się i stanowiska roboczego zajmowanego przez pracownika, •wykonywania czynności wynikających z procesu pracy. W procesie projektowania wyodrębniamy następujące etapy: •sformułowanie danych wyjściowych, •tworzenie koncepcji, •opracowanie projektu, •sprawdzenie poprawności rozwiązania na wykonanym prototypie.

Kształtowanie struktury przestrzennej Za podstawowe uznaje się kryteria: • antropometryczne, • biomechaniczne; obciążenia układu ruchu na które wpływają: • pozycja przyjmowana podczas pracy • czas pracy oraz częstotliwość czynności roboczych Kryteria antropometryczne określają, iż struktura stanowiska pracy powinna być dostosowana do przynajmniej 90% użytkowników, tj. stwarzać wygodne i bezpieczne warunki pracy osobom, których wymiary mieszczą się między wartościami 5. i 95. centyla. CENTYL - jest to punkt w skali ocen, poniżej którego znajduje się określony % czynników, np. 5. centyl jest to punkt na skali, poniżej którego leży 5 % wyników. Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje się kryteria zasięgu rąk przedstawione jako: • zasięg normalny - określa granicę strefy optymalnej, • zasięg maksymalny, • zasięg wymuszony - wymaga ruchów tułowia, • odległości bezpieczne zawarte w PN (Polskie Normy).

Celem antropometrii jest dostarczenie obiektywnych i dokładnych danych, antropometria posługuje się metodami statystycznymi. opracowano system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała: 1. Wzrost. 2. Stretch — długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca uniesionej ręki. 3. Bust — długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej. 4. Długość głowy. 5. Szerokość głowy — od skroni do skroni. 6. Długość prawego ucha. 7. Długość lewej stopy. 8. Długość lewego środkowego palca. 9. Długość ręki — od łokcia do środkowego palca. 10. Szerokość policzków. 11. Długość lewego małego palca.

KSZTAŁTOWANIE OŚWIETLENIA I BARWY ŚRODOWISKA PRACY Wiele prac wykonywanych w pozycji siedzącej związanych jest wytężoną pracą wzrokową, a więc obciążeniem wzroku, dlatego też parametry oświetlenia poza ogólnymi zasadami winny być dobierane indywidualnie w zależności od: • charakterystyki danego stanowiska, • rodzaju wykonywanej czynności. Na przykład, praca przy komputerze wymaga oświetlenia do: • czytania drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze, • czytania znaków na monitorze. W takiej sytuacji należy zapewnić dobre oświetlenie dla obu zadań.

Elementem często używanym w miejscu pracy jest kolorystyka. Wyróżniamy następujące cechy barw: • kolor, • jasność (cecha powoduje większe lub mniejsze odbicia), • nasycenie (cecha określająca stopień oddalenia danej barwy od szarej tej samej jasności, im mniej szarości tym barwa jest bardziej jaskrawa). Rozróżnia się następujące kody barw: • barwa czerwona - jest sygnałem kategorycznego zakazu wykonywania określonych czynności, z wyjątkiem wyłączników maszyn i urządzeń, • żółta - stanowi ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, • barwa zielona - oznacza miejsca i przejścia bezpieczne, • barwa niebieska - jest barwą informacyjną. Nie należy używać w sposób niezasadny barw przeznaczonych do określonych celów.

SŁOWNICZEK • Stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy), w określonej przestrzeni i środowisku wykonuje zorganizowane czynności, mające na celu wytworzenie określonego produktu. • Przestrzeń pracy - przestrzeń przydzielona osobie lub grupie osób dla zrealizowania określonego celu pracy w danym systemie pracy. • Proces pracy - kolejno następujące po sobie w czasie i przestrzeni współdziałanie ludzi, środków pracy, materiałów, energii i informacji w ramach systemu pracy. Ciąg czynności, których wykonanie jest niezbędne do osiągnięcia celu pracy. • Ergonomiczna analiza stanowiska pracy - systematyczny przegląd i ocena elementów stanowiska pracy, jego struktury przestrzennej oraz realizowanego na nim procesu pracy pod kątem określenia stopnia przystosowania do psychofizycznych cech człowieka, eliminacji dyskomfortu oraz zagrożeń.

• Pracownik - każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, w tym praktykant i stażysta. • Centyl - jest to punkt w skali ocen, poniżej którego znajduje się określony % czynników, np. 5. centyl jest to punkt na skali, poniżej którego leży 5% wyników. • Fizjologia - nauka o czynnościach organizmów żywych. Fizjologia roślin i fizjologia zwierząt są działami biologii, a w przypadku fizjologii człowieka także medycyny. • Psychika - całokształt procesów psychicznych i cech psychicznych istot żywych. Obejmuje funkcję mózgu, który jest przedmiotem badań psychologii. • Antropometria - metoda badawcza, polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego. • Biomechanika - interdyscyplinarna dyscyplina o przyczynach i skutkach działania sił zewnętrznych i wewnętrznych na układy biologiczne.

LITERATURA 1. Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 2. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002. 3. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa Zawodowego, Warszawa 1972.

PYTANIA KONTROLNE Czym zajmuje się ergonomia? Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną? Czy człowiek wykonujący pracę tworzy układ samodzielny? Co rozumiesz pod pojęciem ergonomia koncepcyjna? Co jest bardziej racjonalne i skuteczne, ergonomia koncepcyjna czy korekcyjna? Co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej? Jak dzielimy ergonomię? Podaj definicję stanowiska pracy. Jaki czynnik jest traktowany jako najważniejszy w projektowaniu ergonomicznym?

OPRACOWAŁY: Anna Dul Małgorzata Szwed Miriam Kocoń