lek. med. Anna Ziółkowska Zakład Higieny IMS AM w Warszawie Niedożywienie - następstwa zdrowotne Ocena podstawowej i całkowitej przemiany materii Stan odżywienia i metody jego oceny lek. med. Anna Ziółkowska Zakład Higieny IMS AM w Warszawie

„Tłuszcze są „węglowodorami”, a więc związkami węgla i wodoru z małym dodatkiem tlenu. Najlepiej jest dla organizmu, aby w zjadanych tłuszczach było jak najwięcej atomów wodoru i możliwie mało atomów węgla. Wiadomo bowiem, jakim paliwem jest wodór (napędza rakiety, a skutkiem jego spalania jest czysta woda), a jakim węgiel (napędza lokomotywy, a skutkiem jego spalania jest trujący dwutlenek węgla).” „Skład mięsa ryb odbiega znacznie od składu ciała ludzkiego, a więc jego przydatność w żywieniu jest mała. Nawet bardzo tłuste ryby: łosoś, śledź, płoć, karp czy węgorz mają mniej tłuszczu niż baranina czy wieprzowina. Ryby jako produkt spożywczy zawierają dużo odpadów i dużo wody. Podobną ilość białka i tłuszczu możemy kupić znacznie taniej w innych produktach.” „Błonnik? Jest to włókno niestrawne dla człowieka. Błonnik trawią tylko zwierzęta trawożerne, przeżuwające, jedzące siano i słomę, ale one mają specjalnie przystosowany do tego żołądek i cały system pokarmowy. Człowiek nie! Człowiek tak jak go zjada, tak wydala. Co z tego ma? Dużo kału i osłabienie ustroju.” „Produkty zalecane to: tłuszcze zwierzęce - smalec, słonina, boczek, sadło, szpik kostny, masło, smalec gęsi; jajka kurze; wszystkie rodzaje serów - im tłustsze, tym lepsze; śmietana - im więcej zawiera tłuszczu, tym lepsza; każde mięso, najlepiej wieprzowe, tłuste; podroby; galarety podrobowe i mięsne, tłuste wywary i rosoły; wszystkie wędliny, byle niezbyt chude, najlepiej podrobowe (salcesony, pasztetowe, pasztety, kaszanka); drób, najlepiej tłusty, tuczone gęsi i kurczaki; ryby tłuste smażone na smalcu i konserwy rybne w oleju” „Na miażdżycę chorują słonie afrykańskie.(...) Powszechnie mówi się, że przyczyną miażdżycy u ludzi jest palenie papierosów, a przecież słonie nie palą, że jest nią masło, śmietana, boczek, żółtko jajka, tłuste mięso, a przecież słonie tych produktów nie jedzą, że powoduje ją stres, a przecież słonie nie maja naturalnych wrogów, że nasila miażdżycę brak ruch i siedząca praca, a przecież słonie dużo chodzą itp. Wniosek z tego, że nie te przyczyny powodują miażdżycę.”

„Ponieważ - jak już mówiłem- medycyna nie szuka przyczyn chorób, lecz niweluje tylko ich objawy, nikt nie zadaje sobie pytania: „dlaczego we krwi jest za dużo cukru?”, tylko określa objaw: „cukru we krwi jest za dużo, to znaczy, że w organiźmie jest za mało insuliny, aby go przerobić”. A więc trzeba podać insulinę z zewnątrz, w zastrzyku. I nikt się tym nie przejmuje, że insulina cukrzycy nie leczy, a tylko osłabia jej objawy, które natychmiast się nasilają, gdy chory przerwie jej przyjmowanie. Człowiek zostaje uzależniony na zawsze od przyjmowania insuliny.” „Z cukrzycy typu I można się wyleczyć prawie zawsze. W tym celu należy natychmiast znacznie ograniczyć ilość spożywanych węglowodanów, tzn. zjadać ich tylko tyle, by ilość wytwarzanej własnej insuliny wystarczała do ich „przerobu”. Jest to najczęściej 50 gramów na dobę z odchyleniem +/- 15 gramów.” „A oto praktyczne wskazania dla chorych na cukrzycę typu I, którzy chcą się wyleczyć przez stosowanie diety optymalnej: (...) 2. Od pierwszego dnia obniżyć dawkę branej insuliny średnio o połowę,(...) 4. Jeżeli zapotrzebowanie na insulinę było małe, tzn. 10 jednostek u dzieci i do 20 jednostek u dorosłych na dobę, można insulinę od pierwszego dnia diety odstawić w ogóle.” „Należy dodatkowo pamiętać, że przy żywieniu optymalnym prawidłowy poziom glukozy we krwi jest wyższy niż przy żywieniu tradycyjnym i wynosi 110-140 mg%. I tak jest dobrze. I nie trzeba słuchać lekarzy, że taki poziom glukozy we krwi - to już cukrzyca. Nic podobnego!” Jan Kwaśniewski „Żywienie optymalne”

ZDROWY STYL ŻYCIA Dieta Aktywność fizyczna Unikanie nałogów Promocja zdrowia i profilaktyka pierwotna Profilaktyka wtórna

Zaburzenia odżywiania Potrzeby żywieniowe w wieku podeszłym oraz w ciąży i okresie laktacji Ocena stanu odżywienia

Zaburzenia odżywiania Niedożywienie Anorexia nervosa (anoreksja) Bulimia nervosa (bulimia) Odżywianie kompulsywne Odżywianie niekontrolowane Otyłość WALKA ZE STRESEM „Pacjent z zaburzeniem odżywiania codziennie stacza walkę o życie” BMJ 2003;327:382-383

Zaburzenia odżywiania U podłoża wszystkich zaburzeń odżywiania główna rolę odgrywają nieprawidłowe nawyki żywieniowe i/lub stres. Nikły procent stanowią dziedziczne zaburzenia genetyczne i dotyczą one głównie otyłości.

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe Od wczesnego dzieciństwa: karmienie „na siłę” prowadzące do otyłości (grube znaczy zdrowe) lub anoreksji (nieprawidłowa relacja matka-dziecko: matka dąży do całkowitej kontroli nad dzieckiem i jego zachowaniem, zabawą, poglądami, w tym również ilości spożywanych produktów i potraw) podjadanie między posiłkami, w nocy (!), spożywanie dużej ilości słodyczy, fast-foodów, klarownych soków owocowych, uleganie reklamom żywności

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe Jedzenie jako reakcja na stres sytuacja w domu i/lub w szkole, brak akceptacji w grupie rówieśników I etap: początkowo często nadmierne spożywanie żywności – odżywianie kompulsywne (jedna potrawa lub produkt) lub niekontrolowane (dopóki w domu jest cokolwiek do zjedzenia – tzw. pacjenci z kłódką na lodówce)

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe Jedzenie jako reakcja na stres – cd. II etap - następnie odmowa przyjmowania pokarmów mająca prowadzić do zmniejszenia masy ciała i w ten sposób wykazania otoczeniu swojej samodzielności, doskonałości oraz jednocześnie dająca poczucie kontroli własnego życia. Odmowa spożywania pokarmów może być sama w sobie pierwszym etapem choroby.

Rola lekarza w terapii zaburzeń odżywiania Pozytywny stosunek do pacjenta mimo jego negatywnej postawy - nie wolno w żaden sposób osądzać chorego Leczenie jest często rozpoczynane ze względu na presję rodziny lub opiekunów, wbrew woli chorego, który kontrolę odżywiania i masy ciała postrzega jako zdolność do kontrolowania swego życia i radzenia z sytuacjami stresowymi

Rola lekarza w terapii zaburzeń odżywiania Chorzy są nieufni, częste podejście: „jestem zdrowy, rodzina mi nie wierzy”, nie stosują się do zaleceń, okłamują lekarza i bliskich Wsparcie psychologiczne (rozmowa o problemach), medyczne, edukacja dietetyczna (zwalczanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych)

Rola lekarza w terapii zaburzeń odżywiania Lekarz rodzinny, specjalista lub stomatolog powinien skierować pacjenta do lekarza psychiatry (Polska) Dalsze leczenie powinno przebiegać w pełnej współpracy między lekarzem psychiatrą (leczenie choroby podstawowej), lekarzem rodzinnym (leczenie chorób towarzyszących) oraz rodziną i opiekunami

Przypuszczalne przyczyny niedożywienia, nudności, wymiotów i bólów brzucha – diagnostyka różnicowa

Przyczyny niedożywienia, nudności, wymiotów i bólów brzucha – diagnostyka różnicowa

Niedożywienie Niedożywienie wynikające z warunków społeczno – ekonomicznych (procesy wojenne, niestabilna gospodarka, ubóstwo, dzieci i ludzie starsi) stanowi ponad 80% w skali całego świata Niedożywienie związane z chorobą: Konsekwencje metaboliczne choroby Niedożywienie szpitalne – problem krajów dobrze rozwiniętych

Czynniki ryzyka niedożywienia Znaczna niedowaga (<80%) lub nadwaga (>120%) w stosunku do należnej masy ciała Ubytek >10% masy ciała w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy przed wizytą u lekarza Hiperkatabolizm (uraz, zakażenie, gorączka) Zwiększone straty substancji odżywczych (zespoły złego wchłaniania, zapalenia jelit, przetoki, duże rany, ropnie, biegunki) Przebyte operacje resekcyjne na przewodzie pokarmowym

Czynniki ryzyka niedożywienia Radioterapia, chemioterapia i leczenie immunosupresyjne (antybiotyki, cytostatyki, sterydy) - upośledzające łaknienie Osoby z przewlekłymi chorobami wątroby lub nerek Osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków, nosiciele wirusa HIV Ludzie starsi (>60 rż) Ludzie ubodzy Brak innej przyczyny limfopenii i hipoalbuminemii

Niedożywienie szpitalne Konsekwencje metaboliczne choroby Dieta szpitalna (niesmaczna, niskokaloryczna, nieprawidłowe proporcje składników odżywczych) Brak dietetyków w strukturze szpitala lub brak współpracy między lekarzem i dietetykiem Głodzenie chorych podczas wykonywania badań diagnostycznych i w okresie okołooperacyjnym

Niedożywienie szpitalne Nieznajomość zasad żywienia pozajelitowego (oddziały intensywnej opieki medycznej, chirurgiczne, internistyczne) lub nieuzasadnione opóźnienie w rozpoczęciu żywienia pozajelitowego (wyłączne podawanie dożylne glukozy lub soli fizjologicznej powyżej 10 dni) Pacjenci w wieku podeszłym i dzieci Brak zainteresowania się odżywianiem chorych ze strony lekarzy i pielęgniarek

Objawy kliniczne towarzyszące izolowanym niedoborom żywieniowym Skóra (blada lub sucha skóry twarzy, tułowia i kończyn, nadmierne rogowacenie mieszków włosowych, zmiany łojotokowe w fałdach nosowo - wargowych) - białko, żelazo, NNKT, wit. A, C, z grupy B

Objawy kliniczne towarzyszące izolowanym niedoborom żywieniowym Błony śluzowe (blade lub suche, okołorogówkowe nastrzyknięcie spojówek, przekrwienie i przerost brodawek językowych, zanik brodawek - wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia i zbruzdowacenia języka, przekrwienie dziąseł, przerost i rozpulchnienie brodawek międzyzębowych, krwawienie samoistne lub przy ucisku) - wit. C, B2, B12, niacyna, AA

Badania laboratoryjne w diagnostyce niedoborów żywieniowych Surowica (białko, albuminy, retinol, karoten, żelazo, kwas foliowy i kobalamina) Erytrocyty ( transketolaza, ryboflawina, hemoglobina) Mocz (tiamina, ryboflawina i inne) Próba z obciążeniem (tiamina, ryboflawina, żelazo, kobalamina i inne)

Anorexia nervosa – jadłowstręt psychiczny 4% populacji krajów europejskich > 80% stanowią kobiety, ale płeć męska gorzej rokuje 50% pacjentów nie jest w pełni wyleczonych, tylko w okresie remisji 20% pacjentów jest przewlekle chorych Śmiertelność całkowita wynosi 5%

Przyczyny anoreksji Nieznane Ew. rolę odgrywają czynniki emocjonalne: konflikty w rodzinie – chęć zyskania w oczach rodziców, rozwód rodziców, zawód miłosnych, uraz psychiczny, niepowodzenia w szkole Osoby ambitne, dążące do perfekcji (odmowa spożycia pokarmu stawia ich „ponad” innych ludzi), czasem skutek nadmiernego odchudzania Choroba najczęściej ujawnia się między 13 a 24 r.ż., czyli już trwa przynajmniej pół roku

Wywiad lekarski Pacjentki zgłaszają się z reguły z zaburzeniami menstruacji (czyli do lekarza ginekologa) - brak miesiączki może nie zaniepokoić dziewczynki przed I miesiączką Ew. zaburzenia troficzne skóry, błon śluzowych, włosów oraz choroby przyzębia i próchnica mogą być przyczyną wizyty u lekarza Żadnych zastrzeżeń odnośnie własnego wyglądu, samopoczucia, diety – należy przeprowadzić wywiad z rodziną!

Wywiad lekarski Charakterystyczne – matka lub inny opiekun przyprowadza dziecko do lekarza – MATKA DOMINUJĄCA Osoby dorosłe jako „wizyta kontrolna”– z reguły partner lub dzieci wymuszają wizytę szantażem (groźba rozwodu, ucieczki z domu), ewentualnie zgłaszane są trudności w pracy, trudności z prowadzeniem domu – należy bardzo czujnie zbierać wywiad i badać dokładnie pacjenta

Objawy anoreksji Lęk przed przyrostem masy ciała Spaczone postrzeganie własnej sylwetki W wywiadzie: problemy z koncentracją i pamięcią, powodujące problemy w szkole lub pracy, brak znajomych, brak partnera Znaczny spadek masy ciała (krańcowe wychudzenie: m.c.< 35kg ) Sucha skóra, scieńczały naskórek, meszek głodowy (zwichrowany, matowy meszek), otrębiaste łuszczenie skóry

Objawy anoreksji Atrofia mięśni Całkowity zanik podskórnej tkanki tłuszczowej Wystające kości kończyn, grzebienia łopatek, obojczyki, wyrostki kolczyste kręgów i talerze biodrowe Twarz: pociągła, o zaostrzonych rysach i powiększonych oczach – „twarz Madonny” Obniżona temperatura ciała (< 36.0ºC), ale bez uczucia zimna

Objawy anoreksji Bradykardia (HR 50-60 uderzeń/min), niskie ciśnienie tętnicze krwi (RR skurczowe 80-90 mmHg), obrzęki okolicy kostek „Anoreksja może być przyczyną uszkodzenia mięśnia serca objawiającego się bradykardią” Effects of Environmental Exposures on the Cardiovascular System: Prenatal Period Through Adolescence Mone S.M i wsp. PEDIATRICS Vol. 113 No. 4 April 2004, pp. 1058-1069

Objawy anoreksji EKG: zwolniony rytm zatokowy, hipokaliemia prowadzi do wydłużenia ostępu QT, obniżenia odcinka ST i pojawienia się fali U Częste wypadanie płatka zastawki mitralnej, bez znaczenia klinicznego RTG klatki piersiowej: serce „kroplowate”, o zmniejszonej masie lewej komory

Objawy anoreksji Zaparcia (wypróżnienie 1x/tydz. – 1 x co 2 tyg.) Brak miesiączki (amenorrhea primaria/ secundaria) Zaburzenia hormonalne: spadek LH i FSH, spadek estradiolu <50 pg/ml, wzrost hormonu wzrostu, spadek lub w normie T4, spadek T3 całkowitej, T3 wolna w normie, TSH w normie, spadek wydzielania enterohormonów – głównie cholecystokininy, wzrost kortyzolu i brak dobowego rytmu wydzielania

Objawy anoreksji Hipokaliemia, hipochloremia, alkaloza, w skrajnych przypadkach również hipomagnezemia, hipofosfatemia, hipokalcemia, hiponatremia, hipoalbuminemia Niewydolność nerek Osteoporoza Częste infekcje

Internet http://www.something-fishy.org/memorial/memorial.php http://www.eating.ucdavis.edu/speaking/told/told.html

Please choose one of the following stories: Anorexia Stories: Anonymous Story, Laurie's Story, Alison's Story Katie's Story, Anonymous 4 Story, Jennifer's Story Anonymous 5 Story, AnnaClaire's Story,Annick's Story Lori's Story, Cindy's Story, Amie's Story Jade's Story, Anonymous 3 Story, Amy's Story Anonymous 2 Story Astrid Maria's Story Kris' Story Erin's Story Emily's Story Sam's Story Katie's Story Mel's Story Andrea's Story Eleanor's Story Jennifer B.'s Story Catlin's Story Heather's Story Allie's Story Marilyn's Story Evelyn's Story Lisa's Story Sara's Story Minna's Story A Letter From Minna's Mother Anonymous 1 Story Susan's Story Liz' Story Samuel's Story Nicole's Story Eileen's Story This is the interactive personal story area of the "Eating Disorders in a Disordered Culture" web site: including stories about anorexia nervosa, bulimia nervosa and compulsive eating. "Eating Disorders in a Disordered Culture" provides a visual expression of the experience of eating disorders. This site combines textual narratives with powerful visual imagery to convey both the personal experience and the cultural pervasiveness of eating disorders. This site provides a place for people to interactively incorporate their own stories about eating disorders. Also included is a resource guide. An estimated 5 million to 8 million Americans suffer from eating disorders, including anorexia nervosa, bulimia nervosa and compulsive eating. Complications from anorex

Anorexia nervosa - leczenie Lekarz psychiatra + psycholog + endokrynolog Wyrównywanie zaburzeń elektrolitowych + ew. kroplówki z glukozą Dieta wysokokaloryczna, ubogoresztkowa, w pięciu posiłkach dziennie, w małych porcjach (zmniejszona objętość żołądka łatwo może spowodować wymioty) 1-2 godziny po posiłku nadzór osób trzecich

Anorexia nervosa - leczenie Żywienie za pomocą sondy do żołądka u chorych w stanie zagrożenia życia lub hospitalizowanych i wyrażających na to zgodę – lepsze efekty kliniczne, szybszy przyrost masy ciała, możliwe podawanie enzymów trzustkowych Terapia hormonalna wspomagająca przywrócenie naturalnych cyklów miesiączkowych

Bulimia nervosa – wilczy głód

Przyczyny bulimii Jak w anoreksji

Wywiad lekarski Okresy napadów obżarstwa i niepohamowanego głodu, powodujące przyrost masy ciała o 5-10 kg/ mies. Okresy szybkiego odchudzania poprzez głodówki, wywoływanie wymiotów, stosowanie dużych dawek leków przeczyszczających i moczopędnych, intensywnych ćwiczeń fizycznych, dzięki którym masa ciała się normalizuje Często skutek leczenia anoreksji

Leczenie bulimii Lekarz psychiatra + psycholog – umiejętność radzenia ze stresem Wyrównanie niedoborów mikroelementów, będących skutkiem częstych prowokowanych wymiotów Opieka stomatologiczna Edukacja dietetyczna (niskie spożycie węglowodanów prostych)

Odżywianie kompulsywne Spożywanie tylko jednego lub kilku produktów w nieograniczonych ilościach Prowadzi do izolowanych niedoborów żywieniowych oraz niedożywienia lub otyłości

Odżywianie niekontrolowane Spożywanie wszystkiego, co w trakcie napadu głodu znajduje się w domu, niezależnie od pory dnia (często w nocy półprzytomne osoby opróżniają lodówkę nie zdając sobie z tego sprawy), czy też świadomości o skutkach nadmiernego odżywiania Dbanie o posiadanie dużych ilości pożywienia Prowadzi do otyłości i jej konsekwencji metabolicznych

Otyłość GYNOIDALNA (POŚLADKOWO-UDOWA) występująca głównie u kobiet dotyczy przede wszystkim dolnych części ciała (ud, bioder, pośladków), obwód ramion nieznacznie powiększony ANDROIDALNA (BRZUSZNA, WISCERALNA) częściej dotyczy mężczyzn obejmuje górne partie ciała (ramiona, kark, brzuch) tłuszcz w jamie brzusznej gromadzi się wokół ważnych życiowo narządów  uniesienie przepony, gorsza wentylacja płuc, otłuszczenie mięśnia sercowego

Otyłość OTYŁOŚĆ UOGÓLNIONA: ilość tkanki tłuszczowej zwiększa się w obrębie całego ciała, często przyrost masy ciała od wczesnego dzieciństwa – objawy dysplastyczne i pofałdowania skóry: fartuch tłuszczowy, pasy tłuszczowe wokół bioder i w okolicy śródbrzusza

Potrzeby żywieniowe wieku podeszłego Wiek kalendarzowy a wiek biologiczny Wiek podeszły: 60-75 r.ż. Wiek starszy: 75-90 r.ż. Wiek sędziwy: >90 r.ż. Normy żywienia opracowane są dla osób > 60 r.ż.

Ludzie starsi: Spadek aktywności fizycznej Spadek siły mięśniowej Zwolnienie pracy narządów wewnętrznych Zmiany zanikowe błon śluzowych i gruczołów wydzielniczych Zwolnienie przewodzenia bodźców nerwowych o 10-15% Upośledzenie czynności nerek Zmniejszenie pojemności oddechowej płuc

Potrzeby żywieniowe ludzi starszych Zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne (średnio 1.5 x PPM) BMI 20-25 świadczy o wystarczającej podaży energii w racji pokarmowej Białka 12-15% energii ogólnej - 0.75g/kg m.c./24h Tłuszcze 25-30% energii ogólnej NNKT >4% energii ogólnej NKT<10% energii ogólnej

Potrzeby żywieniowe ludzi starszych Węglowodany 55-60% energii ogólnej Cukry proste <10% energii ogólnej Spożycie cholesterolu <300 mg/24h Błonnik pokarmowy 25-40g/24h Zwiększona podaż płynów - nawet bez uczucia pragnienia: 2 - 3 litry dziennie

Potrzeby żywieniowe ludzi starszych Różnorodność diety - produkty o wysokiej wartości odżywczej (produkty mleczne, chude mięso, drób, ryby, pełnoziarniste pieczywo, kasze) Ograniczone spożycie cukrów prostych i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego Unikanie potraw ciężkostrawnych i smażonych Unikanie soli i ostrych przypraw Warzywa i owoce powinny być stałym i codziennym składnikiem diety

Potrzeby żywieniowe ludzi starszych Posiłki spożywane regularnie, o stałych godzinach, max. odstęp 4-5 godzin, o małej objętości Wysokie spożycie niegazowanych wód mineralnych Ograniczone spożycie alkoholu Aktywny fizycznie i umysłowo tryb życia JEDZENIE POWINNO BYĆ PRZYJEMNOŚCIĄ

Żywienie kobiety ciężarnej Optymalna dieta zmniejsza ryzyko: porodu martwego porodu przedwczesnego zatrucia ciążowego chorób u noworodka

Żywienie kobiety ciężarnej Niedożywienie - wzrost ryzyka niskiej masy urodzeniowej dziecka, zmniejszonych magazynów witamin i mikroelementów u noworodka Anemia - niewystarczający poziom żelaza u dziecka Nadwaga - wzrost ryzyka porodu martwego dziecka, porodu przedwczesnego, nadciśnienia tętniczego, gestozy

Problemy w odżywianiu kobiet ciężarnych Zwiększony apetyt i pragnienie w I trymestrze Poranne nudności Okresowe spożywanie określonych potraw i produktów spożywczych, awersja do innych

Przyrost masy ciała kobiety ciężarnej Masa płodu Masa łożyska Masa rosnącej macicy i gruczołów sutkowych Zatrzymanie wody w organiźmie kobiety

Przyrost masy ciała kobiety ciężarnej Prawidłowa masa ciała przed ciążą: 10.0-12.5 kg Nadwaga: 7-10 kg Niedowaga: >12,5 kg I trymestr: + 300 kcal/day II i III trymestr: +500 kcal/day

Witaminy - zalecane spożycie dla kobiet ciężarnych A - 1250 ug E - 12 mg C - 80 mg D - 5 ug Tiamina - 1,9 mg Ryboflawina - 2,4 mg Niacyna - 21 mg Pirydoksyna - 3,0 mg Kobalamina - 4,0 ug Kwas foliowy - 450 ug

Składniki mineralne - zalecane spożycie dla kobiet ciężarnych Na - 550-2450 mg K - >3500 mg Ca - 1100 mg P - 800 mg Mg - 320 mg Fe - 22 mg Zn - 12 mg J - 165 ug Se - 60 ug Cu - 2,0-2,5 mg Mn - 2,5-5,0 mg

Witaminy - zalecane spożycie dla kobiet karmiących A - 1600 ug E - 14 mg C - 100 mg D - 5 ug Tiamina - 2,2 mg Ryboflawina - 2,6 mg Niacyna - 23 mg Pirydoksyna - 2,9 mg Kobalamina - 4,0 ug Kwas foliowy - 530 ug

Składniki mineralne - zalecane spożycie dla kobiet karmiących Na - 550-2450 mg K - >3500 mg Ca - 1100 mg P - 800 mg Mg - 350 mg Fe - 18 mg Zn - 16 mg J - 185 ug Se - 70 ug Cu - 2,0-2,5 mg Mn - 2,5-5,0 mg

Podstawowa przemiana materii: podstawowe funkcje narządów wewnętrznych aktywny transport przez błony biologiczne synteza składników ciała do jego odnowy budowa nowych komórek i różnicowanie tkanek utrzymywanie stałej ciepłoty ciała Ludzie zdrowi: 60-75% całkowitej przemiany materii

Energia zawarta w spożytym pokarmie jest wydatkowana na: utrzymanie podstawowej przemiany materii aktywność fizyczną termogenezę poposiłkową (dawniej zwana swoiście dynamicznym działaniem pożywienia) Praca zawodowa + energia na czynności wykonywane w czasie wolnym

Stan odżywienia Stan organizmu wynikający ze spożycia, wchłaniania i stopnia wykorzystania składników odżywczych. Na stan odżywienia mogą wpływać ewentualne czynniki patologiczne.

Metody oceny stanu odżywienia BADANIA ANTROPOMETRYCZNE CEL: ocena morfologicznych cech organizmu i stopnia jego rozwoju Pomiary określające rozmiary ciała: wzrost i masa ciała, BMI, WHR Pomiary określające skład ciała: % tkanki tłuszczowej Pomiary określające procesy dojrzewania organizmu u dzieci i młodzieży BADANIA LEKARSKIE CEL: identyfikacja objawów i zmian charakterystycznych dla wad żywieniowych BADANIA LABORATORYJNE CEL: ocena poziomu składników odżywczych w płynach ustrojowych, wykrywanie zaburzeń metabolicznych spowodowanych niewłaściwym dostarczaniem danego składnika do ustroju, ocena odporności humoralnej i tkankowej

BMI - BODY MASS INDEX MASA CIAŁA (kg)/ WZROST (m2) NORMY: niedożywienie <17.0 niedowaga: <18.5 prawidłowe: 18.5-24.9 nadwaga: 25.0-29.9 otyłość I°: 30.0-34.9 otyłość II°: 35.0-39.9 otyłość III°: >40.0