W 3. Projektowanie badań Dr Joanna Świątkiewicz Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu

Od czego zacząć? Zainteresowania – na początku są zainteresowania, idee lub oczekiwania teoretyczne (trzeba je wstępnie określić) Ocena zasobów – ocena własnych zainteresowań, stanu wiedzy, umiejętności i dostępnych środków Temat badań – określenie tematu badań wskazując na przedmiot i cel badań (przydatny przegląd literatury) Zawężanie zakresu badań – ścisłe definiowanie pojęć, metod i procedur badawczych (konceptualizacja i operacjonalizacja) Projekt badawczy / planowanie badań

Co powinien zawierać projekt? Temat, przedmiot i cel badań – Co dokładnie chcę zbadać? Dlaczego jest to warte zbadania? Jaki jest cel moich badań? Czy badania będą miały znaczenie teoretyczne i/czy praktyczne? Przegląd literatury – Jaki jest stan wiedzy na dany temat? Co inni napisali na ten temat? Jakie teorie się do niego odnoszą? Jakie badania były już na ten temat prowadzone? Czy i gdzie są jakieś „luki” w wiedzy, niezdiagnozowane obszary badawcze? Obiekt badań (jednostki analizy, teren) – Kogo lub co zamierzam badać? Jaki dobór próby zastosuję w badaniach? Pomiar i metody zbierania danych – Jakie są kluczowe zmienne w moich badaniach? Jak je zdefiniuje i zmierzę? Jakie metody zastosuję? Czy opracuję własne narzędzia badawcze czy skorzystam z dostępnych, opracowanych przez innych badaczy? Analiza – Jaki rodzaj analizy przeprowadzę?, Co zamierzam wyjaśnić (stan rzeczy, przyczyny)? Harmonogram i budżet badań – Jakie są ramy czasowe kolejnych czynności, etapów badań? Jakie będą koszty badań?

Projektowanie badań Kwestie do określenia / rozstrzygnięcia: określenie przedmiotu i problematyki badań, ustalenie jednostki analizy, przegląd literatury, przyjecie określonych ram, podstaw teoretycznych badania, sformułowanie problemów i założeń, hipotez badawczych, opracowanie zestawu zmiennych i wskaźników empirycznych do zmiennych (określenie poziomu pomiaru) zdecydowanie się na określony sposób doboru próby, wybór odpowiedniej metody badań i związanej z nią techniki, opracowanie narzędzi, pretesty (badania pilotażowe, wstępne), oszacowanie kosztów badań właściwych (głównych i uzupełniających).

Przegląd literatury Przegląd literatury (kwerenda źródeł wiedzy) na temat problematyki projektowanego badania jest konieczny i potrzebny W trakcie przeglądu literatury i lektury wybranych pozycji należy zrobić notatki zwracając szczególna uwagę na: 1) założenia filozoficzno-ideologiczne (teoretyczne) autora, 2) rodzaj danych prezentowanych w pracy i czas, którego dotyczą, 3) znaczenie, jakie autor nadaje podstawowym pojęciom używanym w pracy, 4) tezach, których uzasadnieniem się on zajmuje. Warto rejestrować pomysły na badania, jakie nasuwają się nam w trakcie czytania danej pracy

Przedmiot badań Używając zwrotu „przedmiot badań” mamy na myśli obiekty czy zjawiska, w odniesieniu do których chcemy prowadzić badania (np. kompetencje nauczycieli, zjawisko bezrobocia, zainteresowania poznawcze uczniów, konflikty społeczne itp.). Przedmiot badań musi być określony z punktu widzenia przestrzeni i czasu Parametr przestrzeni – informacja o miejscu przebywania określonej zbiorowości, występowania danego zjawiska Parametr czasowy – wskazanie roku lub przedziału między rokiem rozpoczęcia a zakończenia badań Przykładowo: Zjawisko bezrobocia w Polsce w latach 2000-2010; Kompetencje metodyczne nauczycieli szkół gimnazjalnych Poznania w roku 2009.

Jednostki analizy Jednostką analizy nazywamy te obiekty, które badacz chce scharakteryzować na podstawie zgromadzonych informacji ; to najbardziej elementarna część badanego zjawiska. Jednostką (poziomem) analizy mogą być poszczególne osoby odznaczające się jakąś wspólną cechą (uczniowie gimnazjum), grupa społeczna (rodzina), organizacja (ZHP), programy (programy nauczania języka polskiego). Badacz musi określić jednostki analizy z dwóch powodów: 1) błąd ekologizmu – wyprowadzenie wniosków o jednostkach bezpośrednio z wyników otrzymanych dla grup, 2) błąd indywidualizmu – wyprowadzenie wniosków o grupach (społeczeństwach, narodach) bezpośrednio z danych dotyczących zachowań jednostek.

Problemy i hipotezy badawcze

Problematyka badań Problematyką badań nazywamy zbiór pytań dotyczących tych obiektów, zjawisk czy procesów, które znalazły się w polu zainteresowań danego badacza Problematyki badań (tj. pytań) nie należy mylić z z przedmiotem badań (tj. obiektem, którego te pytania dotyczą) Przykładowo - przedmiotem badań mogą być kompetencje interpersonalne nauczycieli szkół gimnazjalnych, a problematyką badań będą pytania w rodzaju: Jaki jest poziom kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół gimnazjalnych? W jaki sposób nauczyciele szkół gimnazjalnych kształtują swoje kompetencje interpersonalne? itp.

Problem badawczy „to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie” [S.Nowak] problemy badawcze w formie pytań rozstrzygających zaczynają się od partykuły „Czy ...” problemy badawcze w formie pytań wymagających dopełnienia zaczynają się od „Jaki ...”, „Ile ...”, „Gdzie ...”, „Dlaczego ...”, itp. problemy istotnościowe - „Jakie czynniki … w istotnym stopniu ...?” problemy zależnościowe - „Jaka istnieje zależność między ...?” problemy diagnostyczne - „Jaki jest poziom ...?”, „Jaki jest aktualny stan ...?” (zawierają w sformułowaniu pytanie: jak jest oraz jakie są przyczyny istniejącego stanu rzeczy”)

Formułowanie problematyki badań Problematyką badań można formułować w postaci zdań pytających („Jaki jest poziom kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół gimnazjalnych?”) lub w postaci równoważniki zdań („Poziom kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół gimnazjalnych”) Ważne, żeby tak sformułowana problematyka badań zawierała jednoznaczną informację o tym, co badacza interesuje, co chciałby zbadać, poznać Należy unikać posługiwania się tylko samymi pojęciami (np. „kompetencje interpersonalne”, „bezrobocie”) - obszar badań powinien być dokładnie sprecyzowany (np. Jaki jest poziom kompetencji interpersonalnych nauczycieli szkół gimnazjalnych Poznania?)

Hipotezy badawcze Hipoteza badawcza (naukowa) to przypuszczenie wysunięte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska, którego prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie danych zdobytych w określony sposób Występuje w dwóch formach – stwierdzeń o wstępowaniu pozytywnego lub negatywnego związku pomiędzy cechami jakiegoś zjawiska (zmiennymi zależnymi i niezależnymi) Hipoteza wyjściowa (ogólna) – jest formułowana w postaci zdania ogólnego, które określa zasadnicze tendencje w przejawianiu się danego zjawiska (można ją budować na podstawie teoretycznych osiągnięć dyscypliny) Hipoteza robocza (szczegółowa) – to przypuszczenie, które przyjmujemy w celach realizacyjnych i jest ona sprawdzalna w toku zaplanowanych badań (pokrywa się zakresem problemowym z hipotezą wyjściową)

Poprawne formułowanie hipotez Hipoteza powinna wnosić coś nowego do dotychczasowej wiedzy poprzez wskazanie na niezbadany fragment rzeczywistości społecznej. Poddawać się weryfikacji w drodze badań empirycznych. Obejmować w miarę szeroki zakres obiektów (nie ograniczać się do tylko do pojedynczych faktów czy zjawisk). Być jasno sformułowana (zastosowanie jednoznacznych pojęć w zdaniu, o treści zrozumiałej dla wszystkich). Stanowić stwierdzenie wolne od wewnętrznej sprzeczności. Ma ona mówić o związku powtarzalnym, względnie trwałym. Czy sformułowanie hipotez jest zawsze konieczne? Można prowadzić badania bez przyjmowania jakichkolwiek założeń, przypuszczeń (hipotez). Z tego rodzaju podejściem mamy do czynienia w badaniach nowych, nieznanych zjawisk.

Źródła inspiracji do wysunięcia hipotez Literatura dotycząca przedmiotu badań, głównie zauważone luki w sposobie wyjaśniania przedstawionych faktów czy zjawisk. Literatura koncentrująca się wokół już istniejących teorii (do postawienia hipotez potrzebna jest rzetelna wiedza na temat teorii odnoszącej się do podjętej w badanich problematyki) Baczne przyglądanie się przedmiotowi badań, „wczuwanie się” w jego istotę, przejawy, znaczenie itp. (np. tzw. próbki zdarzeń, obserwacje otwarte w terenie, rozmowy, wywiady otwarte) Analiza wyników tzw. zwiadu badawczego przeprowadzonego przez siebie bądź innych badaczy (badania wstępne, pilotaż, pretesty)

Dobór próby badawczej

Metody doboru próby Populacja – to określony teoretycznie zbiór obiektów, który jest przedmiotem badania, lub z którego wyłania się próbkę do badań. Próbka badawcza – to pobrany z populacji zbiór obiektów (jednostek analizy) objętych badaniem Dobór losowy – to taki dobór jednostek z populacji, który zapewnia wszystkim elementom populacji jednakową szansę dostania się do próbki badawczej. Dobór nielosowy – to taki sposób dobierania obiektów z populacji do próby, którego błędu nie można oszacować, nie jest znane prawdopodobieństwo, z jakim można wnioskować o populacji na podstawie badań próbki. Dobór nielosowy nie pozwala przenosić wniosków z badania na populację.

Dobór losowy (schematy losowania) Kroki konieczne do losowego doboru próby: 1) zdefiniować populację, 2) sporządzić spis elementów populacji, 3) zakodować (ponumerować) elementy populacji, 4) dokonać losowania obiektów z populacji do próbki. Losowanie indywidualne nieograniczone polega na dobieraniu pojedynczych elementów populacji do próbki za pomocą liczb losowych (np. za pomocą tablic liczb losowych) Losowanie indywidualne systematyczne polega na dobieraniu kolejnych elementów populacji w oparciu o ustalony, stały algorytm (odstęp losowania, np. co 10 osobę z listy). Losowanie warstwowe polega na wydzieleniu warstw populacji, w obrębie których dokonuje się losowania indywidualnego (losowanie proporcjonalne i nieproporcjonalne) Inne typy losowania: grupowe, wielostopniowe (kombinacja schematów).

Dobór nielosowy Dobór kwotowy polega na proporcjonalnym doborze poszczególnych elementów populacji do próbki badawczej, tak aby uzyskać maksymalne podobieństwo próby do populacji pod względem określonych cech (np. płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania). Taki dobór nie zapewnia losowości próbki. Dobór celowy polega na pobieraniu z populacji do próbki takich elementów, które spełniają kryteria zawarte w pytaniu badawczym. Nie ma możliwości wnioskowania o populacji. Dobór teoretyczny polega na włączeniu do próbki obiektów na podstawie wskazań teorii lub ram pojęciowych badania. Kryterium doboru mogą być wnioski wynikające z podstaw teoretycznych, stosowanych w badaniach metod zbierania danych. [zob: K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, s. 116-127.]

Wybór celowy a wybór losowy próby Błąd z próby Wybór celowy Wybór losowy Wielkość próby

Wielkość półprzedziału ufności 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% Wielkość próby n przy współczynniku ufności = 0,95 (t= 1,96) 9604 2401 1066 600 384 260 244 196 118 96 Wielkość próby n przy współczynniku ufności = 0,99 (t= 2,58) 16641 4160 1860 1040 666 430 340 205 150 166

1.04.08

Błędy nie wynikające z doboru próby Faza badania Błędy doboru próby Błędy nie wynikające z doboru próby Przygotowanie Nieprawidłowe zdefiniowanie populacji generalnej Wybór nieadekwatnego operatu populacji badawczej Nieprawidłowa selekcja i rekrutacja respondentów Nieprawidłowe określenie problemu badawczego Wybór nieadekwatnych metod i technik badawczych Wadliwa konstrukcja scenariusza badawczego i materiałów wspomagających Realizacja Wybór nieodpowiednich respondentów Błędy pomiaru wynikające z wyboru nieadekwatnych metod i technik oraz z wadliwej konstrukcji scenariusza badawczego i materiałów wspomagających Błędy pomiaru związane z niedostatecznym przygotowaniem i rolą badacza, głównie nieprawidłowe zadawanie pytań, sugerowanie odpowiedzi i/lub samodzielne ich podawanie Błędy związane z nieodpowiednim rejestrowaniem wypowiedzi i zachowań Błędy spowodowane przez respondenta, głównie pasywność, konformizm, podawanie fałszywych odpowiedzi lub ich brak Interpretacja i prezentacja wyników Błędy analizy i interpretacji danych Błędy prezentacji i oceny wyników badania