Wstęp do językoznawstwa synchronicznego 3003-11A1WS Filologia polska, I rok * 2013/2014 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje w pok. 1: środa 16.30-17.30 Strona przedmiotu — szukaj pod: www.mswidz.republika.pl/

Program Przedmiot językoznawstwa. Cechy definicyjne języka naturalnego.  Struktura języka I: słownik i morfologia. Struktura języka II: składnia.  Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i informatyczna. Komunikacja językowa. Podstawy leksykologii. Leksykografia. Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja. Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii. Typy badań lingwistycznych. Kolokwium.

Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii. Temat 7 Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii.

Języki świata Ile: 100 – 1000 – 5000? Jak liczyć języki? Co to jest JEDEN język? Języki naturalne – obiekty przyrodnicze.

Językoznawstwo porównawcze Przedmiot: języki świata. Cel: klasyfikacja. Metodologia: a. opis genezy – językoznawstwo historyczno- porównawcze; b. opis stanu – językoznawstwo typologiczno- porównawcze.

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Historia Refleksja historyczna – wcześniejsza: to tradycyjna filologia (początki: antyk). Problemy: a. pochodzenie języków, b. pokrewieństwo, c. zmiany językowe i ich źródło. Wspólny przodek – prajęzyk. Języki pokrewne: rodziny. Języki spowinowacone: ligi.

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Lingwogeneza: początek – nie wiadomo, kiedy... Zapewne setki tysięcy lat temu!!! Rozprzestrzenianie się prajęzyka – migracje, wojny, wymiana, kontakty indywidualne, łączenie się w pary itp. Typowe mechanizmy ewolucji gatunków biologicznych.

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Problem techniczny: KOMPLETNY BRAK DANYCH!!! Najstarsze teksty – sprzed kilku tysięcy lat. Wiele języków nie ma pisma!!! Językoznawca opiera się na podobieństwach i różnicach między językami współczesnymi albo piśmiennymi, a także na danych historycznych; w tym: archeologicznych.

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Jakie podobieństwa wchodzą w grę? takie, które nie wynikają ze świadomych działań użytkowników; to odpowiedniości, nie identyczności: a. fonetyczne, b. fonologiczne, b. gramatyczne. NIGDY: SŁOWNIKOWE. Nie zawsze podobieństwa dowodzą pokrewieństwa.

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Rodzina romańska

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Rodzina słowiańska

Językoznawstwo historyczno-porównawcze Liga bałkańska rumuński albański nowogrecki bułgarski macedoński

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Rodzina indoeuropejska Grupy: indyjska (sanskryt) irańska (perski) tocharska tracko-ormiańska (ormiański) grecka albańska iliryjska italska (łacina) celtycka (szkocki) germańska (niemiecki) słowiańska (polski) bałtycka (litewski)

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Typologia Założenie: wszystkie JN są strukturalnie podobne (Milewski: „paralelne”). Typologicznie identyczne = tożsame funkcjonalnie.

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Typologia fonologiczna: Języki fonologicznie ubogie (hawajski – 13 fonemów), średnie (20-45 fonemów) i bogate (ubychijski – 75 fonemów), Języki spółgłoskowe (północny Kaukaz) i samogłoskowe (francuski), Języki prozodyczne (łacina, chiński, czeski) i nieprozodyczne (polski, turecki).

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Typologia syntaktyczna: A. Języki izolujące (analityczne, bezwyrazowe): chiński, tajski, malajski Je vois la maison de mon pere. ‘Ja widzieć ten dom od mój ojciec’ Języki aglutynacyjne: węgierski, japoński, koreański czyta+l+i+by+ście ‘czytać+warunek+męski+wy’

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Języki fleksyjne (wyrazowe): polski, sanskryt, grecki Lubię chłopczyków. ‘lubić+1os., l.poj, cz.ter. chłopczyk+bier, l.mn.’ Języki alternacyjne: arabski, hebrajski q-t-l ‘zabić’ qatala ‘zabił’ qatila ‘był zabity’ (ya)qtulu ‘zabijał’ (yu)qtalu ‘był zabijany’

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze B. Języki postpozycyjne: porządek Temat + Końcówka polski, łacina, węgierski kupi-ł-e-m pan-em nostr-um quotidian-um Języki prepozycyjne: porządek Końcówka + Temat suahili wa-tu w-etu wa-le wa-kubwa wa-mekuja ‘plur-człowiek ten wielki nasz przyjść’

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze Języki pozycyjne: chiński, angielski John killed Mary. Języki przypadkowe: polski, gruziński, łacina Mea mater, mea pater filium tuum lupus est! Filius tuus lupus est! Języki inkorporujące algonkin, turecki nen-tawema u-ki-ness-a-n wawaškeššu-wan ‘mój-brat on-dk-zabić-ją sarna’

Językoznawstwo typologiczno-porównawcze D. Języki nominatywne: chiński, angielski, polski Języki ergatywne: gruziński, pama-nyungal i in. języki aborygenów tya:n-tu pukiny-n a pumi człowiek-ergativus pies-nominativus uderzyć-przesz blablablabla (po pama-nyungalsku) pies-nominativus szczekać

Uniwersalia Uniwersalia językowe Semantyczne: Kolory: black, white, red, green, blue, yellow, brown, purple, pink, orange, grey Co najmniej 2 są rozróżniane Zaimki: Wszystkie języki mają zaimki osobowe

Fonetyczne: Uniwersalia Wszystkie języki mają samogłoski ustne. Wszystkie języki mają spółgłoski i samogłoski. W większości języków są spółgłoski /p/, /t/, /k/, /n/. Gramatyczne: Wszystkie języki mają rzeczowniki. Większość języków ma szyk S...O.

Uniwersalia Wszystkie języki mają samogłoski : U. absolutne Jeśli język rozróżnia zaimki dzierżawcze 1 i 2 osoby, to ma też zaimek 3 osoby: U. implikacyjne Niemal wszystkie języki maja spółgłoski nosowe: Tendencja nieimplikacyjna Jeśli język jest typu SOV, jest prawdopodobnie postpozycyjny: Tendencja implikacyjna

Uniwersalia w sensie Chomsky’ego Syntactic representations are abstract (not directly recoverable from the surface form) Children only hear the surface forms Children can’t induce the abstract principles from the data alone. …yet they do seem to arrive at them [...] fast Conclusion: crucial abstract principles are innate. The particular language is not innate (this we have real evidence for) Languages vary not in principles, but vary in parameters (defining a typology)

Podsumowanie Języków w świecie jest 3-5 tys. Językoznawstwo historyczno-porównawcze: klasyfikacja genetyczna języków. Rodziny języków: indoeuropejska, romańska, słowiańska itd. Typologie języków.Typologie syntaktyczne. Języki izolujące, aglutynacyjne, fleksyjne, alternacyjne. Języki postpozycyjne i prepozycyjne. Języki pozycyjne, przypadkowe, inkorporujące. Uniwersalia językowe.