ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY. RYNEK, PAŃSTWO, SPOŁECZEŃSTWO dr Barbara Przywara Wykład III

Trzy typy społeczeństw Społeczeństwo agrarne Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne) Społeczeństwo informacyjne

Trzy siły napędowe Ekonomiczne Polityczne Technologiczne

Rozwój społeczno-gospodarczy. Ogólny model modrenizacji Źródło: W. Morawski, Socjologia ekonomiczna, Warszawa 2001, s.98

Cztery ujęcia społeczeństwa i rozwoju Funkcjonalne Elitystyczne Marksistowskie instytucjonalny

Ujęcie funkcjonalne lata 50. i 60. XX w. Rozwój  ewolucyjny proces strukturalnego zróżnicowania: przechodzenie od tradycyjnych struktur do złożonego społeczeństwa opartego na trzech instytucjach: demokracji liberalnej wolnym rynku społeczeństwie obywatelskim Bariery rozwoju: tradycyjne wartości i struktury społeczne

Analiza Nela J. Smelsera Różnicowanie strukturalne Integracja Zaburzenia społeczne Ad 2) podziałowi pracy towarzyszy wzrost mechanizmów koordynacji i umacniania spójności przez prawo, partie polityczne, aparat państwa, agencje pracy socjalnej, związki zawodowe, instytucje oszczędzania, itp. Ad 1) Technologia: od prostych technik do zastosowań nauki Rolnictwo: od rol. Nastawionego na wyżywienie do produkcji na sprzedaż Przemysł i gospodarka: od energii ludzi i zwierząt do prod. maszynowej etc. Ad 3) załamania porządku społecznego o napięcia społeczne

Ujęcie elitystyczne Uprzemysłowienie jest warunkiem modernizacji. Uprzemysłowieniem zajmują się elity – różne w różnych kręgach kulturowych. Elitom na ogół udaje się pozyskać przyzwolenie społeczne. Elity kontrolują działalność gospodarczą, a tym samym mają największy wpływ na procesy rządzenia.

Elity uprzemysłowienia i ich strategie (typologia C. Kerra, J Elity uprzemysłowienia i ich strategie (typologia C. Kerra, J. Dunlopa, F. H. Harbisona, Ch. A. Myersa) Źródło: Kerr C. i in. za: Morawski W., ibidem, s. 105

Ujęcie marksistowskie i neomarksistowskie Cechuje je całościowe ujmowanie powiązań gospodarki i technologii, polityki i społeczeństwa = materializm historyczny. Postęp technologiczny i baza ekonomiczna pełni determinującą rolę w stosunku do polityki, struktury społecznej i świadomości społecznej. Leninizm-stalinizm zakładał możliwość rewolucji pod kierunkiem partii bolszewickiej w kraju zacofanym, zaś uprzemysłowienia miało dokonać państwo partyjne.

Ujęcie instytucjonalne M. Weber – narodziny i rozwój kapitalizmu (rola religii, państwa, biurokracji) => teoria racjonalnego działania społecznego Cechą społeczeństw uprzemysłowionych jest biurokracja

Cechy biurokracji wg Webera (typ idealny): urzędnicy na każdym poziomie organizacji działają wg skodyfikowanych reguł postępowania - wszystkie sposoby postępowania są określane przez normy prawne i przepisy; biurokracje mają strukturę hierarchiczną – przypominają piramidę, na której szczycie znajdują się stanowiska najwyższej władzy; przepisy regulują sposób zwierzchnictwa i zakres podporządkowania; wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy (są stosunkami między stanowiskami, a nie osobami); urzędnicy są profesjonalistami – zajmują stanowiska adekwatnie do swoich kwalifikacji i awansują zgodnie z ustalonymi regułami; urzędnicy pracują w pełnym wymiarze godzin i otrzymują stałe wynagrodzenie; urzędnicy są pracownikami najemnymi – nie są właścicielami żadnej części organizacji; sfera zawodowa jest ściśle oddzielona od sfery prywatnej; komunikacja odbywa się w formie pisemnej, poprzez przepływ dokumentów określoną przepisami drogą służbową; gromadzona dokumentacja ma charakter pisemny

Gospodarka jako czynnik rozwoju Industrializacja wymaga „wielkiego pchnięcia” inwestycyjnego, które jest możliwe tylko dzięki państwu (P. Rosenstein-Rodan) Źródło nędzy tkwi w małej ilości kapitałów lub dochodów ludności (R. Nurske) Źródło nędzy tkwi w braku przedsiębiorczości i dobrego zarządzania (A. O. Hirschman) Źródło wzrostu gospodarczego to wzrost popytu dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych - zwiększone dochody powodują zwiększoną produkcję i podaż (J. M. Keynes)

Polityka (państwo) jako czynnik rozwoju Koncepcja optymistycznych modernizatorów politycznych Koncepcja budowania państwa i porządku politycznego jako warunku rozwoju społeczno- gospodarczego

Ład społeczny a systemy gospodarcze Koncepcja ładu społecznego Stanisława Ossowskiego: Ład „przedstawień zbiorowych” (oparty na konformizmach społecznych o tradycyjnych wzorcach) Ład policentryczny (równowaga jest osiągana dzięki interakcji i respektowaniu norm współżycia) Ład monocentryczny (oparty na dużej centralizacji decyzji i przymusie) Ład porozumień (oparty na porozumieniu społecznym) Oddziaływanie społeczeństwa na gospodarkę w skali makro uzależnione jest od ładu społecznego.

Ład monocentryczny Silna centralizacja władzy Daleko idąca polityzacja sfery ekonomicznej wynikająca z podporządkowania gospodarki polityce Stosowanie środków przymusu i nakazu Hierarchiczna struktura gospodarki – dominacja sektora państwowego i przewaga przemysłu ciężkiego Podporządkowanie sektora rynkowego i konsumpcji interesom sektora przemysłowego Silna polityzacja przedsiębiorstw Polaryzacja społeczeństwa Kanalizacja konfliktu

Ład policentryczny Wielość ośrodków władzy Funkcjonowanie w różnych ośrodkach władzy elit konkurencyjnych i legalne istnienie kontrelit Zróżnicowana, wielowymiarowa struktura społeczna Wielość i zróżnicowanie konfliktów społecznych, a zwłaszcza oddzielenie konfliktów politycznych od ekonomicznych Istnienie wielu grup interesu

Wizje porządku społecznego T. Hobbesa i A. Smitha Państwo absolutne to najlepszy sposób na unikniecie anarchii, którą przynosi współzawodnictwo między ludźmi A. Smith Podstawą wolnego rynku jest wymiana między egoistycznymi jednostkami

Zasady regulacji w społeczeństwie, gospodarce i polityce Wymiary Społeczeństwo Gospodarka Polityka Cele regulacji: tożsamość grupowa korzyści własne dobro państwa, prawa obywatelskie Zasady regulacji: wartości normatywne konkurencja na rynku przepisy biurokratyczne, posłuszeństwo Aktorzy grupa przedsiębiorstwo, organizacje gosp. administracja państwowa, podatnicy Motywacja: poważanie zysk kariera Zasada decyzji: konsens preferencje konsumentów większość wyborcza Wytwarzane dobra: wspólnotowe (np. solidarność) prywatne (np. zarobki) publiczne (np. obrona narodowa) Podziały społeczne: swoi kontra obcy kapitał kontra praca elity kontra nieelity Fundament normatywny: tradycja, zwyczaje prawa własności demokracja liberalna

Ład porozumień społecznych - postulaty Decentralizacja i dekoncentracja władzy w wymiarze wertykalnym i horyzontalnym Maksymalne oddzielnie polityki od gospodarki Egalitaryzacja gospodarki i społeczeństwa (szanse gospodarcze dla wielu, przewaga klas średnich) Zróżnicowanie i otwartość elit Spontaniczność

Dziękuję za uwagę