Kształtowanie świadomości fonologicznej w początkowej nauce czytania i pisania […] Postępowanie wychowawcze dla każdego dziecka zaczyna się tam, gdzie jego naturalny rozwój zatrzymał się. Zatem – ile jest na świecie dzieci, tyle początków […] Eduard Seguin

Wprowadzenie w świat dźwięków mowy Rozwój świadomości fonologicznej wiąże się ściśle z rozwojem poznawczo-językowym dzieci. Wczesne kontakty z literaturą dziecięcą oraz uczenie rymowanek, wierszyków i piosenek zwraca ich uwagę na strukturę fonologiczną słów, oraz na takie aspekty mowy, jak: intonacja, rytm i akcent. Doświadczenia te ułatwiają dzieciom uświadomienie sobie istnienia dźwięków słyszanych i wymawianych przez nie słowach. Słuchanie jak dorosły czyta sprzyja koncentracji uwagi na czytanym tekście, ale również aktywizuje posiadaną już wiedzę lingwistyczną dziecka oraz stanowi doskonałą okazję dla ćwiczenia procesu przetwarzania informacji. Ważne jest aby zajęcia te traktować jako formę spędzania czasu z dzieckiem, a nie jako naukę umiejętności przygotowujących do czytania i pisania.

Rozpoznawanie dźwięków z otoczenia co słychać wokół nas? głosy natury, głosy zwierząt, zagadki dźwiękowe, z której strony płynie dźwięk? cicho-głośno, szybko-wolno, ile razy stuknęłam? jaka to melodia?

Analiza i synteza wyrazowa zdań ile zdań powiedziałam? ile wyrazów słyszysz w zdaniu? układanie zdań do obrazków o podanej liczbie wyrazów, tworzenie zdań z podanych słów, układamy określoną liczbę patyczków, Np. dziecko ma ułożyć zdanie trzywyrazowe.

Ćwiczenie analizy i syntezy sylabowej Zabawy z sylabami zabawa „jak mama woła dziecko bawiące się na podwórku, Np. O-la, E-wa, Ku-ba, To-mek”, wyklaskiwanie sylab, co ja powiedziałam? - wypowiadamy słowo dzieląc je na sylaby, a dziecko wskazuje obrazek oraz wypowiada cały wyraz, zabawa w kończenie wyrazów, rozpoznawanie ostatniej sylaby w wyrazie, liczenie sylab, dobieranie obrazków do podanej liczby sylab, wyszukiwanie sylab w środku wyrazu. tworzenie łańcuchów wyrazowych, Np. noga-gapa-pada.

Ćwiczenia i umiejętności wyodrębniania głosek w nagłosie i wygłosie wyodrębnianie samogłoski na początku wyrazu, wyszukiwanie wyrazów na określona głoskę, rysowanie słów, których nazwy rozpoczynają się na określoną głoskę, wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu co nie pasuje? - układamy ciąg obrazków, wśród których jeden rozpoczyna się inną głoską, Np. żaba, żuk, słoń, żarówka, wymawiamy po trzy wyrazy, a dziecko ma określić jaką głoskę słyszy na początku, zagadki – zaczyna się na ‘m’ jest do picia (mleko), wysłuchiwanie samogłosek na końcu wyrazu.

Wyodrębnianie kolejnych głosek w wyrazie analiza i synteza wyrazów trzygłoskowych - pokazujemy dziecku obrazki (osa, las, kot), a ono je nazywa, następnie wybieramy obrazek z osą, bardzo wolno przeciągając poszczególne głoski wymawiamy wyraz „ooosssaaa”, po wysłuchaniu dziecko mówi jakie dźwięki usłyszało, odgadnij co ci chcę powiedzieć – wolno wypowiadamy wyrazy, dziecko po wysłuchaniu mówi słowo, które wypowiedzieliśmy, analiza i synteza wyrazów dłuższych cztero-, pięciogłoskowych.

Ćwiczenia pamięci słuchowej nauka wierszyków, ćwiczenie pamięci sekwencyjnej – powtarzanie sekwencji sylab, wyrazów, cyfr, zapamiętywanie kolejnych pór roku, dni tygodnia, listy zakupów; powtarzanie zdań – układanie i powtarzanie zdań, ćwiczenie to traktujemy jako zabawę w zapamiętywanie i rozwijanie zdań, wypowiadamy proste zdania, a dziecko powtarza dodając jeden wyraz. Następnie powtarzamy zdanie ułożone przez dziecko, również dodając kolejny wyraz. Zwracamy uwagę aby dziecko wiernie odtwarzało treść zdań.

Zabawy w rymy rozpoznawanie rymów – rymujące się pary słów, wybieranie rymującego się słowa, szukanie słowa, które się nie rymuje z pozostałymi, tworzenie rymów, tworzenie wielu rymów, nauka i układanie wyliczanek.

Głoska a litera Świadomość fonologicznej podzielności słów jest istotnym warunkiem nauki czytania i pisania w języku alfabetycznym. Aby nauczyć się czytać i pisać dzieci muszą zrozumieć jak litery są wykorzystywane do reprezentowania dźwięków mowy, muszą nabyć trwałych skojarzeń głoska-litera. Dzieci, które przed rozpoczęciem nauki czytania i pisanie osiągną wyższy poziom świadomości fonologicznej robią szybsze postępy w nauce czytania i pisania. Świadomość fonologiczna traktowana jest jako lepszy wskaźnik postępu w nauce czytania i pisania niż: poziom inteligencji, zasób słownictwa czy rozumienie słuchanych tekstów.

Wykorzystana i zalecana literatura A. Mauer (red.), 2003, Dźwięki mowy, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. H. Łazewska, B. Mikitiuk, B. Moritiz, 2002, Co zrobić aby ułatwić dziecku naukę czytania i pisania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. M. Bogdanowicz, 2002, Rymowanki – przytulanki, Wydawnictwo Fokus, Gdańsk.

Dziękuję za uwagę logopeda mgr Marzanna Wojciechowska Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Kazimierza Pułaskiego w Warce Warka, 2010