Biologiczne podstawy zachowań (ćwiczenia) Magdalena Reuter Metodologiczna analiza biologicznych koncepcji zachowania: Pawłowizm, Behawioryzm (wg Eugeniusza Kośmickiego) Biologiczne podstawy zachowań (ćwiczenia) Magdalena Reuter

Dwa typy koncepcji zachowania Generalne – dotyczą zachowań zarówno zwierzęcych jak i ludzkich; koncepcje rozwijane w tzw. generalnych teoriach zachowania Humanistyczne – dotyczą zachowań ludzkich; koncepcja psychodynamiczna, koncepcja struktury poznawczej

Trzy biologiczne (generalne) teorie zachowania: Pawłowowska koncepcja wyjaśniania zachowań zwierzęcych i ludzkich Behawiorystyczna koncepcja wyjaśniania zachowań zwierzęcych i ludzkich Etologiczna koncepcja wyjaśniania zachowań zwierzęcych i ludzkich

Koncepcja Pawłowa Próba wyjaśnienia zachowań na podstawie teorii odruchów warunkowych i bezwarunkowych Odruchy bezwarunkowe – odruchy wrodzone (np. wydzielanie się śliny w w wyniku obecności pokarmu w jamie ustnej) Odruchy warunkowe – wszystkie nabyte odruchy – występują w wyniku współwystępowania bodźca bezwarunkowego (np. pokarm) z bodźcem obojętnym (np. dzwonkiem)

Koncepcja Pawłowa Metoda Pawłowa: posługiwał się tylko dwoma bezwarunkowymi odruchami wydzielniczymi – pokarmowym i obronnym (bodźcem bezwarunkowym do wytworzenia odruchu pokarmowego było wprowadzenie pokarmu do jamy ustnej zwierzęcia; bodźcem bezwarunkowym do wytworzenia odruchu obronnego było wlewanie słabego roztworu kwasu solnego do jamy ustnej za pomocą rurki) W obu przypadkach badaną reakcją było wydzielanie się śliny Jedynym zwierzęciem eksperymentalnym był pies

Koncepcja Pawłowa Trzy ośrodki powstawania odruchów wg Pawłowa: Rdzeń kręgowy – proste odruchy bezwarunkowe „Niższa czynność nerwowa” – odruchy bezwarunkowe mające charakter wrodzony Ośrodki podkorowe Ośrodki kory mózgowej – odruchy warunkowe; „Wyższa czynność nerwowa” – funkcje nerwowe, które nabył organizm w wyniku działania mechanizmów odruchów warunkowych

Koncepcja Pawłowa Prawo odruchów bezwarunkowych (podstawowe prawo zachowania) Zachowanie równowagi między organizmem a jego otoczeniem („Zwierzę musi tak reagować na świat zewnętrzny, aby jego czynność zabezpieczała mu istnienie” Pawłow) Trzy cechy odruchów bezwarunkowych: Mają charakter wrodzony Przebiegają zawsze tak samo Przebiegają automatycznie w przypadku wystąpienia określonego bodźca

Koncepcja Pawłowa Odruch bezwarunkowy – proces nerwowy, który zachodzi zawsze tak samo i podlega dziedziczeniu Bodziec bezwarunkowy – bodziec środowiskowy uruchamiający odruch bezwarunkowy Zachowanie bezwarunkowe – reakcja organizmu wywołana przez dowolny bodziec bezwarunkowy i związana z odruchem bezwarunkowym

Koncepcja Pawłowa Prawo odruchów bezwarunkowych: (P) Jeżeli... (Z.1) – odruchy sterujące zachowaniem są wywoływane tylko przez bodźce biologicznie aktywne i (Z.2) – bodźce warunkowe współwystępując z bodźcem neutralnym nie mogą uczynić go biologicznie aktywnym ... to ze zbioru zachowań bezwarunkowych organizmu utrwalają się te, które – w danych warunkach otoczenia zewnętrznego – zapewniają minimalizację zakłóceń równowagi organizmu

Koncepcja Pawłowa Prawo odruchów warunkowych: Zachowania warunkowe – reakcje organizmu, które są odpowiedzią na bodźce neutralne biologicznie, współwystępujące razem z bodźcami bezwarunkowymi Odruchy warunkowe nie różnią się pod względem „formy” od odruchów bezwarunkowych. To co je różni to sposób wywoływania – odruchy warunkowe wywoływane są przez bodźce warunkowe wzmacniane bodźcami bezwarunkowymi.

Koncepcja Pawłowa Warunki, które muszą być zachowane by wytworzył się bodziec warunkowy: Bodziec bezwarunkowy i obojętny musi działać w tym samym przedziale czasu Bodziec obojętny musi wyprzedzać o pewien czas bodziec bezwarunkowy Bodziec warunkowy powstaje w wyniku wielokrotnego wspólnego działania bodźca obojętnego i bezwarunkowego

Koncepcja Pawłowa Prawo odruchów warunkowych: (P’) Jeżeli... (non-Z.1) – Bodźce neutralne, o ile współwystępują z bodźcami bezwarunkowymi, prowadzą do zachowań warunkowych (Z.2) – bodźce warunkowe współwystępując z bodźcem neutralnym nie mogą uczynić go biologicznie aktywnym ...to ze zbioru zachowań (warunkowych lub bezwarunkowych) utrzymują się te, które – w danych warunkach otoczenia zewnętrznego – zapewniają minimalizację zakłóceń równowagi organizmu, a przy tym owe zachowania warunkowe są dostatecznie wzmacniane przez bodźce bezwarunkowe.

Koncepcja Pawłowa Mechanizm opisany w (P’) obejmuje adaptację uwzględniającą uczenie się organizmów.

Schemat działania centralnego układu nerwowego wg Pawłowa RDZEŃ KRĘGOWY OŚRODKI PODKOROWE Odruchy bezwarunkowe OŚRODKI KOROWE Odruchy warunkowe Analizator EFEKTORY RECEPTORY Schemat działania centralnego układu nerwowego wg Pawłowa

Koncepcja Behawiorystyczna Przedstawiciele behawioryzmu: J.B. Watson (założyciel behawioryzmu) E. L. Thorndike K.S. Lashley B.F. Skinner E.C. Tolman G.L. Hull

Behawioryzm Watsona J.B. Watson: Krytyka dotychczasowej psychologii (metodologiczny charakter krytyki) Przedstawienie nowego programu badawczego – postulat jednolitości metod badawczych Skrajny naturalizm – „psychologia jest nauką przyrodniczą – częścią biologii” Psychologia behawiorystyczna ma się zajmować jedynie rzeczami uchwytnymi – nie ma przepaści między światem fizykalnym, chemicznym, biologicznym a światem behawiorystycznym

Behawioryzm Watsona Zadaniem behawiorysty jest „zbieranie faktów ludzkiego zachowania się – kontrola tych faktów i uporządkowanie ich zgodnie z prawami logiki i matematyki (narzędziami każdego naukowca!)”. Elementy mechanicyzmu w behawioryzmie (Kartezjusz – zwierzęta i ciało ludzkie, La Mettrie, Holbach)

Behawioryzm Watsona Krytyka dualizmu psychoficzycznego w psychologii „świadomość” zdaniem behawiorystów jest potocznie pojęciem wymiennym z pojęciem „duszy” Krytyka pojęcia „świadomości” – nie jest to pojęcie wyjaśniające, ani użyteczne „Świadomość” przejawia się w mowie i gestach, a te są reakcjami na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne Wg Watsona dotychczasowa psychologia stosowała to pojęcie bez zadawalającego opisu tego „czym jest świadomość?”

Behawioryzm Watsona Krytyka introspekcji (samoobserwacji): Niewystarczalność introspekcji. Na sobie samym można obserwować tylko niektóre postacie reakcji (o wielu reakcjach nie dowiadujemy się z introspekcji) Introspekcja polega na nadawaniu nazw potocznych zmianom występujących w naszych organizmach Odrzucenie określeń subiektywnych tj. uczucie, spostrzeżenie, wyobrażenie, życzenie, cel, a nawet myślenie (dla behawioryzmu nie mają one sensu poznawczego)

Behawioryzm Watsona Program pozytywny: Przedmiotem badań ma być to co można zaobserwować – reakcje na zewnętrzne środowisko; wewnętrzne reakcje w organicznych procesach ciała. Zachowanie ujmowane w kategoriach bodziec – reakcja Bodziec – każdy obiekt otoczenia lub nawet każda przemiana tkanki, która odpowiada fizjologicznym warunkom danej istoty żywej (np. zmiana jaka zachodzi w zwierzęciu trzymanym z dala od pokarmu) Bodźce zewnętrzne – informują o nich receptory zewnętrzne (oczy, uszy) Bodźce wewnętrzne – powstają przez zmiany w tkankach organizmu

Behawioryzm Watsona Reakcja – to, co dana istota żywa czyni (np. zwracanie się do światła lub uciekanie od niego) a także czynności wyższego rzędu Podział reakcji ze względu na ich złożoność: Reakcje elementarne Reakcje warunkowe (pokrywają się z Pawłowskimi odruchami warunkowymi) Sekwencje reakcji warunkowych (zwane nawykami)

Behawioryzm Watsona Formuła S – R (bodziec – reakcja) Każde zachowanie człowieka i zwierzęcia to reakcja na określony bodziec Cel psychologii behawiorystycznej – przewidywanie reakcji na określone bodźce lub wnioskowanie z reakcji o tym, jaki został zastosowany bodziec S _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _R (znany) (do wyznaczenia) 2. S _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ R (do wyznaczenia) (znany)

Prawo reakcji elementarnych Podstawowe prawo zachowania - prawo reakcji elementarnych: S - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - R światło zwężenie źrenic uderzenie w rzepkę zgięcie kolana kwas w ustach wydzielanie śliny przycięcie skóry płacz, krzyk

Prawo reakcji elementarnych (B) Jeżeli... (Z. 1) – dla każdego bodźca istnieje reakcja elementarna w postaci zachowania jednostki i (Z.2) – reakcje na poszczególne bodźce występują zawsze pojedynczo (mają prostą strukturę) ...to ze zbioru zachowań elementarnych (niewyuczonych) П jednostka wykonuje to zachowanie R opt, które – w warunkach W obejmujących sytuację typu s oraz wystąpienie bodźca typu A – prowadzi do warunków W’, w których bodziec typu A już nie działa.

Prawo wzmacniania (B’) Jeżeli... (non – Z.1) nie jest tak, że dla każdego bodźca istnieje reakcja elementarna w postaci zachowania jednostki i (Z.2) reakcje na poszczególne bodźce występują zawsze pojedynczo (mają prostą strukturę) ....to ze zbioru zachowań elementarnych lub wyuczonych П jednostka wykonuje to zachowanie R opt, które – w warunkach W obejmujących sytuację typu s i występowanie bodźca typu A – doprowadzało w doświadczeniu jednostki najczęściej do eliminacji bodźca typu A (Inaczej R opt jest zachowaniem najbardziej wzmacnianym lub można też powiedzieć, że przyniosło najwyższą nagrodę)

Prawo nawyków (B’’) Jeżeli ... (non – Z.1) nie jest tak, że dla każdego bodźca istnieje reakcja elementarna w postaci zachowania jednostki (non – Z.2) nie jest tak, że reakcje na poszczególne bodźce występują zawsze pojedynczo (mają prostą strukturę) ... to jednostka wykonuje tę sekwencję N opt ze zbioru sekwencji zachowań П (wyuczonych i niewyuczonych), które w warunkach W obejmujące sytuację typu s i występowanie bodźców typu A1,....An – doprowadziły w doświadczeniu jednostki w długim okresie do warunków W’ nie obejmujących bodźców typu A1,...An