Wstęp do językoznawstwa synchronicznego A1WS Filologia polska, I rok * 2015/2016 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW Konsultacje w pok. 1: wtorek Strona przedmiotu — szukaj pod:

2 Kurs WJS 14 spotkań. Zaliczenie: pisemny test wyboru ( ). Podstawa: materiał ćwiczeń i literatury obowiązkowej. Ocena: –aktywność (w tym: kartkówki)10% –test75% –bonusy: zadania lingwistyczne, relacja z lektury, prezentacje15% Uwagi wstępne

3 Cele wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej, pokaz narzędzi opisu lingwistycznego, przedstawienie zdyscyplinowanego opisu gramatycznego polszczyzny, informacja o działach i kierunkach językoznawstwa, języki świata i językoznawstwo XXI wieku.

4 Program 1.Przedmiot językoznawstwa. 2.Cechy definicyjne języka naturalnego. 3.Struktura języka I: słownik i morfologia.. 4.Struktura języka II: składnia. 5.Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i informatyczna. 6.Komunikacja językowa. 7.Podstawy leksykologii. Leksykografia. 8.Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja. 9.Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii. 10.Typy badań lingwistycznych. 11.Kolokwium.

5 Literatura Obowiązkowa: EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław Encyklopedia języka polskiego (poprzednio: Encyklopedia wiedzy o języku polskim), red. S. Urbańczyk, Wrocław 1991 (lub wyd. następne). Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2, wyd. 2. Lublin 2001.

6 Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa Hockett Ch. F., Kurs językoznawstwa współczesnego, Warszawa Lyons J., Semantyka, t. 1, rozdz. III, Warszawa Milewski T., Językoznawstwo, Warszawa 1965 [lub wyd. następne].

7 Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 5., Warszawa 2001 [fragmenty]. Saussure F. de, Kurs językoznawstwa ogólnego, 22-36, 77-85, Warszawa 1961 (lub wyd. następne). Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej języka polskiego, Warszawa 1997 [dostępne w internecie].

8 Świdziński, M., Rudolf, M.: Narzędzia informatyczne obsługi wielkich korpusów tekstów: wyszukiwarka Holmes, BPTJ 2006 [dostępne w internecie] Świdziński, M, Lingwistyka korpusowa w Polsce – źródła, stan, perspektywy. [W:] LingVaria, nr 1. Kraków Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice 2003.

9 Uzupełniająca: Aitchison J., Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, Warszawa Apresjan Ju.D., Koncepje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa Bobrowski I., Gramatyka opisowa języka polskiego, t. 1., Kielce 1995, t. 2., Kielce Chomsky N., Zagadnienia składni ogólnej, Warszawa Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.

10 Mecner, P., Elementy gramatyki umysłu, Warszawa Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa Szupryczyńska M., Wstęp do językoznawstwa, Toruń Weinsberg A., Językoznawstwo ogólne, rozdz. I-III, Warszawa Zbiór zadań z językoznawstwa, przekł. i opracowanie W. Gruszczyński, Warszawa 1990.

11 Temat 1 Przedmiot językoznawstwa

12 Czy to językoznawstwo? [1]268. Degenerat z osady Wysoka żonie swojej nie wybił dziś oka. Jednym bowiem z opuchniętą twarzą widać słabo. Jak więc uwarzą rosół z córki, gdy skrzepnie posoka?

13 [2] Wywoływać daremnie. Siostra skarży: – Nieostre! Muszę ostrą mieć siostrę, dlatego ciemnię ciemnię. [3]W konkurencji skok wzwyż (bajkowa okolica) jedno wszystkich zachwyca: pokonała mysz mysz.

14 [4] W tym podręczniku bój się wymienia: Crécy i Grunwald, i Austerlitz… Ja na wieś jadę barany strzyc, a ty, dojarko, bój się wymienia. [5] Portfel bez pieniędzy wyrzuć, pustyś zwędził, a to szajs. Rąbnij drugi, wyjmij hajs, portfel bez pieniędzy wyrzuć!

15 [6]Droga do szkółki przy kościele opłaca się przez dwie niedziele. [7] żółć

16 Czy to jest język polski? Apentuła niewdziosek te będy gruwaśne w koć turmiela weprząchnie, kostrą bajtę spoczy […]. Kali ta mużyna krowa dużo sąsiat ukraść Jebany kura inter et z ora ge wywala mi caly czas smurwiel i rankeda kurwa zagrac ie mkge jebaneee suki z orange

17 Co to jest językoznawstwo? Przykładowe problemy lingwistyczne? Lingwistyka a świat: kiedy jesteś//byłeś lingwistą w życiu codzienym? Czy znasz jakiś software lingwistyczny?

18 Linki Google ……….. Holmes Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka polskiego Świgra i Dendrarium

19 Drzewo zależności

20

21

22 Terminy nieznane (lub niejasne):

23 forma wyrazowa leksem gramatyka NLP korpus homonimia lematyzacja dehomonimizacja desynkretyzacja parser drzewo zależności rama walencyjna uzgodnienie paradygmat rekurencja

24 Językoznawstwo jako nauka Językoznawstwo to nauka ze względu na przedmiot: humanistyczna, ze względu na metodologię: empiryczna, ze względu na zastosowania: techniczna. Por. ang. Science – Art(s) – (the) Humanities Techniki badawcze zbliżają językoznawstwo do nauk przyrodniczych, a nawet technicznych.

25 Nauka empiryczna Przedmiot opisu: pewien wycinek rzeczywistości. Cel opisu: zbudowanie teorii lub modelu. Przedmiot językoznawstwa (= wycinek rzeczywistości): język naturalny. Co to jest język (naturalny)?  umiejętność ludzka???  urządzenie do komunikacji???  jakiś zbiór znaków???

26 Terminy wymagające objaśnienia: znak, system, dwuklasowość, grupa społeczna, komunikacja uniwersalna. Język naturalny – dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej. Definicja

27 Znak Językoznawstwo — dział semiologii. Znak: element rzeczywistości istotny nie ze względu na swoje cechy zewnętrzne, ale ze względu na inny element rzeczywistości, do którego się odnosi.

28 Znak jest przezroczysty semantycznie. Ma dwie strony: formę i treść. Dwa typy znaków: a. znaki naturalne, b. znaki konwencjonalne. Język naturalny — pewien zbiór znaków.

29 System znaków System znaków (intuicyjnie): zbiór znaków konwencjonalnych obsługujący ten sam wycinek rzeczywistości. Opozycja: różnica formy, z którą korelowana jest ściśle określona różnica treści lub funkcji. [Seryjność opozycji: powtarzanie się danej różnicy formy w serii par znaków.] System znaków: zbiór znaków z opozycją.

30 Sygnalizacja kolejowa jako system znaków

31

32 Znaki drogowe jako system znaków 5 0 X

33 Język naturalny jako system znaków dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,... kot : kota, murarz : murarza, monter : montera,... budować : budował, hodować : hodował, pracować : pracował,... budować : budowanie, grać : granie, słuchać : słuchanie,... w : we, od : ode, przez : przeze;...

34 Opozycje

35 Opozycje  Poziome : Uniesione znaczy stój : jedź  Poziome : Opuszczone znaczy  Okrągłe niebieskie : Kwadratowe niebieskie.....  Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone.....  Trójkątne : Kwadratowe.....  Strzałka w prawo : Krzyżyk.....  Plansza barwna : Plansza szara.....

36  Liczba pojedyncza : Liczba mnoga (= Liczba)  Mianownik : Dopełniacz (= Przypadek)  Bezokolicznik : Forma osobowa  Czynność : Nazwa czynności 

37 Dwuklasowość Znaki klasy A (pierwsza przymiarka)

38 dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot, kota, murarz, murarza, monter, montera, budować, budował, hoduje, hodował, pracuje, pracował, budowanie, granie, słuchanie,...

39 Znaki klasy B

40  Murarz hoduje myszy.  Pracował monter.  budowanie murarza  Czy jedziemy?  Wczoraj padało.  matki przełożone  Pracował monter, ale ponieważ wczoraj padało, a murarz nie hoduje kota, budowanie murarza trwało parę godzin.

41 Dwie klasy znaków Klasa A: znaki proste — słowa (uwaga: jest to rozwiązanie prowizoryczne). Zbiór znaków prostych — słownik. Klasa B: znaki złożone: konstrukcje zbudowane ze znaków prostych lub złożonych. REKURENCJA!!!

42 Opozycje w zbiorze znaków złożonych Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj padało. : Czy wczoraj padało?, Jaś śpi.: Czy Jaś śpi?,... lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu Janowi : panu Jana, matki przełożone : matki przełożonych,... John hit Paul. : Paul hit John., The boy kissed the beggar. : The beggar kissed the boy., Garfield swallows Mickey. : Mickey swallows Garfield.,...

43  Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne (= Modalność)  Fraza z apozycją : Fraza z dopełniaczem (= Typ podrzędnika) 

44 Gramatyka Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny znak złożony: * Murarz hoduje kot. * Pracował montera. * budowanie murarz * Jedziemy czy? * Wczoraj będzie padało. Definicja wszystkich poprawnych połączeń znaków: gramatyka.

45 Dwuklasowość System dwuklasowy znaków — para:. Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!) Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia // rozkładania wyrażeń.

46 Ograniczoność i uniwersalność Użytkownicy języka naturalnego: określona populacja (zwykle etniczna). Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny: służy do porozumiewania się o wszystkim. Język naturalny jest to dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej.

47 Podsumowanie 1.Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział semiologii. 2.Przedmiot: języki naturalne. 3.Znaki konwencjonalne. Opozycje. System. 4.Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość. 5.Język – para. 6.Populacja rodzimych użytkowników. 7.Komunikacyjna uniwersalność języka naturalnego.