Instrumenty średniowiecza Opracowanie Elżbieta Raczkiewicz-Perzanowska

Instrumenty strunowe

monochord tubmaryna Smyczkowe Długi i wąski korpus, tylko jedna struna Gra w technice flażoletowej Anonim XIV w – Motet Quant je le voi/Bon vin doit / Cis chans veult boire (tubmaryna, lutnia, flet)

rebek Smyczkowy Trzy do pięciu strun Pudło rezonansowe w kształcie połowy gruszki Odmiany dyskantowa i tenorowa Anonim XIII w. – La septime estampie real (rebek, citola, tubmaryna, perkusja)

fidel Smyczkowa Trzy do sześciu strun (najczęściej pięć) Strój kwintowo-kwartowy Pionowe osadzenie kołków Instrument melodyczny Różne kształty Franceso Landini – Poi che da te mi convien (fidel, harfa)

fidel

lira smyczkowa Najczęściej trzy struny Prawie prostokątna lub z zaznaczoną talią Struny skracane ręką przełożoną od spodu Płaski podstawek powodował jednoczesne brzmienie kilku strun Guillaume de Machaut – Comment qu’a moy

liry smyczkowe

organistrum czyli lira korbowa Trzy do sześciu strun Koło poruszane korbą pociera struny Jedna lub dwie struny melodyczne skracane klawiszami Struny burdonowe w stroju kwintowo-kwartowym W XII w. bardzo duża, obsługiwana przez dwie osoby Od XIII w. mniejsza Jehan d’Esquiri – Jolivete et bone amor

liry korbowe

lutnia Instrument szarpany Odmiana krótkoszyjkowa i długoszyjkowa Szyjka z progami Trzy do dziewięciu strun Strój tercjowo-kwartowy Wygięta komora kołkowa Jacopo da Bologna – Di novo e giunto (lutnia, rebec basowy)

lutnie

harfa Wczesna – romańska, zaokrąglony kształt Późniejsza – gotycka, bardziej smukła Różne rozmiary Strojone diatonicznie Struny jelitowe lub metalowe Anonim XIII w – Qui porroit un guierredon (struny metalowe) Tassin XIII w – Taniec (struny jelitowe)

harfy gotyckie harfy romańskie

psałterium Instrument z rodziny cytr Pudło rezonansowe w formie trapezu lub trójkąta Metalowe struny Szarpane plektronem lub palcami Anonim XII w – Hymn do św. Magnusa

psałteria

dulcymer Pudło rezonansowe podobne do psałterium Uderzane pałeczkami Prototyp cymbałów Jacopo da Bologna – Tanto soavemente (dulcymer, rebec)

dulcymery

Instrumenty dęte

szałamaja Dęta drewniana podwójnostroikowa Bardzo różne menzury i rozmiary Jeden z najgłośniejszych instrumentów średniowiecza Anonim XIV w – Saltarello (szałamaja, trąbka, perkusja)

szałamaje

dudy Piszczałki stroikowe cylindryczne lub rozszerzające się Jedna melodyczna Jedna lub dwie burdonowe Guillaume de Machaut – Dame, se vous m’estes

dudy

organy Od stosukowo niewielkich (pozytyw) do bardzo dużych rozmiarów, największe w klasztorze Winchester (980 r., 400 piszczałek) Piszczałki wargowe (labialne) Wczesne posiadały klawisze wysuwane Od XIII w. zastosowano dźwignie Od XIII w. skala trzyoktawowa, chromatyczna Anonim XIV w -Estampie

portatyw Instrument małych rozmiarów Metalowe piszczałki wargowe tworzyły jeden głos Skala do 2,5 oktawy, pomijała niektóre dźwięki Bardzo popularny XII – XV w. Używany głównie w muzyce świeckiej Vicenzo da Rimimi – Ay, sconsolato (portatyw, rebek basowy)

portatyw

flet poprzeczny Dęty drewniany wargowy Występował w różnych rozmiarach Posiadał różną liczbę otworów, najczęściej sześć Mistrz Aleksander XIII w. – Ach, owe, daz nach Liebe ergat

flety poprzeczne

flet prosty (recorder) Dęty drewniany wargowy Duża różnorodność kształtów i rozmiarów Od dwóch do siedmiu otworów Thibaut de Navarre – Dou tres douz non (flet sześciootworowy, drumla)

flety proste

flet podwójny Posiadał dwie piszczałki melodyczne z małą liczbą otworów lub jedną melodyczną i jedną burdonową Jehan de Lescurel - Gracieusette

flety podwójne

gemshorn Wargowy (rodzaj fletu) Wykonany z naturalnego rogu Miał różne rozmiary Colin Muset – Quant je voi iver retorne (gemshorn altowy, lutnia)

cynk Instrument ustnikowy pochodzenia perskiego Pierwotnie róg zwierzęcy z kilkoma otworami bocznymi Od X wieku z drewna lub kości słoniowej Herman von Salzburg – Das Nachthorn (cynk, trójkąt z kółeczkami)

trąbka Instrument dęty blaszany Prosta, długa, smukła, zakończona dość dużą czarą głosową Można grać tylko dźwięki szeregu harmonicznego Używana jako instrument fanfarowy i sygnałowy Herman von Salzburg - Fanfara

trąbki

Instrumenty perkusyjne Bardzo charakterystycznym zestawem było połączenie piszczałki małootworowej i niedużego bębna Guiraut d’Espanha de Toloza - Dansa

membranowe miały niewielkie rozmiary kotły bębny bęben i tamburyn

idiofony kurant – zestaw niedużych dzwonów zawieszonych na drewnianej ramie dzwonki talerze dzwony wieżowe drumla trójkąt

Ikonografia i dyskografia Wykorzystane ilustracje pochodzą ze stron internetowych: www.electria.com www.cotswoldscharm.com www.townwaits.org.uk www.photaki.com www.norfolkstainedglass.co.uk www.stjames-cathedral.org www.trombamarina.com www.Lehannstrings.com www.MusicaAntiqua.org www.earlymusicinstruments.com www.gaita.co.uk www.telynrawn.org www.michaeljking.com www.paradoxplace.com www.aip.org www.busymolemusic.co.uk www.ginlane.com www.musicantfitters.com www.flute-a-bec.com www.hj.com www.ejournal.fi www.galinverna.com www.ensembleoliphant.com www.peterbull.com www.rolandinstrument.com www.festivitas.ee www.bryan-tolley.com www.clintgoss.com Reprodukcje obrazów lub ich fragmentów: Hans Memling – Muzykujące Anioły Hans Memling – Madonna z dzieciątkiem i Aniołami Jan van Eyck – Fontanna Gracji Girolamo De Santacroce – Król Dawid grający na psałterium Simone Martini – Sceny z życia św. Marcina Reprodukcje miniatur pochodzą z: Cantigas de Santa Maria Manesse Codex Westminster Psalter Boetius – De Aritmetica, De Musica Master Jean de Mandeville – Król Dawid Propozycje przykładów muzycznych pochodzą z płyty: Instruments of the Middle Ages and Renaissance - David Munrow, The Early Music Consort of London (Virgin Veritas)