Emerytura Obywatelska Seminarium ZUS „Rozwiązania zbliżające do równowagi ekonomicznej systemów emerytalnych” 23.01.2013 Zofia Czepulis-Rutkowska IPiSS

Plan wystąpienia Międzynarodowe porównania instytucjonalne Definicja emerytury obywatelskiej Ewolucja instytucji emerytalnych Przykład Nowej Zelandii Korzyści z emerytury obywatelskiej Emerytura obywatelska – możliwość zastosowania w Polsce

Porównania instytucjonalne Ważne narzędzie analityczne Znaczenie poznawcze Korzystanie z doświadczeń pozytywnych i negatywnych Konieczny szerszy kontekst instytucjonalny (na przykład w przypadku emerytur – świadczenia mieszkaniowe) Potrzebna znajomość uwarunkowań (na przykład w Wielkiej Brytanii – „zła sława” świadczeń zależnych od dochodu) # Nie ma rozwiązań idealnych #Zapotrzebowanie na konkretne rozwiązania zmienia się w czasie

Definicja emerytury obywatelskiej Świadczenie z tytułu osiągnięcia starszego wieku. Uprawnienie wynika z obywatelstwa (lub zamieszkania) Instytucja ukształtowała się historycznie równolegle z instytucją imitującą ubezpieczenia komercyjne Dwie tradycje zabezpieczenia na wypadek starości

Ewolucja instytucji emerytalnych początki Wszyscy obywatele Podejście pomocowe – zależność od dochodu: Dania, Islandia, Norwegia, Szwecja, Wlk. Bryt., Irlandia, Kanada, Nowa Zelandia, Australia Obowiązkowy system składkowy: USA, Finlandia, Szwajcaria Wybrane grupy Subsydiowany dobrowolny system składkowy: Belgia, Francja, Włochy, Hiszpania Obowiązkowy system składkowy: Niemcy, Austro-Węgry, Holandia, ZSRR, Grecja

Ewolucja instytucji emerytalnych konwergencja Odchodzenie od testu dochodowego Renta obywatelska uzupełniana o świadczenie zależne od dochodów z pracy Świadczenia zależne od dochodów z pracy uzupełniane o świadczenie minimalne

Ewolucja instytucji emerytalnych przyczyny uzupełniania emerytury obywatelskiej Rosnąca zamożność dążenie do względnego wyrównania poziomu życia osób aktywnych i poza rynkiem pracy Siły polityczne/ związki zawodowe dążenie wspierane przez koalicję robotników i klasy średniej w dobie wzrostu gospodarczego

Przykład Nowej Zelandii Długi czas jedyny kraj, który zachował instytucję emerytury obywatelskiej Wprowadzony w 1898 roku system zależny od dochodu. Stopniowo test dochodowy łagodzony. W 1938 roku – system uniwersalny Podobnie rozluźniano test dochodowy w Szwecji, Norwegii, Islandii, Finlandii i Kanadzie i wprowadzano świadczenia niezależne od dochodu, uzupełniane świadczeniami powiązanymi z zarobkami

Przykład Nowej Zelandii W 1974 roku wprowadzono system składkowy, który jednak został wycofany w 1977 roku System uniwersalny zapewnia względnie wysokie świadczenia – to prawdopodobnie zapobiega protestom Świadczenia ograniczane w szczególności w okresie, gdy władzę traci partia pracy w początku lat 90-tych Ostatecznie wprowadza się system oszczednościowy

Korzyści z emerytury obywatelskiej Wynikają z problemów obecnych systemów Wysokie koszty Skomplikowana administracja Wielość systemów Wielość segmentów Ubóstwo osób starszych Poczucie niesprawiedliwości

Korzyści z emerytury obywatelskiej Nadzieja na obniżenie lub ustabilizowanie kosztów Prosta administracja Możliwość skutecznego zapobieżenia ubóstwu Możliwość zapewnienia większego poczucia sprawiedliwości

Korzyści z emerytury obywatelskiej w świetle analiz brytyjskich Emerytura obywatelska może zachować poparcie polityczne w dłuższej perspektywie czasowej Powinna doprowadzić do ograniczenia zakresu ubóstwa Powinna zapewniać wypłacalność w dłuższym okresie czasu pod warunkiem restrukturyzacji zwolnień podatkowych na systemy prywatne oraz podwyższenia wieku emerytalnego

Korzyści z emerytury obywatelskiej w świetle analiz brytyjskich Emerytura obywatelska bardziej sprawiedliwa – szczególnie biorąc pod uwagę sytuację kobiet Nie dyskryminuje starszych emerytów Może ułatwić oszczędności ponieważ (nie będąc zależna od dochodu) nie tworzy „pułapki ubóstwa” Przejście do systemu emerytury obywatelskiej może być łatwe administracyjnie

Możliwość zastosowania emerytury obywatelskiej w Polsce Atrakcyjność ze względu na podane wyżej uwarunkowania Prostota Zapobieganie ubóstwu Zapobieganie dyskryminacji kobiet i starszych emerytów Poparcie społeczne możliwe jedynie wtedy gdy okaże się, że wiele osób będzie uzyskiwało minimalne świadczenie emerytalne Takie zagrożenie istnieje zarówno ze względu na zmiany na rynku pracy jak też zmniejszoną dynamikę wzrostu ekonomicznego