Historia Parku Południowego

Twórca Parku Południowego Hugo Richter (1853-1937) – ogrodnik wrocławski; w latach 1891-1924 pełnił funkcję dyrektora ogrodnictwa miejskiego (jako następca J. Losenera); był uczniem J. Schutza oraz J. Monhaupta we Wrocławiu, H. Machtiga w Berlinie, L. van Houtte’a w Gandawie; w latach 1873-1890 był ogrodnikiem J. Schottlandera w Partynicach; do głównych jego realizacji we Wrocławiu zalicza się: PARK POŁUDNIOWY (1892), park Zachodni (1905), koncepcję Osobowickiego Parku Leśnego (1910), przekształcenie cmentarza przy Podwalu Oławskim w park (1892) oraz – prawdopodobnie – kompozycję obecnego placu Powstańców Śląskich.

PRZYCZYNY POWSTANIA PARKU O powstaniu oraz lokalizacji parku przesądziło kilka przyczyn. Pierwszą z nich była intensywna urbanizacja miasta na północ. Związane było to z urbanizacją terenów położonych między historycznym centrum a Borkiem, bowiem zamieszkującym ten obszar ludziom należało zapewnić warunki do wypoczynku wśród zieleni. Kolejnym powodem były plany wyznaczenia linii przebiegu wału kolejowego (między Borkiem a Partynicami), który wymagał wkomponowania w krajobraz miasta. Ponadto, 7 VIII 1891 roku podpisano umowę między władzami miejskimi a właścicielem części Borka i Partynic, na mocy której miastu przekazano 27 ha na park publiczny (pierwszy przypadek darowizny tak rozległego obszaru na park publiczny). Władze miejskie rozpisały konkurs na projekt parku, jednakże żadna propozycja nie została zaakceptowana, zatem wykonanie projektu powierzono Hugo Richterowi.

FUNKCJE PARKU Wzorem dla projektu parku Południowego był Volksgarten w Kolonii i miał pełnić podobne jak on funkcje. Uznany został za formę przejściową między typowym parkiem miejskim (typowym dla pierwszej połowy XIX wieku) a „parkiem ludowym” – charakterystycznym dla doby modernizmu. Miejsce to miało być idealnym do spacerów, uprawiania sportów, podziwiania przyrody oraz spotkań towarzyskich, co wpłynęło na decyzję o zbudowaniu restauracji oraz podzieleniu terenu zajmowanego przez park na zróżnicowane części. Kolejną istotną funkcją, jaką można owemu obiektowi przypisać, było edukowanie społeczeństwa, czemu z całą pewnością służył najbogatszy po parku Szczytnickim zbiór dendrologiczny. Park miał także za zadanie zaprezentować roślinność typową dla środowiska lasu, terenów bagiennych oraz górskich (dzięki usypanemu w 1895 roku sztucznemu wzniesieniu).

OBIEKTY ZNAJDUJĄCE SIĘ NA TERENIE PARKU Na terenie parku Południowego znajduje się wiele godnych uwagi obiektów, do których można zaliczyć choćby otwartą 2 V 1899 roku restaurację czy wzniesione w 1894 drewniany pawilon Schottlandera oraz taras Landsberga.

W latach 1895-1896 przystąpiono do budowy czterech mostów, z których każdy charakteryzował się innym stylem i materiałem: most Oesterlinka był piaskowo-ceglany o dekoracji z terakoty, Holza został wykonany z drewna, a jego balustrada była dębowa, natomiast Telenberga posiadał żelazny szkielet i asfaltową nawierzchnię, Hubera zaś był masywny o konstrukcji cementowej. Wypoczynkowi odwiedzających park sprzyjała także obecność obiektów takich jak piękna altana na Wzgórzu Bendera.

Nie sposób pominąć także innych – równie istotnych – obiektów użytkowych, jak chociażby powstały w 1894 roku dom ogrodnika, szatnia przy placu zabaw wybudowana w latach 1897-1912. O sportowym charakterze części parku natomiast decydował tor przeznaczony do jazdy konnej, a także oddane do użytku w 1897 roku korty tenisowe. Do innej grupy obiektów można zaliczyć poświęcony Landsbergowi kamień z reliefem oraz odsłonięty w 1908 roku pomnik Ferdinanda Cohna i źródełka.

Kamień pamiątkowy/pomnik poświęcony nadburmistrzowi Benderowi, leżący u wschodniego podnóża Wzgórza Bendera (dziś bez nazwy) w Parku Południowym.

Końcowa stacja tramwaju konnego przy Parku Południowym.

Kamień graniczny z początków XXw.

PRZEKSZTAŁCENIA PARKU POŁUDNIOWEGO Do najważniejszych przekształceń, jakim poddany został park Południowy zaliczyć można powiększenie terenów do aktywnego wypoczynku, które miało miejsce już w 1903 roku. Obszar ten został zwiększony o około 10 ha w kierunku północnym. W tym samym czasie placami zabaw dla dzieci oraz młodzieży stały się trzy główne polany znajdujące się w części krajobrazowej.

Kolejnych istotnych przekształceń dokonano w roku 1970, kiedy to na miejscu dawnej restauracji utworzono wspaniały ogród bylinowy. Następnie, w latach 70. zbudowano muszlę koncertową oraz kawiarnię. Wtedy przeprowadzono także prace remontowe związane z odnowieniem stawu.

ZNISZCZENIA I ODBUDOWA Pierwsza wojna światowa – na szczęście – nie przyniosła większych strat w kompozycji parku. Niestety, rok 1945 odcisnął się trwałym piętnem na wielu jego obiektach. Zniszczona została bowiem większość budynków. Nie pozostało także śladu po pomnikach Landsberga oraz Cohna, jednakże kompozycja parku i roślinność nie ucierpiały, dzięki czemu odbudowa zniszczeń, która trwała w latach 1948-1949, przebiegała sprawnie. Projekt rewaloryzacji został opracowany przez inżyniera Stanisława Wojciechowskiego, który pełnił wówczas funkcję Naczelnika Wydziału Plantacji Miejskich.

Park Południowy udostępniono mieszkańcom Wrocławia ponownie już pod koniec 1949 roku. Obiekt ten został wpisany do rejestru zabytków w kwietniu 1995 roku.