KONCERN BANKU GOSPODARSTWA KRAJOWEGO Leszek Koziorowski

Utworzenie Banku Gospodarstwa Krajowego Przyczyny: własny bank rządu umożliwiający jednolitą i scentralizowaną politykę kredytową brak kapitału i doświadczenie w dotychczasowych instytucjach kredytowych brak potrzeby funkcjonowania trzech identycznych banków Osoby: Władysław Grabski Czesław Klarner Podmioty Polski Bank Kredytowy Państwowy Bank Odbudowy Zakład Kredytowy Miast Małopolskich

Portfel akcji przejęty przez Bank Gospodarstwa Krajowego od Polskiego Banku Krajowego Polskie Fabryki Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski - 41.300 akcji Elektrownia Okręgowa w Pruszkowie - 20.200 akcji Zakłady Mechaniczne „Ursus” - 26.00 akcji Przemysł Chemiczny w Polsce SA- 29.900 akcji Wiele pojedynczych akcji i udziałów W żadnym z nabytych przedsiębiorstw Bank nie posiadał kontroli.

Pierwsze trudności budżetu państwa i zaangażowanie BGK celem „odciążenia” budżetu w 1925 roku Gwarancja dla kredytów Zakładów Mechanicznych „Ursus” Przejęcie 140.000 akcji „Azot” SA w Borach Objęcie 4% akcji Podkarpackiego Towarzystwa Elektrycznego SA Udzielenie dalszych kredytów dla Zakładów Mechanicznych "Ursus" i Przemysłu Chemicznego w Polsce SA Rozpoczęcie kredytowania Towarzystwa Starachowickich Zakładów Górniczych SA oraz w wyniku objęcia nowej emisji akcji uzyskania pakietu większościowego w spółce Działania banku w tym okresie miały charakter dość chaotyczny.

Okres wywierania presji na Bank Gospodarstwa Krajowego przez Ministerstwo Spraw Wojskowych formalne zlecenie rządu zajęcia się finansowaniem i sanacją przemysłu wojennego (XII 1926) efektem było przejęcie kontroli do XII 1927 nad Towarzystwem Eksploatacji Soli Potasowych SA, Przemysłem Chemicznym w Polsce SA, Kieleckim Towarzystwem Nawozów Sztucznych SA, Azot SA, Zakładami Mechanicznymi "Ursus" SA, Towarzystwem Starachowickich Zakładów Górniczych SA, Elektrownią Okręgową w Pruszkowie SA w 1928 roku pojawia się zainteresowanie Zakładami Chemicznymi "Grodzisk" SA

Wzrost wartości akcji i udziałów przedsiębiorstw w bilansie BGK W bilansie BGK obserwujemy dynamiczny wzrost wartości inwestycji w akcje i udziały w okresie 1926 -1928: na dzień 31 XII 1926 wartość akcji wynosi 5.734 tys. zł na dzień 31 XII 1927 wartość akcji wynosi 20.113 tys. zł na dzień 31 XII 1928 wartość akcji wynosi 34.157 tys. zł

Klasyfikacje przedsiębiorstw należących do BGK Podział z 1929 roku: Przedsiębiorstwa o specjalnym znaczeniu dla obronności kraju (A): Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych SA, Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki SA, Fabryka Obrabiarek „Pionier”, Zakłady Mechaniczne „Ursus” SA, Przemysł Chemiczny „Boruta” SA, Zakłady Chemiczne „Grodzisk” SA, Azot SA, „Jarot”, Polskie Towarzystwo Akumulatorowe SA, Fabrykę Śmigieł W. Szomański i Ska Przedsiębiorstwa ważne ze względu polityki gospodarczej państwa (B): Towarzystwo Eksploatacji Soli Potasowych SA, Bank Śląski SA, British and Polish Trade Bank, Bank von Danzig, gdański Monopol Tytoniowy, Stocznia Gdańska, Spółka Mieszkaniowa dla Miast, Krajowe Towarzystwo Melioracyjne SA, Powszechne Domy Składowe SA, Zjednoczenie Rybaków Morskich w Gdyni, Eksport Przemysłu Obronnego „Sepewe” Podział z 1931 roku: Wyodrębniono 5 przedsiębiorstw „aktywnych” ze stanowiska interesów państwa: Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych SA, Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki SA, Towarzystwo Eksploatacji Soli Potasowych SA, Przemysł Chemiczny „Boruta” SA, Zakłady Chemiczne „Grodzisk” SA

Wydzielenie departamentu „koncernowego” Rozwój koncernu Banku Gospodarstwa Krajowego zmusił władze banku w 1930 roku do wyodrębnienia w centrali banku Departamentu Konsorcjalnego. W okresie późniejszym wielokrotnie zmieniano jego nazwy.

Sytuacja finansowa przedsiębiorstw należących do BGK – wartość w bilansie banku na 1930 rok British and Polish Trade Bank – 81,5% akcji - 7.157.900 zł Bank von Danzig – 33,8% akcji - 6.147.352 zł Danzig Tabak Monopol – 9,67% akcji - 2.142.035 zł Towarzystwo Eksploatacji Soli Potasowych – 95,34% akcji - 17.923.191 zł Pozostałe (np. Azot SA, Zakłady Chemiczne "Grodzisk" SA, Przemysł Chemiczny w Polsce SA, Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki SA) – 1 zł Przedsiębiorstwa należące do BGK były w fatalnej sytuacji finansowej, wymuszane kredyty były co do zasady konwertowane na kapitał zakładowy.

Z początkiem lat 30-tych decydowano o zmniejszeniu zaangażowania w przedsiębiorstwach i poszukiwano sposobu wyjścia z niektórych inwestycji Sprzedano ZM "Ursus" SA do Państwowych Zakładów Inżynieryjnych za 1 zł i prolongatę kredytu w wysokości 26,4 mln zł na 30 lat "Azot" SA został przekazany do Państwowej Fabryki Zakładów Azotowych w Chorzowie Krajowe Towarzystwo Melioracyjne SA przekazane zostało do Państwowego Banku Rolnego Akcje Kieleckiego Towarzystwa Nawozów Sztucznych SA nabyła Fabryka Prochu w Pionkach Akcje "L. Zieleniewskiego" sprzedawano na giełdzie

Ograniczenia udziałów banku w przedsiębiorstwach doprowadziło w okresie 1935 – 1939 do koncentracji BGK wyłącznie w 5 spółkach Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych SA – 4.850.000 zł (18,33%), przy czym Skarb Państwa posiadał jeszcze 9.669.500 zł (36,62%) Przemysł Chemiczny "Boruta" SA – 3.014.300 zł (80,4%) Zakłady Chemiczne "Grodzisk" SA – 2.322.700 zł (89,33%) Towarzystwo Eksploatacji Soli Potasowych SA – 19.422.475 zł (97,11%) Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki SA – 2.732.400 zł (55,2%)

Utrzymanie kredytów dla przedsiębiorstw należących dotychczas do koncernu BGK Łączna kwota udzielonych kredytów dla przedsiębiorstw, których akcje i udziały zostały zbyte wynosiła w 1936 roku 72 mln zł. Wśród kredytowanych spółek znajdowały się m.in.: Fabryka Obrabiarek „Pionier” sp. z o.o. Polskie Towarzystwo Akumulatorowe SA Zakłady Mechaniczne „Ursus” SA Kieleckie Towarzystwo Nawozów Sztucznych SA

Literatura: Zbigniew Landau – Bank Gospodarstwa Krajowego Roman Górecki – Rola Banku Gospodarstwa Krajowego w życiu gospodarczym Polski współczesnej Kapitał państwowy w spółkach prawa handlowego u scyłku Drugiej Rzeczypospolitej Sprawozdanie Komisji do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych Jerzy Gołębiowski – Sektor państwowy w gospodarce Polski międzywojennej

Dziękuję pięknie i zapraszam do dyskusji, a także krytyki. Leszek Koziorowski