Gdańszczanie i ich domy w czasach historycznych (XV-XVIII wiek) Paulina Pawłowska

Spis treści Sławni gdańszczanie Zasłużeni gdańszczanie Sławne gdańszczanki Zajęcia gdańszczan Architektura Moda

Sławni gdańszczanie Spis treści Dalej Jan Hewelke (1611-1687) najwybitniejszy po Koperniku astronom polski. Na dachu swojego domu przy ul. Korzennej urządził obserwatorium. Był autorem pierwszych map Księżyca. Wprowadził na mapę nieba m.in. gwiazdozbiory: Aninousa, Sekstansa, Jaszczurkę i Tarczę Sobieskiego. Wynalazca śruby mikrometrycznej i peryskopu. Daniel Fahrenheit (1686- 1736) wybitny fizyk, odkrył przegrzanie i przechłodzenie cieczy oraz zależność temperatury wrzenia od ciśnienia. Skonstruował pierwsze na świecie termometry rtęciowe. Wprowadził skalę temperatur do dziś używaną w Anglii i USA ( 1F= 273 °C )

Zasłużeni gdańszczanie Spis treści Dalej Zasłużeni gdańszczanie Aleksander Suchten zwany Zuchtą (1520- 1590) jeden z pierwszych polskich chemików, lekarz króla Zygmunta Augusta. Udowodnił za pomocą wagi, że przemiana nieszlachetnych metali w złoto jest niemożliwa. Filip Kluwer (1580- 1623) geograf i historyk, profesor uniwersytetu w Lejdzie, autor atlasów historycznych i pierwszej na świecie historii geografii. Ilekroć wypowiadamy słowa „ historia starożytna”, powtarzamy termin wprowadzony do nauki przez Kluwera. Jeremiasz Falck (ok. 1610- 1677) sławny sztycharz, portrecista i ilustrator. Ilustrował dzieła Heweliusza.

Sławne gdańszczanki Spis treści Dalej Elżbieta Hewelke z domu Koopman (1647- po 1687) druga żona Heweliusza, pierwsza na świecie kobieta astronom. Pomagała mężowi prowadzić obserwacje i robić notatki. Jej energia przyczyniła się do szybkiej odbudowy obserwatorium po pożarze w 1679r. Konstancja Kerschenstein z domu Czirenberg (1605-1653) utalentowana śpiewaczka, malarka, hafciarka i poliglotka. Na jej cześć poeci włoscy i francuscy układali poematy, nazywając ją Syreną Bałtyku. Mimo sławy zachowała ujmującą skromność i prostotę obejścia. „Kto zobaczył tę Konstancję Czirenberg, ten dzień ów spędził w sposób najszczęśliwszy.

Zajęcia gdańszczan Spis treści Dalej Gdańszczanie zajmowali się głównie: Handlem Rzemieślnictwem Piwowarstwem Gdańszczanki gotowały, piekły, produkowały przetwory z mięsa, jarzyn i owoców, prały, szyły bieliznę i ubrania, ważyły piwo, gotowały ocet, wytapiały świece, robiły i preparowały lekarstwa.

Architektura Style Herby na budynkach Kamieniczki Dom Uphagena Meble

Architektura Dalej Style „ Wyrastający nad miastem ceglany masyw gotyckiej Bazyliki Mariackiej, Długi Targ- jeden z najpiękniejszych rynków Europy, otoczony szeregiem bogatych fasad renesansowych kamienic z królującym w centrum posągiem Neptuna, stary średniowieczny Żuraw drzemiący u brzegu Motławy- to popularne symbole Gdańska. W XVII wieku rozpoczął się Złoty Wiek Gdańska. Prawie każdą publiczną budowlę zdobiono wtedy herbami Polski, Gdańska i Prus Królewskich.

Dziś te herby możemy oglądać na: Architektura Dalej Dziś te herby możemy oglądać na: Bramie Wyżynnej Zielonej Bramie Bramie Straganiarskiej Ratuszu Głównego Miasta Ratuszu Starego Miasta Stągwi Mlecznej Kamieniczce Ferberów

Dalej Herb Polski

Dalej Herb Gdańska

Dalej Herb Prus Królewskich

Dalej Kamieniczki Kamieniczki były budowane wąskie, wysokie ale głębokie. Płacono czynsz za ilość szerokości metrów na danej ulicy. Kamienne boginie, lwy i orły na szczytach domów oraz kule przy przedprożach, według legendy zostały ofiarowane gdańszczanom przez Stolema. Rzygacz– w architekturze, dekoracyjne, ozdobne, wystające poza lico muru, zakończenie rynny dachowej, z którego woda deszczowa ma swobodny odpływ.

Dalej Dom Uphagena W kamienicy Uphagena oglądać można sień, jest to wysokie wnętrze, o posadzce wyłożonej kamiennymi płytami, ze ścianami i sufitem dekorowanymi sztukateriami. W części zachodniej (na prawo od wejścia) wyodrębnione zostało pomieszczenie pełniące niegdyś funkcję kupieckiego kantoru. Na pierwszym piętrze od ulicy położony jest salon najbardziej reprezentacyjne wnętrze domu. Pomieszczenie dekorowane jest białymi boazeriami z płycinami przedstawiającymi antyczne budowle, ten temat cieszył się w XVIII wieku szczególną popularnością. Dekoracja snycerska jest złocona i barwnie laserowana. Pola ścian powyżej boazerii wyścielają tkaniny. W narożnej niszy ustawiony jest oryginalny piec, przeciwległą niszę dekorował niegdyś wspaniały zegar kurantowy, dzieło znakomitego gdańskiego zegarmistrza (zaginął po drugiej wojnie światowej). Sufit zdobi rozbudowana dekoracja sztukatorska, która była niegdyś złocona i laserowana barwnie. Obecnie wyposażenie wnętrza składa się z kilku mebli siedziskowych i dwóch komód.

Dalej Meble Stolarze gdańscy produkowali wszystkie rodzaje używanych wówczas sprzętów, ale największą sławę zyskały gdańskie szafy. Typowa dwudrzwiowa szafa gdańska odznaczała się ciężką, okazałą bryłą, o wymiarach dochodzących do 270 cm wysokości i 250 cm szerokości. Cokół posiada zwykle dwie szuflady i podpierany jest pięcioma kulistymi nogami. Szczyt szafy wieńczy silnie wystający, masywny gzyms, często pośrodku podwyższony. Dekoracje szafy, bardzo  bogate, w większości rzeźbione były ręcznie. Stosowano tu rozmaite motywy roślinne i figuralne, zarówno ludzkie, jak i zwierzęce oraz elementy przejęte z architektury.

Moda 1.Damska Historia sukni w XV wieku Houppeland Krynolina Suknie renesansowe Suknie w XVII wieku Suknia ślubna Gorsety Nakrycie głowy 2.Męska Kontusz Żupan Delia Giermak Pas Obuwie

Moda Dalej Suknie w XV wieku Suknie z pierwszej połowy XV w. były nadal poszerzane od bioder klinami i wiązane po bokach, a dopiero w latach dwudziestych krój nieco "rozluźnił się". Kobiety nosiły suknie sznurowane zarówno w domu jak i publicznie, okrywając je wówczas strojniejszym okryciem wierzchnim. Krój sukni pozostał jednolity ale jej stanik skrócił się na rzecz przedłużenia dołu. Takie proporcje dawały poczucie wydłużenia sylwetki kobiecej, a ogromna ilość fałd i marszczeń przytłaczała damę swym ciężarem. Rękawy początkowo ujęte przy dłoniach mankietami, w drugiej połowie XV w. wydłużają się do dołu i rozcięte do przedramienia pełnią funkcję dekoracyjną. Suknia taka stała się z czasem strojem wierzchnim. Okrycie tego typu nazywano houppelande. Charakterystyczną cechą sukni houppeland w okresie ich największej popularności to postawione kołnierze i workowate lub otwarte rękawy. Niektóre z sukien houppelande zamiast wysokiego kołnierza miały rzędy sznureczków z perłami.

Moda Dalej Houppeland Charakterystyczną cechą sukni houppeland w okresie ich największej popularności to postawione kołnierze i workowate lub otwarte rękawy. Niektóre z sukien houppelande zamiast wysokiego kołnierza miały rzędy sznureczków z perłami.

Moda Dalej Krynolina Krynolina - szeroka suknia upięta na obręczach nadających jej kształt dzwonu, XVII - XIX w.

Suknie renesansowe Moda Dalej Renesansowe, polskie stroje kobiece nie były jednak tak bardzo różnorodne. Najwcześniejsze były utrzymane w stylu strojów średniowiecznych z podwyższonym stanem, osobno krojonym stanikiem i spódnicą oraz z zaznaczonymi fałdami przednimi. W nielicznych przypadkach zdobiono je otworami na łokciach i ramionach obszytymi lamówką, przez które widać było białą koszulę. Dopiero królowa Bona zapoczątkowała modę na odcinane ozdobne rękawy w sukni wierzchniej, przez które wystawały fałdy białej koszuli często haftowanej złotą nitką. Włosi uznali nawet te wyprasowane idealnie białe rękawy za przejaw renesansowej mody polskiej. Wycięcia dosyć głębokich dekoltów obszywano zazwyczaj aksamitem lub futrem i bogato zdobiono.

Suknie w XVII wieku Moda Dalej Wiek XVII jest określany w kulturze europejskiej mianem baroku, a oznacza styl o braku prostoty i naturalności oraz o wielkim przepychu w zdobnictwie i kroju. Moda kobieca przywędrowała do Polski z Europy zachodniej i południowej. Suknie kobiet dworskich, szlachcianek i mieszczek szyto z drogich jedwabiów o jednolitym odcieniu, bez ornamentów oraz z tureckich złotogłowi i tkanin haftowanych. Do spódnic używano również drobno wzorzystych atłasów i aksamitów. Kobiety mniej zamożne szyły z tkanin tańszych ale podobnych wyglądem do tych najwytworniejszych, np. z trypu robionego z gorszej przędzy jedwabnej, muchajeru czy czamletu produkcji krajowej.

Suknie ślubne Moda Dalej Niebywale obszerne i zdobne były XV w. suknie ślubne. Składały się one z sukni spodniej - złotolitej szuby i gęstej zasłony, która okrywała całe ciało. Zdobiono je perłami i złotem niemal na całej powierzchni.

Moda Dalej Gorset Część ubioru damskiego używana od końca XIV wieku do pierwszej dekady XX wieku. Podstawowym zadaniem gorsetu jest usztywnienie korpusu, uwydatnienie biustu, podkreślenie i wysmuklenie linii talii. Niekiedy zakładany również przez mężczyzn dla odpowiedniego ukształtowania sylwetki.

Nakrycie głowy Moda Dalej W Polsce wciąż modne były chusty otaczające głowę i twarz zwane rańtuchami. Rańtuch wykonany był z niezbyt cienkiej tkaniny, którą układano na głowie składając ją na pół. Mniejsza chusta płócienna - podwika służyła do okrycia podbródka i szyi. Rańtuch wkładano bezpośrednio na włosy lub też na biały czepek płócienny. Niskie czepce okalające twarz ciemnym futrzanym wałkiem. Przyjęły się one zarówno w warstwie szlacheckiej jak i mieszczańskiej. Coraz modniejsze stawały się czepce haftowane złotem na czerwonym adamaszku, które pokrywano niemal w całości złota nicią, a z brzegów wystawała biała koronka.

Moda Dalej Kontusz W XVII w. pojawiły się w modzie kontusze noszone jako strój wierzchni na żupanie. Kontusz szyty był tak, aby tył i boki układały się w regularne fałdy, a szerokość pozwalała na dużą swobodę ruchów. Krój kontusza charakteryzował się silnym zaznaczonym wcięciem, a z tyłu, od linii stanu do dołu wszytym jednolitym pasem tkaniny, do którego doszyte były kloszowe boki. Taki krój korpusu nadawał sylwetce dostojnego wyglądu, a fałdom regularny układ, dlatego mimo zmian w kroju kołnierza i rękawów, korpus nie zmieniał się przez lata.

Moda Dalej Żupan Żupany pojawiły się w Polsce w drugiej połowie XVI wieku. Były one ubiorem spodnim, na które nakładano delie. Ich charakterystyczną cechą był wysoki z tyłu, postawiony kołnierz, który łagodnie obniżał się do rozmiarów wąskiej listwy na przedzie. Rękawy krojono wąskie i nieco za długie, by po podciągnięciu tworzyły fałdy. W tym czasie żupany dochodziły nieco poniżej kolan, dół miały poszerzany z powiększoną prawą połą tak aby nachodziła na lewą. Przód żupana zapinany był na szereg małych guzów, a przepasywano go szerokim, miękkim pasem z tkaniny jedwabnej.

Moda Dalej Delia Po obydwu stronach przodu delii dodawano rozcięcia na wysokości pasa lub wyżej przez które wystawiano ręce lub rękojeść szabli. Wcześnie krojone delie były bez rękawów, a jeśli już rękawy miały to pełniły one funkcję czysto dekoracyjną. Takie dekoracyjne rękawy były wąskie, wydłużone i zwisały od ramion. Wczesne delie spinane były pod szyją rzędem guzów lub klamrą. Ważnym elementem delii był kołnierz i to od niego właśnie był uzależniony charakter stroju. Im kołnierz większy tym bardziej elegancka delia. Kołnierze niektórych panów były tak durze, że spotykały się z ostrą krytyką i tak np. Jan Kochanowski napisał "Poradźmy się rady czyjej, kołnierz li to u delijej, czy delija u kołnierza na grzbiecie cnego rycerza?".

Moda Dalej Giermak Pierwszym ubiorem który niejako zapoczątkował modę na narodowy ubiór polski był giermak. Przywędrował on do Polski z kresów litewsko-ruskich wraz z podróżami króla Zygmunta Augusta po Litwie. Królewskie giermaki szyte były z szarego sukna i adamaszku, podbijane futrem z jedwabnymi pętlicami. Szyty z taftową podszewką był również wygodną szatą domową. Giermaki ludu szyte były z nieco mniej wykwintnych tkanin - sukna, muchajeru, czamletu, uterfinu, płótna, cwelichu lub barchanu.

Moda Dalej Pas Uzupełnieniem ubioru polskiego jest pas, który po związaniu tworzył drobne fałdki. W Polsce pojawił się one już w pierwszej połowie XVI w. Moda na takie pasy przywędrowała do Polski z Turcji i Persji, a także z Chin i Indii. Wkrótce i polscy rzemieślnicy zaczęli produkować takie pasy wprowadzając przy tym rodzime motywy zdobnicze. Na uroczyste okazje wkładano pasy najokazalsze, które sięgały długością 4 metrów, a szerokie na 35-40 cm z bardzo bogatymi ornamentami etnicznymi, kwiatowymi i zwierzęcymi. Oprócz pasów materiałowych noszono również pasy metalowe z wytłaczanymi ornamentami i o pancerzowym układzie ogniw i skórzane.

Moda Dalej Obuwie Noszono buty z miękką, dość wąską cholewką, sięgającą do kolan do której wpuszczano spodnie. W drugiej połowie XVI w. do stroju reprezentacyjnego wkładano buty z żółtego safianu. Najczęściej były to półbotki z niską do kostek cholewą, podkutym obcasem i niewielkim wyłożeniem i sznurowaniem po boku od strony wewnętrznej. Noszono również buty z przylegającą miękką cholewką zrobione z miękkiego safianu - również żółtego. Obuwie XVIII wiecznych sarmatów różniło się nie tyle fasonem ile kolorem, który dobierano zależnie od charakteru wyjścia. Do strojów reprezentacyjnych wkładano buty safianowe czerwone lub żółte, natomiast do codziennych - czarne.

Nakrycie głowy Moda Dalej Mężczyźni w XVI - XVIII w. nosili na głowach nakrycia o bardzo zróżnicowanych formach i wykończeniu. Najpopularniejsze jednak były kołpaki czyli czapki z obrzeżeniem futrzanym (rozciętym na przedzie lub nie) i aksamitną główką o różnej długości. Futrzany brzeg takiego kołpaka był wąski, zaokrąglony lub sztywny, odstający od główki. Czasem kołpak przyozdabiano kitą z czaplich, żurawich lub strusich piór oraz zaponą. Kołpaki w XVIII w. miały znacznie węższe obszycie futrzane bez rozcięcia.

Koniec