Anna Kondracka-Zielińska ZCDN azielinska@zcdn.edu.pl Możliwości wykorzystania filmu na języku polskim w szkole ponadgimnazjalnej Anna Kondracka-Zielińska ZCDN azielinska@zcdn.edu.pl

Literatura o filmie w szkole Przewodnik dla licealistów, Film. Pod red. B. Żmichowskiej. Seria „Most”. Stentor, Warszawa 2007. B. Drabek, I. Rowińska, Dzieło filmowe jako tekst kultury. MAC Edukacja S.A. Kielce 2004. E. Nurczyńska-Fidelska, K. Klejsa, T. Kłys, P. Sitarski, Kino bez tajemnic. Stentor, Warszawa 2009. A. Regiewicz, Dialog filmu z literaturą. Scenariusze lekcji dla liceum i technikum. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Gdańsk 2006. B. Bernacki, M. Wiśniewska, E. Wyszyńska, Propozycje filmowe. Scenariusze lekcji do podręczników z serii „Język polski. Słowa i teksty” oraz „Człowiek w kulturze. Wiedza o kulturze”. Wydawnictwo Szkolne PWN Warszawa [brak roku]. Filmoteka Szkolna. Materiały pomocnicze. Pod red. M. Hajdukiewicz i S. Żmijewskiej-Kwiręg. Warszawa 2010.

Analiza i interpretacja tekstów kultury – w tym filmu PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO LICEUM – POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Cele ogólne: 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji: Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie, dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu, rozpoznaje funkcje i środki językowe służące ich realizacji, ma świadomość poprawności językowej. 2. Analiza i interpretacja tekstu kultury: Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, w interpretacji wykorzystuje wiedzę o kontekstach, dokonuje interpretacji porównawczej. 3. Tworzenie wypowiedzi: Uczeń poznaje niezbędne dla tekstu fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki, buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności, stosuje zasady logiki i retoryki, ma świadomość własnej kompetencji językowej.

Propozycja I - Dzień świra Tropy interpretacyjne: etos inteligenta, samotność/alienacja, konflikt Młodych i Starych, nieszczęśliwa miłość, podróż, niezgoda na świat, konflikt życia i literatury, ... Informacje o filmie: Rok i kraj produkcji: Polska 2002 Reżyseria i scenariusz: Marek Koterski Obsada: M. Kondrat, P. Machalica, A. Przybylska, E. Ziętek, A. Grabowski... Wybrane nagrody: najlepszy film roku 2002, najlepszy film XXVIII festiwalu filmów fabularnych w Gdyni, nagroda za najlepszą rolę męską, nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich dla reżysera. Kontekst: romantyzm (Sonety krymskie; Dziady cz. 3 A. Mickiewicza; Etiuda rewolucyjna F. Chopina), modernizm (Ludzie bezdomni S. Żeromskiego). Największa jazda, na jaką się w życiu zdobyłem, najbardziej zakręcony tekst, jaki napisałem. (Marek Koterski o swoim filmie)

Temat lekcji: Kryzys wieku średniego polskiego inteligenta, skażonego romantyzmem i modernizmem (Dzień świra). Cele lekcji: uczeń analizuje postawy bohaterów w kontekście kulturowym, odnajduje symbole wskazujące odniesienia do romantyzmu (np. samotność, poczucie klęski, cierpienie indywidualne, konfrontacja misji z rzeczywistością), określa funkcję konwencji filmu na tle uniwersalnej problematyki. Metody i formy pracy: oglądanie filmu (fragmentów lub całości), pyt./odp., wypełnianie karty pracy, dyskusja. Środki dydaktyczne: fragmenty filmu na płycie CD; karty pracy. Pojęcia kluczowe: fobie, czynności powtarzalne, obsesja, kompleksy, pragnienie akceptacji, determinanty (rodzina: matka, syn, żona; środowisko: praca, mieszkanie w bloku, otoczenie)... Szczególnie ważne sceny: sąsiad słuchający Chopina, sąsiadka z dzieckiem rzucającym piłką o podłogę, „ćwierkanie” zamiast głosów kobiet, robotnicy pod oknem, sąsiad napraszający się z cytatem z Konrada Wallenroda, kobieta, której pies zostawił „ślad” pod oknem Adasia; Czas: 1 godzina (po wcześniejszym obejrzeniu filmu w domu) lub 2 godziny (wspólne oglądanie wybranych fragmentów, podczas oglądania wypełnianie karty pracy). Przebieg lekcji: 1. pyt./odp. (wstęp do lekcji); 2. wypełnianie karty pracy; 3. sprawdzenie zadania z lekcji.

Karta pracy – Dzień świra Wyjaśnij znaczenie imienia i nazwiska bohatera. (Adaś Miauczyński) Jakie znaczenie dla wymowy filmu mają „cytowane” w nim: muzyka (Etiuda rewolucyjna F. Chopina), teksty literackie (np. Sonety krymskie, Konrad Wallenrod A. Mickiewicza)? Kim są Młodzi i Starzy w filmie M. Koterskiego? Adaś i bohater romantyczny/modernistyczny – podobieństwa i różnice. Co w zachowaniach Adasia uznałbyś/-łabyś za „typowo polskie”? Jaką rolę pełnią w filmie obrazy rzeczywistości (kłótnie Polaków, rozrywanie Polski)? „Świr” – kim jest i kto go tak nazwał? Dlaczego język w filmie jest tak wulgarny? Określ jego funkcję. Modlitwa Polaka – co mówi o naszym narodzie? Relacje Adasia z otoczeniem (kobiety w pociągu, miłośnik Chopina, sąsiadka, kobieta z psem, w sklepie, robotnicy przed domem).

Wnioski – Dzień świra muzyka Chopina wyraża tęsknotę Adasia za przemianą; bohater wciąż uprawia rytuał samotnika odrzuconego przez świat; postawa Adasia, „zawodowo skrzywionego” polonisty, który uwielbia romantyzm, przypomina kreacje znane z literatury romantycznej; konflikt pokoleń jest zjawiskiem uniwersalnym: społeczeństwo nie rozumie postawy bohatera; język bohatera – forma terapii zastępczej, artykułowanie złości, wynik wulgaryzacji życia; aluzje do innych tekstów kultury: Leon zawodowiec (film), Sonety krymskie, Dziady, Ludzie bezdomni; znajomość literatury może wzbogacać odbiór współczesnego tekstu kultury (opowieści o zbyt późno urodzonym romantyku); gatunek: nie jest to prosta i śmieszna komedia! Raczej utwór intertekstualny z elementami satyry, parodii i tragedii/tragifarsy.

Propozycja II – Wesele (Wojciecha Smarzowskiego i Andrzeja Wajdy) Tropy interpretacyjne: wesele kluczem do ukazania społeczeństwa polskiego, awans społeczny, polska prowincja, wieś/miasto… Informacje o filmie: Kraj i rok produkcji: Polska 2004. Reżyseria i scenariusz: Wojciech Smarzowski. Obsada: Marian Dziędziel, Tamara Arciuch, Maciej Sturh, Paweł Wilczak, Bartłomiej Topa… Wybrane nagrody: 29 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2004), Polskie Nagrody Filmowe ORŁY 2005 (najlepszy film, scenariusz, rola męska, drugoplanowa kobieca)… Konteksty: Wesele S. Wyspiańskiego, fragm. Chłopów W. S. Reymonta… Tropy interpretacyjne: wesele pretekstem do charakterystyki i oceny polskiego społeczeństwa, relacje chłopi/artyści, ludomania, rozrachunek z historią, małżeństwo/miłość... Kraj i rok produkcji: Polska 1974. Reżyseria i scenariusz: Andrzej Wajda (reż.), Andrzej Kijowski (scen.). Obsada: Ewa Ziętek, Marek Perepeczko, Andrzej Łapicki, Daniel Olbrychski, Emilia Krakowska… Konteksty: postaci historyczne i symbole (np. Zawisza Czarny, Wernyhora, złoty róg, czapka z pawim piórem), epoki: średniowiecze (Zawisza), renesans (Stańczyk), oświecenie (Reytan) ...

Temat lekcji: Ile jest Wesela (Andrzeja Temat lekcji: Ile jest Wesela (Andrzeja Wajdy) w Weselu (Wojtka Smarzowskiego)? Wprowadzenie: możliwość potraktowania jako podsumowania wiadomości o dramacie Wyspiańskiego, a także – w klasie trzeciej (maturalnej) – do pokazania kontekstu filmowego. Możliwość wykorzystania obu tekstów przy prezentacji maturalnej na ustnej maturze. Cele lekcji: uczeń analizuje postawy bohaterów, odnajduje symbole wskazujące na odniesienia do tekstu Wyspiańskiego, analizuje porównawczo oba (właściwie trzy) teksty, określa funkcję konwencji filmu na tle uniwersalnej problematyki. Metody i formy pracy: praca w grupach, dyskusja; przykład prezentacji maturalnej. Środki dydaktyczne: tabela do wypełnienia, film na CD/DVD. Pojęcia kluczowe: symbolika wesela (tańce, alkohol, biała suknia, samochód)… Czas: 1 (po wcześniejszym obejrzeniu filmów, bez prezentacji) lub 2 godziny (z przykładową prezentacją maturalną). Przebieg lekcji: przypomnienie faktów o tekście Wyspiańskiego, wprowadzenie do filmu Smarzowskiego, można obejrzeć wybrane sceny; wypełnianie w grupach tabeli; wspólne sprawdzanie zadania; prezentacja motywu wesela (analiza porównawcza tekstu/filmów).

Analiza porównawcza Wesele (autor: S. Wyspiański; reż. A. Wajda) Wesele (reż. W. Smarzowski) Czas i miejsce akcji 1901 rok, Kraków/Bronowice Podkarpacka wieś, czasy współczesne Państwo młodzi L. Rydel (krakowski inteligent, profesor uniwersytetu, literat) i J. Mikołajczykówna (najmłodsza siostra, wychodząca za inteligenta z Krakowa) Córka Wiesława Wojnara, bogatego ogrodnika, wychodzi za mąż, chociaż nie kocha swojego narzeczonego (Kasia, studia w mieście, ciąża, kocha chłopaka z miasta) Goście weselni Goście z Krakowa (inteligenci, artyści, przyjaciele Pana Młodego), ksiądz, Żyd Singer i córka Pepa, chłopi, drużbowie… Rodzina i ludzie ze wsi, ksiądz, gangster z samochodem... Powód wesela Moda (chłopomania/ludomania) Ciąża dziewczyny, ojciec chce się pokazać w okolicy Rekwizyty/symbole Biały koń, chochoł, krew (Jakub Szela), zbroja, postawy (Stańczyk, Zawisza, Rejtan), złota podkowa i złoty róg… Luksusowy samochód, eksplodujący klozet, ślubny wystrój sali (serce z gołąbkami i obrączkami)… Obraz społeczeństwa Niezdolność do czynu i zjednoczenia, dominacja prywaty nad dobrem publicznym, mrzonki o powstaniach, pamięć o przeszłości wpływa na teraźniejszość, uleganie modom (ludomania)… Przez sto lat od Wesela Wyspiańskiego niewiele się zmieniło... Konteksty Malarski, muzyczny, historyczny Kulturowy (popularna, masowa, ludowa/wiejska), muzyczny (Rota M. Konopnickiej) Podobieństwa i różnice P: wesele jako klucz do oceny społeczeństwa polskiego, podczas zabawy dzieją się ważne wydarzenia, rola rekwizytów… R: czas akcji, powody ślubu, postaci nowożeńców, brak rozrachunku z przeszłością…

Wnioski – Wesele (W. S.) i Wesele (A. W.) Film współczesny Smarzowskiego może być interesującym kontekstem wobec tekstu literackiego dawnej epoki. Uniwersalność tekstu Wyspiańskiego ze względu na podejmowane tematy (aluzje do historii) i obraz społeczeństwa polskiego. Adaptacja Wajdy wzbogaca tekst literacki poprzez kontekst malarski (Matejko, Malczewski, Gierymski, Wyspiański), muzyczny (Niemen) i dodanie fragmentów (ślub w Kościele Mariackim i droga do Bronowic). Możliwość wykorzystania fragmentów filmowych podczas prezentacji maturalnej (tematy z cyklu: „Związki literatury…”).

Film na stronach... www.filmpolski.pl www.nostalgia.pl www.stopklatka.pl www.iplex.pl

Dziękuję za uwagę! Życzę sukcesów podczas pracy z filmami w szkole ponadgimnazjalnej... Zapraszamy do odwiedzania naszej strony (www.zcdn.edu.pl) i platformy przedmiotowej (Język polski)…