Pałac w Kozłówce - zespół pałacowo-parkowy rodziny Zamoyskich (obecnie muzeum) we wsi Kozłówka, która leży w północnej części województwa lubelskiego, 9 km. na zachód od Lubartowa. Na południu miejscowości znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy.

Pałac zbudowany został w latach 1736-1742 przez wojewodę chełmińskiego Michała Bielińskiego, zaprojektowany prawdopodobnie przez włoskiego architekta Józefa II Fontanę, który realizował barokowy schemat "entre cour et jardin" (między dziedzińcem a ogrodem). Między latami 1799-1944 majątek należał do Zamoyskich. Pałac okres świetności przeżywał za czasów Konstantego Zamoyskiego, który w 1903 r. założył tu ordynację. Dokonując przebudowy rezydencji, hrabia pragnął z niej uczynić jedną z najbardziej monumentalnych i reprezentacyjnych siedzib magnackich. W 1944 po wyjeździe ostatnich właścicieli od listopada tegoż roku pałac jest własnością państwa. Pełnił w tym czasie funkcję m.in. składnicy muzealnej Ministerstwa Kultury i Sztuki, a od 1979 r. jest siedzibą muzeum (od 1992 Muzeum Zamoyskich w Kozłówce).

We wnętrzach, które zachowały autentyczny wystrój z przełomu XIX wieku i XX wieku w tym: neobarokowe i neoregencyjne plafony, piece z miśnieńskich kafli, marmurowe kominki, dębowe parkiety, zgromadzona jest również niezwykła kolekcja malarstwa (przeważają portrety rodzinne oraz kopie arcydzieł malarstwa europejskiego), mebli, rzeźb, luster, kobierców, porcelany, złoconych brązów i sreber, które swego czasu stanowiły dawne wyposażenie pałacu. Wnętrza są doskonale utrzymane i posiadają nieporównywalny w Polsce i bardzo rzadki w Europie stopień autentyzmu. SIEŃ PAŁACOWA. Położona na osi budynku, nieco mroczna, z kamienną posadzką i pięknym dębowym obramieniem drzwi wejściowych, urządzona dębowymi, XIX-wiecznymi sprzętami w typie barokowych mebli gdańskich (stoły, fotele i szafki) i neorenesansowymi ławami zwanymi cassapanca. Wiszą tu dwie duże kopie: z prawej "Polowanie na dzika" wg flamandzkiego malarza Fransa Snydersa, z lewej portret konny Augusta III Sasa wg oryginału Louis de Silvestre'a z 1718 r. Drzwi po lewej prowadzą na reprezentacyjną klatkę schodową.

KLATKA SCHODOWA. Prowadzi na reprezentacyjne I piętro pałacu KLATKA SCHODOWA. Prowadzi na reprezentacyjne I piętro pałacu. Zdobiona bogato sztukateriami, wyłożona marmurami, z neorokokową balustradą, wykonaną w warszawskim zakładzie Władysława Gostyńskiego. Ściany szczelnie wypełniają obrazy oprawne w złocone ramy. Przeważają wśród nich portrety rodzinne, np. Tomasza i Katarzyny, Jana "Sobiepana" i Marii Kazimiery Zamoyskich oraz biskupa Jana Zamoyskiego, malowane w l. 90. XIX w. przez Józefa Buchbindera na wzór dawnych obrazów i grafik. Są portrety królewskie - Augusta II Mocnego wg Louis de Silvestre'a, Marii Leszczyńskiej i jej męża Ludwika XV oraz Henryka III Walezego ustanawiającego order Ducha Świętego. Wśród kopii rzeźbiarskich - "Mojżesz" wg Michała Anioła. GABINET HRABIEGO KONSTANTEGO ZAMOYSKIEGO. Zwany też pokojem Bielińskich, od wiszacych tu XVIII-wiecznych portretów tej rodziny. Największy z nich, przedstawiający marszałka wielkiego koronnego Franciszka Bielińskiego, jest zapewne dziełem Louis de Silvestre'a, nadwornego malarza Sasów. Na wprost wejścia, nad XIX-wiecznym francuskim biurkiem, zamykanym cylindrycznie, wisi najstarszy obraz w zbiorach kozłowieckich - pejzaż ze starożytnymi ruinami pędzla Oswalda Harmsa z 1672 r., nieco niżej, z prawej, obraz o podobnej tematyce, włoskiego malarza Giovanniego Paola Panniniego z około 1750 r. Na tej samej ścianie, pod sufitem, portrety Wazów: Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza oraz dwie podobizny Marii Ludwiki Gonzagi. Naprzeciw nich portrety Czartoryskich. Niżej rysunek znakomitego francuskiego malarza François Gérarda z 1804 r., przedstawiający Zofię Zamoyską z synami Konstantym i Władysławem, a przy tejże ścianie, należący być może do niej, fortepian pionowy zwany żyrafą (Wiedeń, pocz. XIX w.)

SALON CZERWONY. Jest to główne, największe (114 m2) i najwyższe (9 m) pomieszczenie pałacu. Trzy porte-fenetre prowadziły niegdyś na nie istniejący dziś taras ze schodami do ogrodu. Okna i drzwi zdobią haftowane lambrekiny i kotary z czerwonego aksamitu, a w rogu stoi olbrzymi piec z biało-niebieskich kafli, jeden z trzech wykonanych na specjalne zamówienie. Konstanty Zamoyski zgromadził tu - "ku pokrzepieniu serc" w latach narodowej niewoli - wizerunki polskich królów i hetmanów. Nie zapomniał też o chwale własnego rodu, umieszczając w najokazalszym wnętrzu portrety ordynatów i ordynatowych zamojskich. Z dwóch wielkich kompozycji poświęconych hetmanowi Janowi Karolowi Chodkiewiczowi "Pożegnanie Chodkiewicza z żoną przed wyprawą chocimską" namalował w r. 1808 Józef Oleszkiewicz, zaś obraz "Śmierć Chodkiewicza pod Chocimiem" jest przypisywany Franciszkowi Smuglewiczowi. Naprzeciw okien para portretów: hetmana i kanclerza Jana Zamoyskiego, twórcy ordynacji zamojskiej i potęgi rodu oraz jego czwartej żony Barbary z Tarnowskich. Centralne miejsce w salonie zajmują dwie półkoliste kanapy (firma L. Mergenthaler, Warszawa). Na francuskich intarsjowanych szafkach w stylu Ludwika XV stoją kopie rzeźb antycznych - "Zapaśnicy" i "Umierający Gal", a na szafkach narożnych porcelanowe figurki Chińczyków z kiwającymi się głowami. Przy fortepianie amerykańska pianola z przełomu XIX i XX w. Jest to przystawka, która odtwarza na fortepianie lub pianinie muzykę zakodowaną na perforowanej taśmie papierowej.

SALON BIAŁY. Dwa największe obrazy to kopie portretów zbiorowych Zamoyskich - na jednym (wg Angeliki Kauffmann) kanclerz Andrzej Zamoyski z dziećmi: Anną, Aleksandrem i Stanisławem, na drugim (wg François Gérarda) Zofia Zamoyska z synami Konstantym i Władysławem. Oryginały obu spłonęły w 1939 r. w Pałacu Błękitnym. Na uwagę zasługują francuskie meble z 2. poł. XIX w. w stylu Ludwika XV: dwie witryny zdobione brązami z warsztatu E.Garniera, szafki intarsjowane, dekorowane brązami z motywem lwiej skóry, biurko wykładane markieterią, wykonane przez francuskiego ebenistę Beforta Młodszego, specjalizującego się w kopiowaniu mebli A.Ch. Boulle'a. Krzesła (firma Jansen, Paryż) stanowiły niegdyś wyposażenie kaplicy. W witrynach zgromadzona jest porcelana z różnych wytwórni europejskich z XVIII, XIX i XX w., przedmioty oddane przez społeczeństwo polskie na Fundusz Obrony Narodowej w 1939 r. (złoty krzyżyk relikwiarzowy, para pierścieni, kamea z Hermanem i Dorotą) oraz inne drogocenne bibeloty (Chinka z chryzantemami z kości słoniowej, agatowy dzik z firmy Fabergé).

POKÓJ KREDENSOWY. W Kozłówce, podobnie jak w wielu rezydencjach, kuchnia była umieszczona poza budynkiem pałacowym, w oficynie południowej. Potrawy przenoszono dziedzińcem do pomieszczenia zwanego kredensem. W pałacu Zamoyskich znajdowały się dwa kredensy - górny i dolny. Z dolnego podgrzane już potrawy przewożono windą do górnego, gdzie układano je na półmiskach, dekorowano i wnoszono do położonej obok jadalni. W odtworzonym górnym kredensie prezentowane SA naczynia kuchenne i fragmenty zastaw stołowych, m.in. berlińskiej, z białej porcelany, z lat 1913-1914, szklanego serwisu herbowego Zamoyskich i austriackich sreber herbami Habsburgów Habsburgów wiedeńskiej firmy J. C. Klinkosch z ok. 1900 r. BIBLIOTEKA. Urządzona w stylu angielskim, z dębowymi, oszklonymi szafami, opatrzonymi herbami Jelita Zamoyskich i Pilawa Potockich. Księgozbiór liczy około 6700 woluminów, w tym 572 starodruki, najstarsze z XVI w. Tematycznie jest bardzo zróżnicowany, obejmuje dzieła z zakresu religii, filozofii, historii, prawa, nauk ścisłych i rolnictwa, słowniki i encyklopedie, podręczniki, książki dla dzieci, przewodniki i baedekery, literaturę klasyczną i lżejszą beletrystykę, zbiory kartograficzne i roczniki czasopism (m.in. prawie kompletny zbiór "Biblioteki Warszawskiej" z lat 1841-1914, kilkadziesiąt roczników francuskiego periodyku "Revue des Deux Mondes" czy pisma dla pań "La Mode Illustreé" i "Bluszcz"). Pośrodku stół do karambola (firma Trotschel, Warszawa), nad nim potrójna lampa naftowa z pocz. XX w. Na kominku popiersie wybitnego polityka i działacza gospodarczego Andrzeja Zamoyskiego dłuta Marcelego Guyskiego z 1869 r. W przeciwległym rogu popiersie hetmana Jana Zamoyskiego.

PARK. Ogród do dziś zachował swój pierwotny układ PARK. Ogród do dziś zachował swój pierwotny układ. Na dziedziniec rezydencji, od zachodu, prowadzi neobarokowa brama, wykonana w pocz. XX w. w warszawskiej firmie Gostyński i Spółka. Narastające stopniowo ku górze budynki, połączone esowatymi murami kurtynowymi, nadają bryle pałacu monumentalności. Od strony wschodniej rozpościera się ogród nawiązujący jeszcze w swych podziałach do renesansowego układu kwaterowego, którego głównym elementem jest salon z symetrycznie ukształtowanymi parterami, obwiedzionymi opaskami z bukszpanów i róż. W głębi salon ten staje się nieco węższy, z półkoliście zakończonym parterem.

W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się fontanna z figurkami puttów, odlanymi w paryskiej firmie Le Val d’Osne. W miejscu przewężenia salonów od strony wschodniej wzniesiono pomnik z kamienia polnego, na którym zamontowano brązową płytę odlaną w firmie Braci Łopieńskich w Warszawie, upamiętniającą miejsce spoczynku prochów żołnierzy napoleońskich uczestniczących w kampanii 1812 roku. W wieku XX park rozszerzono w kierunku północnym, gdzie urządzono bażantarnię oraz we wschodnim, która nawiązując do tradycji miała być zwierzyńcem. Dziś w dawnej bażantarni znajdują się woliery, w których hodowane są te piękne ptaki łowne. Na śródleśnych polanach urządzono plac piknikowy z rożnem i miejscem do biesiadowania zaś nieco dalej plac zabaw dla najmłodszych gości Kozłówki. Zacisznym "kątem" tonącym od wiosny do jesieni w kwiatach jest ogródek kawiarniany i rosarium usytuowane w części północnej zespołu pałacowego. Drzewostan parku w Kozłówce stanowią przede wszystkim lipy i klony, ale są tu też i dęby, z których jeden, rosnący na dziedzińcu, jest pomnikiem przyrody, kasztanowce, graby, sosny i świerki, topole i brzozy. Niewiele jest już w Europie miejsc, gdzie można zobaczyć tak dorodne wiązy.

Rozarium w Kozłówce, usytuowane w jednym z kameralnych ogrodów dziedzińcowych, zostało założone na planie nieregularnego czworoboku, przeciętego dwoma osiami o rysunku krzyża. W centralnym miejscu została zaprojektowana okrągła, stopniowana rabata zwieńczona różami pnącymi. Obrzeżenie rabat stanowią nasadzenia z róż okrywowych oraz miniatur i róż patio. Główna oś kompozycyjna rozarium została zwieńczona placykiem z ławką, nad którą rozpięto pnące odmiany róż. Do skomponowania różanego ogrodu wykorzystano 64 odmiany z wszystkich botanicznych grup róż.