Korzyści i zagrożenia związane z aktywnością fizyczną Joanna Dzienis

Co kryje się od pojęciem „aktywność fizyczna”

“Wysiłek fizyczny (aktywność fizyczna) to praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie” (Kozłowski i Nazar, 1995, s.155)

lecz osiągnięcie nawyku ruchu Aktywność fizyczna to proces edukacyjny, którego podstawowym elementem na płaszczyźnie kultury fizycznej nie jest usprawnianie, lecz osiągnięcie nawyku ruchu (Krawański, 1993)

Jednym z najważniejszych składników zdrowego stylu życia jest regularna aktywność fizyczna

Składowe stylu życia i miejsce w nim aktywności fizycznej (za: Drabik, 1996) Aktywność fizyczna Właściwe odżywianie Kontrola masy ciała Radzenie sobie ze stresem Nienadużywanie używek Niepalenie tytoniu Dostateczna ilość snu

Styl życia - podstawowym uwarunkowaniem zdrowia (za: Drabik, 1995) służba medyczna Styl Życia czynniki środowiska czynniki genetyczne

Współzależność aktywności i sprawności fizycznej z niektórymi czynnikami (Heyward, 1991 - z uzup. o umiejętności ruchowe - Drabik, 1995) zdrowe odżywianie niepalenie tytoniu idealny profil lipidów we krwi umiejętności ruchowe sprawny układ mięśniowo- szkieletowy nienadużywanie alkoholu i innych substancji uzależniających radzenie sobie ze stresem sprawny układ krążenia i wysoka wydolność idealna masa ciała normalne ciśnienie krwi OGÓLNA SPRAWNOŚĆ AF

Aktywność fizyczna ma wpływ na rozwój: somatyczny intelektualny psychiczny społeczny (Woynarowska i Wojciechowska, 1993)

Aktywność fizyczna: jest przeciwwagą dla pracy umysłowej i stresu, zaspokaja potrzebę zabawy, odpoczynku, rozrywki, ma udział w zapobieganiu zaburzeniom i chorobom układu ruchu, zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy, otyłości, nowotworów, osteoporozy, ważna jest w terapii różnych chorób, w kształtowaniu odporności na choroby, pomaga osobom niepełnosprawnym w powrocie do normalnego życia, pomnaża zdrowie fizyczne i podtrzymuje siły biologiczne człowieka, może być skuteczna w patologii społecznej, może być źródłem sukcesów i radości.

Od czego zależą efekty zachodzących w organizmie zmian ?

Zmiany adaptacyjne zależą w dużej mierze od: (Jegier, 1995) rodzaju podejmowanego wysiłku fizycznego, intensywności wysiłku fizycznego, czasu trwania wysiłku fizycznego, stanu przygotowania czynnościowego organizmu

Ważny jest także rodzaj aktywności fizycznej

Korzyści Małe Średnie Duże T konkurencje triathlonu B bieg A aerobik R jazda na rowerze P pływanie M marsz S trening siły Wpływ różnych rodzajów aktywności fizycznej na układ krążenia (Brown i Henderson, 1984, Yacenda, 1995)

A co dokładnie dzieje się w naszym organizmie, kiedy ćwiczymy i trenujemy ?

prawa lewa prawa lewa komora komora komora komora naczynia naczynia wieńcowe wieńcowe 250 5900 1000 24000 mózg mózg 750 750 organy organy 3100 600 nieakt. mięśnie nieakt. mięśnie 650 300 aktywne aktywne mięśnie mięśnie 650 20850 skóra skóra 500 500 Podczas stania Podczas ćwiczeń dynamicznych * liczby oznaczają ml/min Porównanie parametrów przepływu krwi podczas wysiłku i w czasie wypoczynku (Wenger,1986)

Efekty regularnej aktywności fizycznej (AAHPERD,1981) Regularna aktywność fizyczna wzmocnienie układu kostno-stawowego utrzymanie właściwej masy ciała redukcja ryzyka chorób układu krążenia wzmocnienie mięśni, ścięgien i wiązadeł rozwój naczyń kapilarnych serca Zmniejszenie pracy serca w wysiłkach submaksymalnych obniżenie nadciś-nienia skurczowego i rozkurczowego krwi redukcja poziomu lipidów we krwi

Efekty treningu wytrzymałościowego (AAHPERD,1981) poprawa krążenia krwi (pojemności wyrzutowej) poprawa zdolności pozyskania tlenu z krwi pracujących mięśni silniejsze serce (pojemność skurczowa) lepsze dostarczanie tlenu do mięśni (więcej kapilarów) lepsze wykorzystanie tlenu z krwi dostarczanej do pracujących mięśni (więcej mitochondriów i większy ich rozmiar) poprawa reakcji enzymatycznych Poprawa poziomu wydolności fizycznej ~50% ~ 50%

WYSIŁKI SUBMAKSYMALNE - zmiany potreningowe

WYSIŁKI MAKSYMALNE - zmiany potreningowe

Rodzice dzieci trenujących zauważyli również zmiany w zachowaniu swoich trenujących dzieci

Zmiany w zachowaniu zaobserwowane przez rodziców u dzieci uprawiających sport (liczba przypadków w %) (Starosta, 1982) n = 236

Zaobserwowano również szereg pozytywnych zmian psycho-społecznych

Wybrane efekty psychospołeczne aktywności fizycznej u osób zdrowych i chorych (Vouri, 1987)

Ryzyko związane z aktywnością fizyczną Ale uważajcie . . . Ryzyko związane z aktywnością fizyczną

Aktywność fizyczna staje się zagrożeniem wówczas, kiedy: 1. Aktywność podejmowana jest sporadycznie; 2. Nieprzestrzegane są założenia metodyczne zajęć ruchowych; 3. Wysiłek fizyczny jest niedostosowany do możliwości organizmu; 4. Brak jest odpowiednich przerw między treningami; 5. Brak przygotowania kondycyjno - koordynacyjnego; 6. Brak rozgrzewki i części końcowej treningu, a w niej ćwiczeń o charakterze gibkościowym i strechingu; 7. Nieuwzdlędnianie są wskazania medyczne; 8. Lekceważone są zasady bezpieczeństwa; 9. Używanie nieodpowiedniego sprzętu; 10.Niedostosowanie typu zajęć i ubioru do warunków klimatycznych;

Aktywność fizyczna może prowadzić nawet do śmierci Najczęściej spotykanym, niekorzystnym efektem aktywności fizycznej są urazy. Należy jednak pamiętać, że urazy są najczęściej związane zarówno ze zbyt dużą aktywnością fizyczną, jak i jej sporadycznością. Aktywność fizyczna może prowadzić nawet do śmierci

Większość zgonów dotyczy osób, które miały problemy zdrowotne z układem krążenia, wady wrodzone serca lub lekceważyły symptomy zagrożenia zawałem serca (A.H.A., 1990)

Takie ryzyko występuje jednak głównie podczas skrajnie wyczerpujących wysiłków i zaznacza się nawet u zawodników wytrenowanych (za: Drabik,1995)

Podsumowanie

Naczynia krwionośne i limfatyczne Mózg Poprawa ukrwienia Poprawa procesów koncentracji, uwagi i funkcji intelektualnych Serce Wytrenowane serce przy tym samym wysiłku mniej się męczy i ... ...pracuje bardziej ekonomicznie wytrenowane serce ma znacznie większe możliwości rezerwowe Płuca Lepsze wykorzystanie pojemności płuc Wzmocnienie mięśni oddechowych Sprawniejsze oczyszczanie oskrzeli Przewód pokarmowy Lepsze trawienie Normalizacja apetytu Mniej problemów z zaparciem Kości Elastyczniejsze Mniej podatne na odwapnienie (również u starszych) Bardziej odporne na złamania Skóra Lepsze ukrwienie Opóźnianie procesów starzenia skóry Młodszy wygląd Tkanka tłuszczowa Długotrwały umiarkowany wysiłek fizyczny sprzyja pozbyciu się nadmiaru tkanki tłuszczowej Mięśnie Lepsza wytrzymałość i większa siła Możliwość dłuższej pracy bez zmęczenia Prawidłowy stan napięcia – lepsza, sprężysta sylwetka Stawy Większy zakres ruchów Większa odporność na urazy Krew Dostarcza więcej tlenu do tkanek Lepsza eliminacja zbędnych produktów przemiany materii Poprawa składu lipidów – mniej “złego” , więcej “dobrego” cholesterolu Lepsza regulacja poziomu cukru we krwi Psychika Poprawa obrazu “własnego ja” Satysfakcja z własnej sprawności Odwaga i optymizm Chęć do czynu Łatwiejsze radzenie sobie ze stresem Naczynia krwionośne i limfatyczne Poprawa krążenia krwi i limfy Przeciwdziałanie powstawaniu zmian miażdżycowych Normalizacja ciśnienia krwi System nerwowy Lepsza koordynacja ruchowa Szybszy refleks

Niekorzystne efekty wysiłku fizycznego: Zmiany czynnościowe: wzrost produkcji wolnych rodników* aktywacja płytek krwi* wzrost krzepliwości krwi* ** hipertermia* hipotermia* Urazy sportowe** Wypadki** Nagłe powikłania kardiologiczne Nagła śmierć** * często związane z niewłaściwym (nadmiernym) wysiłkiem fizycznym ** w wielu przypadkach związane ze stosowaniem dopingu Korzystne efekty Profilaktyka i/lub leczenie: choroby niedokrwiennej serca nadciśnienia tętniczego udaru mózgu zaburzeń lipidowych cukrzycy (NIDDM) osteoporozy otyłości i nadwagi Korzystne zmiany czynnościowe ze strony: mięśni, stawów, serca, naczyń krwionośnych Korzyści psychologiczne: “feel good factor” “the fun factor” Lepsza jakość życia Korzystny wpływ na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży Korzystny wpływ na proces starzenia: kształtowanie pozytywnego obrazu osób starszych niezależność osób starszych Korzyści społeczne: m.in. mniejsze wydatki na ochronę zdrowia i pomoc społeczną Porównanie korzystnych i niekorzystnych efektów wysiłku fizycznego (Drygas, 1997)

Niekorzystne efekty aktywności fizycznej