Uwagi dotyczące badań przy użyciu kwestionariusza ankiety lub wywiadu w kontekście oceny propozycji zgłaszanych przez wykonawców badań w ramach ZORP

Ścieżki poznawcze Teoria lub ‘teoria’ Problemy hipotezy Zmienne - wskaźniki Pytania badawcze Problemy hipotezy Zmienne - wskaźniki Pytania badawcze

Uteoretycznienie w kontekście zlecenia wykonania badań Pozwala na uniknięcie ‘przyczynkarskiego’ charakteru badań – wpisują się w istniejące nurty badań /ewentualna możliwość porównań itp./ 2. Jest wskaźnikiem znajomości problematyki badań – uteoretycznienie /znajomość teorii rozumianych jako uporządkowane zbiory poddanych szeregowi testów twierdzeń dotyczących interesującej nas dziedziny oraz umiejętność jej zastosowania/ - ‘uteoretycznienie’ /znajomość wcześniej przeprowadzonych badań, publikacji dot. problematyki – nie mamy tutaj do czynienia z teorią w pełnym słowa znaczeniu/

Funkcje poznawcze kwestionariusza ankiety lub wywiadu Odpowiedzi na pytania powinny dostarczać informacji niezbędnych do oceny sformułowanych hipotez. Każde pytanie musi być związane z problematyką badania. 3. Wykonawca powinien wskazać i uzasadnić ścieżkę / przejścia od problemu badawczego do pytania badawczego.

Język kwestionariusza Wykonawca powinien uwzględnić profil społeczny respondenta – należy dopasować język w którym zadawane są pytania, czy też formułowane polecenia kwestionariuszowe, do języka respondenta. Język kwestionariusza powinien być zbliżony do języka badanego. np. badania gimnazjalistów, bezrobotnych i przedsiębiorców /małe p., średnie p., wielkie p./ Problem: czy można wskazać takie okoliczności, w których zasadnym /ze względu na cele poznawcze/ byłoby zwracanie się do uczniów ostatniej klasy gimnazjum ‘Pan/i’ ?

Czas trwania wywiadu Jeżeli czas trwania indywidualnego wywiadu przekracza 30 minut przyjmuje się wystąpienie syndromu zmęczenia respondenta z wszelkimi tego konsekwencjami. 2. Czy wszystkie pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety mają merytoryczne uzasadnienie ? np. jeżeli pytamy respondentów o zawód ojca oraz zawód matki, a w zbiorze hipotez lub problemów badawczych nie zostaje wskazany obszar dla którego odpowiedzi /np. preferencje, plany lub oczekiwania dot. przyszłej pracy w kontekście zawodu wykonywanego przez rodziców/ na wymienione pytania mają stanowić wskaźnik, można te pytania uznać za zbędne lub zaproponowany zbiór problemów badawczych za niewyczerpujący

Układ odniesienia respondenta Układ odniesienia respondenta można rozumieć jako ‘system kategorii w jakich dane sprawy postrzega dana osoba’ – w tym sposoby rozumienia pojęć, sposoby klasyfikowania, schematy interpretacyjne itd. np. czy wieloryb to ryba czy ssak ? – struktury esencjalne /L. Nowak – V. Quine/ Jeżeli chcemy narzucić respondentowi pewien układ odniesienia, musimy zadbać o to w pytaniu – służą temu np. pytania zamknięte lub odpowiednio jasno i wyraźnie sformułowane. Przykład: Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno – gospodarczych w naszym kraju ? Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno-gospodarczych w naszym kraju zawartych w programie X ? Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno-gospodarczych w naszym kraju polegających na… ?

Przykład: „czy w ostatnim miesiącu pracował/a Pan/i zarobkowo lub dla zysku?” Problem: a. jeżeli x pracował przez czternaście dni na budowie domu szwagra i otrzymał za to pieniądze, to czy zostanie to zinterpretowane jako praca dla zysku lub zarobkowa ? b. Czego dotyczy pytanie ? – czy pyta mnie o moje intencje ? /‘nie pracowałem dla zysku, to przecież rodzina’ - czy o to czy otrzymałem pieniądze za wykonaną pracę ?

Problem stopnia poinformowania respondenta Czy pytanie zostanie zrozumiane ? - problem zadawania pytań dotyczących wprost wyjaśnianego lub opisywanego zjawiska: czy potrafi Pan/i wskazać przyczyny pogłębiającego się stanu anomii społecznej w Pana/i rodzinie ? /najprawdopodobniej wcześniej czy później pojawiłyby się odpowiedzi dotyczące niewłaściwej diety/ 2. Czy respondent będzie w stanie udzielić interesujących nas informacji ? – błędne założenie kompetencji np. badania przedsiębiorstw dotyczące planów związanych ze szkoleniami pracowników lub barierami związanymi z ich zatrudnianiem  czy wykonawca proponuje jako respondenta osobę, która pełni w przedsiębiorstwie rolę związaną z ZZL ? /czy zwrócono na to uwagę ?/

Czy badamy opinie o ‘x’, czy wiedzę o ‘x’ itp.? Przykład 1 - ’Jak Pan/i ocenia sytuację kameruńskiego przemysłu stoczniowego ?’ możliwy scenariusz: skoro pytają o kameruński przemysł stoczniowy, to znaczy, że taki tam jest / no ale skoro Kamerun leży w Afryce, to panuje tam bieda, a skoro bieda w ogóle, to i w przemyśle stoczniowym bieda / a skoro bieda, to kiepsko – czyli oceniam sytuację jako ‘złą’ lub ‘bardzo złą’  wypełnianie luki informacyjnej Przykład 2 Pytanie kierowane do bezrobotnych: ‘Jak Pan/i ocenia kondycję finansową firm Pomorza Zachodniego ?’ Czy zadanie tego pytania można metodologicznie ‘usprawiedliwić’ ?

Problem aprobaty społecznej Problem pojawia się przy pytaniach dotyczących zagadnień związanych z ocenami społecznymi. np. ‘Czy myje Pan/i regularnie zęby ?’; ‘Czy zdarzyło Ci się zażywać narkotyki ?’; ‘czy pracował/a Pan/i podczas pobytu za granicą ‘na czarno’ ?’ /na kwestionariuszu widnieje nazwa Powiatowego Urzędu Pracy/; ‘Na kogo ma Pan/i zamiar głosować w najbliższych wyborach prezydenckich ?’ /przykład wyborców Stanisława Tymińskiego/, ‘ile Pan/i zarabia miesięcznie ?’ /żądanie podania konkretnej kwoty zamiast wskazania przedziału zarobków/ - Czy pytanie jest niezbędne ? Czy wykonawca zapewnia respondentowi komfort / bezpieczeństwo odpowiedzi ? /przykład badań Gallupa dot. zachowań seksualnych Europejczyków/ - czy proponowany sposób przeprowadzenia wywiadu uwzględnia zagrożenia związane z występowaniem ‘efektu aprobaty społecznej’ ?

Problem pytań odnoszących się do więcej niż jednego zagadnienia Pytanie powinno dotyczyć tylko jednego zagadnienia. Przykład: ‘Czy popiera Pan/i pomysł wypłaty po 100 tys. zł zwalnianym z pracy górnikom i urzędnikom ?’

Problem pytań wskaźnikowo niedopasowanych Problem pojawia się wówczas, gdy odpowiedź na zadane pytanie ma dostarczać informacji o występowaniu lub natężeniu indicatum, jednak istnieją wątpliwości dot. spełnienia tej funkcji /problem mocy wskaźnika/. Przykład ‘brak akceptacji dla polityki zagranicznej władz Izraela = wskaźnik postawy antysemickiej’

Problem dobrania formy odpowiedzi Czy zadawać pytania otwarte czy zamknięte ? Czy jeżeli zadajemy pytanie zamknięte wyczerpujemy wszystkie możliwe odpowiedzi ? Czy zadając pytanie zamknięte chcemy narzucać jeden układ odniesienia ? Przykład: ‘Czy podatki w Polsce są Pana/i zdaniem: za wysokie za niskie w sam raz’  respondent x uważa, że dla bogatych są za wysokie, ale dla biednych za niskie /lub dla robotników za wysokie, ale dla chłopów za niskie/

Problem kontroli kwestionariusza w badaniach próbnych

/Z. Gostkowski ‘Podręcznik ankietera’/ ‘Nawet najlepiej opracowany kwestionariusz może przestać być cokolwiek wart w rękach złego ankietera’ /Z. Gostkowski ‘Podręcznik ankietera’/