WIEDZA O PAŃSTWIE I PRAWIE Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 1

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Podręczniki Podstawy prawa w Polsce. Prawo dla nieprawników Nowak Maciej J. CeDeWu, 2009 Elementy Prawa W. Kocot, Difin 2005 Podstawy prawa dla ekonomistów - Jolanta Jabłońska-Bonca LexisNexis 2004 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Informacje nt. materiału, literatury, sposobu zaliczenia przedmiotu informacje w syllabusie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Informacje nt. terminów egzaminów poprawkowych, wyników Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie WYKŁAD 1 ZBIOROWOŚĆ PODSTAWOWE POJĘCIA GRUPA SPOŁECZNA STOSUNKI SPOŁECZNE STRUKTURA SPOŁECZNA SPOŁECZEŃSTWO Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 PAŃSTWO Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nietrwale, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne. W przypadku, gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną. /W/ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie GRUPA SPOŁECZNA grupa społeczna, jedno z podstawowych pojęć socjologii; grupa społeczna jest zbiorowością ludzi zespolonych więzią społeczną, przejawiającą się w poczuciu łączności, przynależności grupowej i działaniu na rzecz realizacji wspólnych celów. Encyklopedia PWN Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie STOSUNKI SPOŁECZNE stosunki społeczne, relacje społeczne, wzajemne oddziaływanie ludzi (interakcja społ.), jako członków społeczeństwa, w różnych społecznych sytuacjach. Encyklopedia PWN Stosunek społeczny – normatywnie określona relacja i oczekiwany schemat interakcji pomiędzy co najmniej dwiema osobami, wynikająca z posiadanych przez nich ról i pozycji społecznych, podlegająca kontroli społecznej. Układ ten składa się również z łącznika pomiędzy tymi osobami, który jest przedmiotem materialnym lub symbolicznym, oraz sytuacji, w której powinności i obowiązki partnerów się rozgrywają. W stosunku tym zachowania jednej strony wywołują reakcję drugiej strony. Przykładami stosunku społecznego może być np. rodzicielstwo, małżeństwo. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie STRUKTURA SPOŁECZNA struktura społeczna, układ występujących w społeczeństwie klas, warstw, grup i in. zbiorowości społ. oraz układ związków i zależności między nimi. Encyklopedia PWN Struktura społeczna (w socjologii) – układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie SPOŁECZEŃSTWO społeczeństwo, w socjologii — zorganizowana zbiorowość, którą ; charakteryzuje stosunkowo wysoki stopień złożoności, poczucie odrębności oraz względna intensywność oddziaływań wzajemnych pomiędzy jego członkami, połączonymi podobieństwem warunków życia, podziałem pracy, normami postępowania. Encyklopedia PWN Społeczeństwo to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu. Społeczność - połączony ze sobą więziami zbiór należący do danego środowiska społecznego lub zawodowego, zbiorowość osób związanych ze sobą na przykład wspólnym terenem zamieszkania (społeczność lokalna), sposobem wzajemnej komunikacji (społeczność użytkowników Internetu) lub wyznawanymi wartościami (społeczność chrześcijańska). Jej istnienie służy zaspokajaniu potrzeb jej członków. U zwierząt także występuje społeczność, polega ona na wspólnym życiu i przydziałach dla poszczególnej grupy. Są to między innymi pszczoły i mrówki. U tych dwóch gatunków występuje królowa najważniejsza w "stadzie" jej służy reszta (robotnice). Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie ORGANIZACJA celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą - by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych) Organizacja (gr. - uporządkowanie) to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą - by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych). Według Kotarbińskiego organizacja to takie współdziałanie części, które przyczynia się do powodzenia całości. Misją organizacji jest powód jej istnienia, wyróżniający ją od wszystkich innych. Misję można opisać w kategoriach wyrobów i rynków, usług i klientów. Misję organizacji przekłada się na zadania, które musi wykonać organizacja, by zrealizować cel. Definiowanie misji organizacji jest głównym krokiem w formułowaniu celów. Wizja organizacji to ogólny lub szczegółowy obraz przyszłości organizacji, uwzględniający zwykle maksymalnie pięć elementów: Domena działalności - podstawowy obszar specjalizacji działalności, Odpowiedzialność - (ang. responsibility lub responsiveness) - wartości realizowane na rzecz interesariuszy, Standardy sukcesu - mierniki długookresowego powodzenia, Kluczowe kompetencje - umiejętności i technologie służące sukcesowi, Organizacja, rozumiana na poziomie wizji jako podstawowe zasady systemu kadrowego i hierarchii. Cele organizacji wyznaczają jej główny kierunek działania, z uwzględnieniem roli organizacji (miejsce w społeczeństwie, ogólnie określona działalność, którą może wykonywać wśród innych organizacji tego typu), misję (patrz wyżej) i zadania. Formułowanie celów organizacji jest etapem w procesie planowania strategicznego. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PAŃSTWO suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna, dysponująca aparatem przymusu wobec jednostek i grup społecznych nieprzestrzegających obowiązującego prawa oraz dążąca do monopolu w jego stosowaniu. Encyklopedia PWN Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007]. Definicja prawna [edytuj] Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe, Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie SUWERENNOŚĆ suwerenność, niezależność państwa (od momentu jego powstania) od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi (suwerenność zewnętrzna) oraz samodzielność w regulowaniu spraw wewnętrznych (suwerenność wewnętrzna); na współczesne rozumienie suwerenności składa się: zwierzchność terytorialna, niepodległość i wolny od ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możność współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści. Encyklopedia PWN Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007]. Definicja prawna [edytuj] Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe, Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PAŃSTWO /def. prawna/ Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933: (art.. 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,” Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007]. Definicja prawna [edytuj] Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe, Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

państwo kapitalistyczne państwo socjalistyczne TYPY PAŃSTW państwo niewolnicze państwo feudalne państwo kapitalistyczne państwo socjalistyczne Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

OBYWATELSTWO - FORMALNA WIĘŹ Z PAŃSTWEM obywatelstwo, przynależność państwowa osoby fizycznej, łącząca się z uprawnieniami i obowiązkami określonymi przez prawo danego państwa, z których podstawowe są zwykle zawarte w konstytucjach. Encyklopedia PWN. Obywatelstwo – więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo – analogicznie – ma obowiązki i prawa wobec jednostki. Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie także utraty, należy do samego państwa – jest to jego kompetencja wyłączna. Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania sytuacji bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie WYKŁAD 2 USTRÓJ POLITYCZNY – ORGANIZACJA PAŃSTWA WŁADZA PUBLICZNA PODSTAWOWE POJĘCIA LEGITYMIZACJA WŁADZY TRÓJPODZIAŁ WŁADZ WŁADZA USTAWODAWCZA Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 WŁADZA WYKONAWCZA WŁADZA SĄDOWNICZA Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie USTRÓJ POLITYCZNY ustrój państwowy, całokształt zasad prawnych określających organizację i sposób funkcjonowania organów państwowych, stosunek wzajemny organów centralnych oraz ich stosunek do organów terenowych, a także strukturę prawno-organizacyjną państwa Encyklopedia PWN USTRÓJ POCHODNA STRUKTURY SPOŁECZNEJ Ustrój polityczny - struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie WŁADZA stosunek społeczny między jednostkami, grupami lub między jednostką a grupą, polegający na tym, że jedna ze stron może w sposób trwały i uprawniony zmuszać stronę drugą do określonego postępowania i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowania; Encyklopedia PWN Władza - możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania (władza nad sobą - indywidualna) lub postępowania innych osób (władza nad innymi - społeczna). Władza społeczna jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą. Tam, gdzie przeważa zgodność interesów i woli współzależnych osobników, zbędne są stosunki władcze. Ze względu na charakter relacji można mówić o władzy: indywidualnej - panowania nad sobą i swym postępowaniem względem innych przez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań; wspólnotowej - wynikającej z bezpośrednich relacji międzyosobniczych (np. rodzinnych, sąsiedzkich, towarzyskich, mafijnych), publicznej - obejmującej duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności, występującej w formie władzy państwowej, ekonomicznej, ideologicznej. Władza wspólnotowa i publiczna należą do szerszej kategorii władzy społecznej. Mianem tym określa się stosunek społeczny zachodzący między jednostkami społecznymi lub grupami społecznymi, w którym jedna ze stron tego stosunku ma możliwość w sposób trwały i uprawniony narzucania własnej woli drugiej stronie, nawet pomimo jej oporu, i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowania; tak pojęte stosunki władzy występują w każdej grupie społecznej, w której ktoś wydaje polecenia, a ktoś inny je wykonuje. Z relacjami władzy i podporządkowania mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie istnieje podział na przełożonych i podwładnych. Władza polityczna to zdolność ukierunkowywania zachowań współzależnych społeczności o sprzecznych interesach za pomocą nakazów i zakazów egzekwowanych uznawanymi za dopuszczalne środkami, na tyle skuteczna i długotrwała, na ile uznawana przez podporządkowanych za prawomocną. Naturalnym zadaniem generalnym władzy politycznej jest kreowanie i ochrona ładu umożliwiającego współżycie i współdziałanie podległej jej wpływom społeczności poprzez uzgadnianie zachowań i przezwyciężanie sprzeczności wewnętrznych i z innymi nacjami. Władza państwowa (polityczna) [edytuj] Typ władzy uniwersalnej, ogólnospołecznej, obejmującej ludzi zamieszkujących określone terytorium, sprawowanej przez specjalny aparat, wyodrębniony od ogółu ludności; władza państwowa opiera się w ostateczności na groźbie użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem, przy czym rządzący mają współcześnie monopol dysponowania siłą fizyczną (faktyczna moc). Ich władzę wspiera tytuł do rządzenia (autorytet), pochodzący z legitymacji kompetencyjnej (prawowitość władzy) oraz z legitymacji ideologicznej, zwłaszcza z przekonania, że rządzący działają mądrze i słusznie na rzecz społeczeństwa. Każda władza państwowa opiera się po części na mocy, po części na autorytecie instytucjonalnym organów władzy państwowej. Podmiot władzy państwowej w systemie demokratycznym ma charakter zbiorowy; składa się z bezpośredniego podmiotu władzy państwowej i społecznego (ostatecznego) podmiotu władzy. Bezpośredni podmiot tworzy personel polityczny organów państwa oraz funkcjonariusze administracji państwowej (biurokracja). Kierownicze gremia organizacji państwa, partii politycznych, grup interesów oraz środków masowej komunikacji są elitą władzy. Natomiast społecznym podmiotem władzy państwowej jest naród, lud, czyli ogół obywateli uczestniczących w powoływaniu kierownictwa politycznego i wpływających na jego rządy. Podmiotem władzy państwowej jest łącznie elita władzy i naród; nie ma zatem jednego, suwerennego podmiotu, który by w sposób ostateczny i najwyższy rozstrzygał o tym, jaki użytek czynić z uprawnień władczych (rządy ludu sprawowane przez elity wybierane przez lud). Bezpośredni podmiot władzy państwowej zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, chroni stosunki społeczno-ekonomiczne, stwarza też warunki do samoorganizowania się społeczeństwa, np. w formach samorządu społecznego. Do głównych uprawnień podmiotu władzy państwowej należą uprawnienia prawodawcze, tj. do ustanawiania na gruncie konstytucji norm prawnych powszechnie wiążących, bez naruszania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, do dokonywania czynności aktualizujących obowiązki przewidziane przez już ustanowione normy (decyzje administracyjne podejmowane przez rząd, pion administracji ogólnej i służby wyspecjalizowane) oraz do wymierzania sankcji w stosunku do osób przekraczających normy prawne (wymiar sprawiedliwości oraz organa bezpośredniego przymusu: wojsko, policja, Służba Więzienna). Organa wyposażone w uprawnienia władcze tworzą aparat władzy państwowej; aparat ten jest zbudowany bądź na zasadzie jednolitości i centralizacji (ustroje władzy absolutnej), bądź zgodnie z zasadą podziału władzy. Historycznie częstsze były i są nadal niedemokratyczne formy sprawowania władzy państwowej; personel polityczny nie jest wyłaniany w wyborach, nie odpowiada przed społeczeństwem za swoje działania, a społeczeństwo jest tylko biernym przedmiotem rządzenia (tyranie starożytne, monarchie, dyktatury). Podmiotem władzy jest w takich systemach bądź jednostka, bądź niewielka grupa oligarchiczna (magnateria, rada wojskowa, przywódcy monopartii). Monarchie, zwłaszcza dziedziczne, opierają się na autorytecie władzy, natomiast dyktaturom towarzyszy reżim policyjny; nasila się wówczas stosowanie bezpośredniego przymusu, w formach nie przewidzianych prawem. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie LEGITYMIZACJA WŁADZY prawomocność władzy, legitymizacja władzy, cecha władzy politycznej, której istotą jest aprobowane przez rządzonych prawo rządzących do podejmowania wiążących decyzji; władza prawomocna to taka, która opiera się na przyzwoleniu rządzonych (a więc wyklucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania), czego skutkiem jest zbiorowo akceptowany obowiązek posłuszeństwa wobec nakazów i zakazów władzy. Encyklopedia PWN „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 20

TRÓJPODZIAŁ WŁADZ /def./ podział władz, koncepcja ustrojowa sformułowana przez Ch. de Montesquieu, polegająca na rozdzieleniu 3 funkcji państwa: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, zapewnieniu im równowagi i wzajemnego hamowania w celu uniemożliwienia skupienia nadmiaru władzy w jednym organie. Encyklopedia PWN Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 21

TRÓJPODZIAŁ WŁADZ /podstawa prawna/ Art. 10.  konstytucji 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 22

WŁADZA USTAWODAWCZA /def./ Władza ustawodawcza (legislatywa, władza prawodawcza) – jeden z elementów teorii trójpodziału władzy Monteskiusza, a którego funkcją jest ustanawianie obowiązującego prawa. Parlament jest jedynym organem upoważnionym do tworzenia najwyższych aktów prawnych – ustaw, na podstawie których ustala się inne akty prawne. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 23

WŁADZA USTAWODAWCZA /podstawa prawna/ Art. 95. konstytucji 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 24

WŁADZA WYKONAWCZA /def./ Władza wykonawcza (egzekutywa) - to działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację dobra ogółu (społeczeństwa) „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 25

WŁADZA WYKONAWCZA /podstawa prawna/ Art. 10. konstytucji 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 26

WŁADZA SĄDOWNICZA /def./ Władza sądownicza - w koncepcji trójpodziału władz jedna z podstawowych władz, obejmująca rozsądzający spory system organów sądowych w państwie. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 27

WŁADZA SĄDOWNICZA /podstawa prawna/ Art. 10. konstytucji 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 28

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie WYKŁAD 3 USTRÓJ POLITYCZNY PODZIAŁ TERYTORIALNY PODSTAWOWE POJĘCIA WŁADZA USTAWODAWCZA WŁADZA WYKONAWCZA Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 WŁADZA SĄDOWNICZA Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 29

USTRÓJ POLITYCZNY /decentralizacja/ Art. 15. konstytucji 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. 2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 30

USTRÓJ TERYTORIALNY /podział terytorialny/ PODSTAWOWY: PODZIAŁY SPECJALNE: WOJEWÓDZTWA OKRĘGI POWIATY Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę PODZIAŁ POMOCNICZY: GMINY dzielnice Solectwa osiedla Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 31 31

DECENTRALIZACJA WŁADZY PUBLICZNEJ /def./ Samorząd województwa Samorząd powiatowy Administracja rządowa: Samorząd gminny Rząd Organy centralne wojewoda Samorząd Zawodowy 2 typ układu organizacyjnego opartego na idei samodzielności w wykonywaniu zadań przez jednostkę zdecentralizowaną, która może być ograniczana ściśle określonymi środkami nadzoru Samorząd Zawodowy 1 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

DECENTRALIZACJA WŁADZY PUBLICZNEJ /podstawa prawna/ Art. 16. konstytucji 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. 2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Art. 165. konstytucji 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. 2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 33

WŁADZA WYKONAWCZA /prezydent/ KRAJ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 34 34

PREZYDENT /podstawa prawna/ Art. 126. konstytucji 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 35

WŁADZA WYKONAWCZA /administracja rządowa/ Premier KRAJ Ministrowie wojewoda WOJEWÓDZTWA organy centralne organy a. zespolonej organy a. niezespolonej POWIATY organy a. zespolonej GMINY brak Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 36 36

ADMINISTRACJA RZĄDOWA /podstawa prawna/ Art. 146. Konstytucji 1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. 3. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. Art. 152. konstytucji 1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 37

WŁADZA WYKONAWCZA /administracja samorządowa w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego/ WOJEWÓDZTWA ZARZĄD SEJMIKU POWIATY ZARZĄD POWIATU GMINY WÓJT/ BURMISTRZ/ PREZYDENT Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 38 38

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA /podstawa prawna/ Art. 163. konstytucji Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Art. 164. konstytucji 1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 39

WŁADZA USTAWODAWCZA /podstawa prawna/ Art. 95. konstytucji 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 40

WŁADZA USTAWODAWCZA /kraj/ SEJM KRAJ SENAT Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 41 41

WŁADZA STANOWIĄCA PRAWO /w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego/ WOJEWÓDZTWA SEJMIK WOJEWÓDZ TWA POWIATY RADA POWIATU GMINY RADA GMINY Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 42 42

WŁADZA SĄDOWNICZA /podstawa prawna/ Art. 175. konstytucji 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. 2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 43

WŁADZA SĄDOWNICZA /sądy i trybunały/ Stanu TRYBUNAŁY Trybunał Konstytucyjny Naczelny Sąd Administracyjny SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE Wojewódzkie sądy administracyjne Sąd Najwyższy Sądy apelacyjne SĄDOWNICTWO POWSZECHNE Sądy okręgowe Sądy rejonowe Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 44 44

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie BIP – SPIS PODMIOTÓW Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 45 45

ŚRODKI REALIZACJI ZADAŃ WYKŁAD 4 FUNKCJE PAŃSTWA PODSTAWOWE POJĘCIA CELE PAŃSTWA ZADANIA PUBLICZNE ŚRODKI REALIZACJI ZADAŃ Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 46

FUNKCJE/CELE/ZADANIA PUBLICZNE Funkcja zewnętrzna – zapewnienie bezpieczeństwa od zagrożeń zewnętrznych Funkcja wewnętrzna - zapewnienie bezpieczeństwa od zagrożeń wewnętrznych /porządku publicznego/, zapewnienie warunków stabilnego rozwoju /edukacja/, zapewnienie ochrony status quo ochrona dziedzictwa narodowego/ Cele Wskazane w konstytucji stany np. „Ochrona środowiska”, „zrównoważony rozwój”, „niepodległość”, „nienaruszalność granic” Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. Zadania publiczne Zadania wskazane w Konstytucji i uściślone w ustawach jako zadania, które są realizowane ze względu na dobro wspólne, przeznaczone i dostępne dla wszystkich Zadania z zakresu ochrony środowiska /zmniejszenie emisji szkodliwych substancji w drodze stanowienia aktów zakazujących tej emisji/ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 47 47

Funkcje /cele/ zadania /przykład/ Funkcja zewnętrzna Funkcja socjalna Funkcja wewnętrzna Funkcja kulturalno-wychowawcza Ochrona niepodległości i nienaruszalności terytorium, - zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela zapewnienie bezpieczeństwo obywateli, - ochrona środowiska - ochrona dziedzictwa Narodowego reglamentacja emisji -wydawanie pozwoleń i decyzji administracyjnych określających warunki korzystania ze środowiska i dopuszczalne poziomy emisji. (Zadanie o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnym) Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 48 48

CELE PAŃSTWA/PUBLICZNE/ WYNIKAJĄCE Z KONSTYTUCJI Art. 5.  Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 49 49

ZADANIA PAŃSTWA/PUBLICZNE WYNIKAJĄCE Z KONSTYTUCJI Art. 74.  1. Władze publiczne prowadzą politykę zapew- niającą bezpieczeństwo ekologiczne współ- czesnemu i przyszłym pokoleniom. 2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4. Władze publiczne wspierają działania obywa- teli na rzecz ochrony i poprawy stanu środo- wiska. Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 50 50

ŚRODKI REALIZACJI ZADAŃ PUBLICZNYCH WYNIKAJĄCYCH Z USTAWY PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA Art. 86. 1.  Minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, kierując się koniecznoś- cią ujednolicenia zasad oceny jakości powietrza, określi, w drodze rozporządze- nia: 1)poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu; Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA Art. 362 Jeżeli podmiot korzystający ze środo- wiska negatywnie oddziałuje na środowisko, Organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek: 1)ograniczenia oddziaływania na środowisko Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 51 51

WŁADZTWO PUBLICZNE W ZAKRESIE WYKONYWANIA ZADAŃ PRZYKŁADY ZADAŃ SFERY INGERENCJI ADMINISTRACJI ZADANIE: UTRZYMANIE PORZĄDKU Ograniczenia praw i wolności ze względu na ochronę bezpieczeństwa, porządku i spokoju publicznego ZADANIE: REGLAMENTACJA DZIAŁALNOŚCI Ograniczenia wolności gospodarczej ze względu na interes publiczny Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę ZADANIE: UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ realizacja prawa do odpowiednich materialnych i niematerialnych warunków życia w spoleczeństwie ZADANIE: ZARZĄDZANIE ROZWOJEM Przygotowywanie planów rozwoju spoleczno-gospodarczego Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 52 52

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie POZYCJA OBYWATELA WOBEC WŁADZY PUBLICZNEJ /bezpośrednie wyznaczenie obowiązków normami prawa/ DEFINICJA uregulowanie sytuacji jednostki normami bezpośrednio-zobowiązującymi, odczytywanymi przez tę jednostkę bezpośrednio z tekstów, będących źródlami prawa. NORMA USTAWOWA ADRESAT Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 53

ADRESAT DECYZJI/strona/ POZYCJA OBYWATELA WOBEC WŁADZY PUBLICZNEJ /pośrednie wyznaczenie obowiązków normami prawa/ DEFINICJA Wyznaczenie sytuacji jednostki decyzją administracyjną, konkretyzującą i indywidualizującą normy generalne i abstrakcyjne prawa administracyjne-go NORMA USTAWOWA P O D R Z Ą K W A N I E DECYZJA ADMINISTRA CYJNA ADRESAT DECYZJI/strona/ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 54

PODMIOT UPRAWNIONY WEDŁUG TREŚCI NORMY POZYCJA OBYWATELA WOBEC WŁADZY PUBLICZNEJ /prawa podmiotowe wynikające z normam prawnych/ DEFINICJA publiczne prawo podmiotowe oznacza uprawnienie jednostki wynikające z norm prawa. Realizacja prawa podmiotowego jest obowiązkiem organu administracyjnego. DECYZJA ADMINISTR. Lub WYROK SĄDU ADMINISTR R O S Z C E I PODMIOT UPRAWNIONY WEDŁUG TREŚCI NORMY NORMA USTAWOWA Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 55 55

Publikacja źródeł prawa WYKŁAD 5 Prawo Źródła prawa PODSTAWOWE POJĘCIA Publikacja źródeł prawa Przepis prawa Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 Norma prawna Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 56

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PRAWO DEFINICJA prawo w rozumieniu nauk prawnych to zbiór reguł normujących stosunki społeczne (norm prawnych) odczytanych z tekstów uznanych za źródła prawa „Prawo” w potocznym rozumieniu to zbiór reguł, które są uznawane za wiążące. Wyjaśnienia wymaga dlaczego zbiorowi reguł umownie przypisuje się cechę „obowiązywania”. O tym, że ten zbiór reguł jest uznawany za wiążący decyduje sposób ich opracowania, przyjęcia i ogłoszenia w specjalnej procedurze przez osoby do tego upoważnione. Stanowienie prawa. „Prawo’ jest stanowione w procesie legislacyjnym, opracowywane przez grupy ekspertów, następnie uchwalane przez Sejm – reprezentację narodu - w postaci ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Ustawy po podpisaniu przez prezydenta i ogłoszeniu w urzędowym publikatorze - Dzienniku Ustaw zaczynają obowiązywać po upływie wskazanego terminu. Po upływie wskazanego terminu nikt nie może powoływać się na nieznajomość opublikowanego prawa. Obowiązywanie prawa. „Prawo” obowiązuje na terytorium które jest objęte kompetencjami organów. Obowiązywanie oznacza, iż przekroczenie zakazów, nakazów lub też niespełnienie warunków wymaganych przez reguły odczytane z tekstów uznanych za źródła prawa spotyka się z sankcją w postaci doprowadzenia do zgodności z nakazami zakazami w drodze przymusu państwowego, bądź w przypadku niespełnienia warunków z sankcją w postaci bezskuteczności czynności. Stosowanie prawa. „Prawo” może być stosowane dobrowolnie lub też niedobrowolnie. Obywatele mogą zachowywać się zgodnie z prawem lub też gdy nie zachowują się tak – sądy lub organy administracji dokonują konkretyzacji reguł w indywidualnych przypadkach w wyrokach lub decyzjach, następnie za pomocą środków przymusu – egzekucji sadowej bądź administracyjnej – doprowadzają do stanu zgodności z orzeczeniem w konkretnej sprawie. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 57

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie ŹRÓDŁO PRAWA DEFINICJA: Forma przekazu norm wskazana w akcie podstawowym (konstytucji) jako źródło prawa „Prawo” samo wskazuje źródła swojego obowiązywania. W konstytucji – akcie zasadniczym - są wyszczególnione formy przekazu tekstu prawnego, które stają się przez to źródłami prawa. Art. 187 konstytucji wymienia: ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz akty prawa miejscowego. Wszystkie wymienione akty prawne są ogłaszane w odpowiednich publikatorach: ustawy, rozporządzenia wykonawcze do ustaw i umowy międzynarodowe są ogłaszane w Dziennikach Ustaw, zaś akty prawa miejscowego – o mocy obowiązującej tylko na obszarze organów które je ustanowiły – w Dziennikach Urzędowych Wojewódzkich. „ Prawem’ są więc tylko i wyłącznie reguły, odczytywane z tekstów zamieszczonych we wskazanych wyżej publikatorach urzędowych. Tryb stanowienia wymienionych aktów prawa – czyli ciąg czynności konwencjonalnych które musze być podjęte (uchwalenie, podpisanie, ogłoszenie w akcie publikacyjnym) jest opisany również w aktach prawnych – ustawie o . Konstytucję uchwala zgromadzenie narodowe, ustawę uchwala sejm, rozporządzenie wykonawcze – uszczegóławiające regulacje ustawowe – są stanowione przez wskazane w danej ustawy organy np. Ministra Finansów), umowy międzynarodowe są zawierane przez prezydenta Państwa, i ratyfikowane , czyli zatwierdzane przez Sejm, akty prawa miejscowego są uchwalane i stanowione przez organy terenowe – wojewodę, radę gminy, powiatu i burmistrza. W określonej przez Konstytucję hierarchii powszechnie obowiązujących aktów prawnych ustawa ma rangę niższą od Konstytucji i umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, a wyższą od rozporządzeń. Ustawa nie może być sprzeczna z Konstytucją. Zgodnie z Konstytucją ustawa nie może być też sprzeczna z ratyfikowaną przez Polskę umową międzynarodową i prawem ustanowionym przez organizację międzynarodową, której Polska przekazała "kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1 Konstytucji). Inne akty normatywne (np. rozporządzenia) muszą być zgodne z ustawami. PRZYKŁAD ŹRÓDEŁ PRAWA Ustawa z dnia 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004, nr 173, poz. 1807) Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 24 grudnia 2002 r.w sprawie zgłaszania i przyjmowania danych niezbędnych do zameldowania i wymeldowania oraz prowadzenia ewidencji ludności i ewidencji wydanych i utraconych dowodów osobistych. (.........) Umowa Międzynarodowa między Rzecząpospolitą Polską a Australią w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, sporządzona w Canberze dnia 7 maja 1991 r. (Dz. U. 1992 r. .....) Szczegółowy tryb procesu ustawodawczego http://edukacja.sejm.gov.pl/wiadomosci_o_sejmie/proces_ustawodawczy.html Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 58

Źródła prawa w Rzeczpospolitej Polskiej KONSTYTUCJA USTAWY ROZPORZADZENIA WYKONAWCZE RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 59

Publikacja źródeł prawa Dziennik Ustaw: Monitor Polski: Dzienniki Ministerstw Wojewódzki Dziennik Urzędowy Obwieszczenia Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 60

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PRZEPIS PRAWA DEFINICJA: Jednostka redakcyjna tekstu aktów prawnych - porcja tekstu oznaczonego terminem art. (artykuł), ust. (ustęp), § (paragraf) oraz numerem (np. Art. 23 §1) Ustawy, rozporządzenia i kodeksy są podzielone na charakterystyczne jednostki – porcje tekstu, nazwane artykułami, paragrafami oraz ustępami, punktami i podpunktami. Termin „przepis prawa” jest niekiedy używany zamiennie z „normą prawną”. Jednakże w tym opracowaniu będziemy konsekwentnie stać na stanowisku iż jest to jedynie porcja tekstu aktu prawnego. Przyjęcie tej konwencji pozwala na wytłumaczenie zjawiska różnej interpretacji reguł prawnych normujących stosunki społeczne z tego samego tekstu akty prawnego. Przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm. PRZYKŁAD PRZEPISU PRAWA „Art. 222. § 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.” „Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.” Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 61

PRZEPIS PRAWA /przykład/ Art. 405 K.C. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 62

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie INTERPRETACJA PRAWA DEFINICJA: ogół zabiegów interpretacyjnych zmierzających do ustalenia znaczenia przepisu prawa. Jednostki redakcyjne - przepisy - aktów prawnych wyjątkowo tylko zawierają tekst z którego da się odczytać w pełni rozwinięte normy postępowania (pozwalające określić kto kiedy i co według prawa czynić powinien). Proces odczytywania tekstu prawnego umieszczonego w aktach prawnych uznanych za źródło prawa jest nazywany interpretacją lub wykładnią. Z tekstu aktów prawnych interpretuje się reguły postępowania. Nie jest to prosta sprawa – w kręgu osób zawodowa zajmujących się prawem zawodowo pewne rozumienia wynikają z praktyki i orzecznictwa organów stosujących prawo. Czasem tekst przepisu może być rozumiany bezpośrednio i literalnie, czasem musi być dokonany pewien wysiłek interpretacyjny odszukania i zgromadzenia wszystkich elementów pozwalających skonstruować normę prawną, czasami też odczytanie tekstu wymaga przyjęcia innych reguł niż tylko bezpośredniego odczytania i odwołania się uzasadnień funkcjonalnych. PRZYKŁAD INTERPRETACJI NORM Na drzwiach sklepu spożywczego jest umieszczony napis „psów wprowadzać niewolno”. Odczytując ten tekst dosłownie można wyinterpretować normę zakazującą wchodzenia wyłącznie z psami i udać się do sklepu z kotem. Jest to wykładnia gramatyczna, literalna. Z tego samego tekstu można wyintepretować inną normę - zakazującą wchodzenia do sklepu z wszelkimi zwierzętami, przyjmując, że takie same argumenty uzasadniają zakaz wstępu do sklepu spożywczego dla psów co i dla innych zwierząt. Jest to wykładnia celowościowa. Odczytanie tego samego tekstu na dwa różne sposoby powoduje odmienne zmiany rzeczywistości społecznej, podobnie sprawa ma się z normami odczytywanymi z tekstów będącymi źródłami prawa Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 63

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie NORMA PRAWNA DEFINICJA: Reguła zachowania skonstruowana na podstawie przyjętej interpretacji przepisów prawnych Termin „norma” jest terminem wieloznacznym, używanym do określenia ogólnie przyjętej zasady, reguły, wzoru, wymagania. W języku nauk o prawie ma znaczenie specyficzne – oznacza regułę zachowania się, stworzoną w oparciu o określony przepis prawny. Prawnicy tak czytają tekst by skonstruować normę, dobierając elementy z jednaj porcji tekstu lub z kilku. Elementy treści normy prawnej mogą wynikać z wielu różnych przepisów i to nie tylko jednej ustawy. Z ogółu przepisów interpretator musi skonstruować jednoznaczną normę. Regułę tę tworzy się, interpretując tekst przepisów prawnych w taki sposób, by ustalić adresata normy, określone zachowanie tegoż adresata oraz okoliczności w których ma mieć ono miejsce. Jeżeli rozważać „prawo’ jako zbiór reguł-norm prawnych, to pojawia się pytanie, które normy są prawem. Czy tylko takie – które są konstruowane w oderwaniu od konkretnej sytuacji faktycznej - generalne i abstrakcyjne (tj, skierowane do do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik) oraz określające typ zachowania i okoliczności). Czy może włączyć tez do tego zbioru wyinterpretowane normy indywidualne i konkretne – skierowane do ściśle oznaczonego adresata (Jana Kowalskiego)i nakazujące mu w podjęcie konkretnej czynności (zapłacenie Adamowi Nowakowi 5000 zł). Dla większości prawoznawców „prawem” jest jedynie zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych – PRZYKŁAD NORMY Pierwsza norma wyinterpretowana z art. 405 k.c.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby i ma możliwość wydania korzyści w naturze powinien wydać tej osobie korzyść w naturze Druga norma wyinterpretowana z art. 405 k.c.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby i nie ma możliwości wydania korzyści w naturze powinien zwrócić tej osobie równowartość korzyści Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 64

Norma prawna /przykład/ Pierwsza norma wyinterpretowana z art. 405 k.c.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby i ma możliwość wydania korzyści w naturze powinien wydać tej osobie korzyść w naturze PRZYKŁAD: Druga norma wyinterpretowana z art. 405 k.c.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby i nie ma możliwości wydania korzyści w naturze powinien zwrócić tej osobie równowartość korzyści Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 65 65

Konstrukcja normy prawnej HIPOTEZA Jeśli... DYSPOZYCJA To... Okoliczności w których norma ma zastosowanie Nakaz zachowania się w okolicznościach określonych w hipotezie przykład: Jeśli korzyść majątkowa: 1.została uzyskana kosztem innej osoby 2.bez podstawy prawnej 3.istnieje możliwość wydania korzyści w naturze przykład: Osoba wzbogacona powinna: - wydać osobie zubożonej korzyść w naturze Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 66 66

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Proces interpretacji Konkretne przedmioty podmioty i okoliczności sprawy Decyzja stosowania prawa w konkretnym przypadku podjęta przez interpretatora 1 Decyzja stosowania prawa w konkretnym przypadku podjęta przez interpretatora 2 Abstrakcyjne pojęcia ustalone w drodze wykładni Norma odczytana przez interpretatora 1 Norma odczytana przez interpretatora 2 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Tekst będący źródłem prawa Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 67 67

Sposób interpretacji przepisu prawa art. 91 Ust. 5 Ustawy o samorządzie gminnym (Dz.U.01.142.1591 j.t.) Art. 91. 1. (126) Uchwała lub zarządzenie organu gminy sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia, w trybie określonym w art. 90. 2. (127) Organ nadzoru, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia albo w toku tego postępowania, może wstrzymać ich wykonanie. 2a. (128) Przepisu ust. 2 nie stosuje się do uchwały lub zarządzenia o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego. 3. Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego. 4. (129) W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę lub zarządzenie wydano z naruszeniem prawa. 5. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się odpowiednio. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 68 68

Wielość możliwych interpretacji /d. art. 160 k.p.a./ Art. 160. § 1. Stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. § 2. Do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu. Możliwość dochodzenia utraconych korzyści Możliwość dochodzenia restytucji naturalnej Konieczność udowodnienia winy Jedynie Damnum emergens Damnum emergens + lucrum cessans Jedynie kwota pieniężna Kwota pieniężna albo restytucja naturalna Brak konieczności udowodnienia winy Wyrok SN z 31 marca 1987 r. I CR 287/86 źródło informacji LEX Wyrok SN II z 5 listopada 1986 r., CR 292/86, OSP 1989 r., nr 2, poz. 34 Nie ma orzeczeń lecz są zdania komentatorów M. Kępiński i R. Szczepaniak, O bezpośrednim stosowaniu artykułu 77 ust. 1 Konstytucji, PiP, 2000 r., nr 3 Wyrok S.A I ACa 3/97 z dnia 11 lutego 1998, „Pr.Gosp.”, 1999 r., nr 11, s. 39 Wyrok SN II CR 316/85 z dnia 4 listopada 1985 r. Wyrok SN z 3 maja 1985 r. II CR 121/85, OSNCP 1986 r., nr 4, poz. 53 Wyrok SN z 16 września 1885 r. IV CR 290/85, OSP 1986 r., nr 2, poz. 30, wyrok SN z 7 stycznia 1998 r. II CKN 550/97, OSNC 1998 r., nr 7-8, poz. 120, uchwała SN z 26 stycznia 1989 r. III CZP 58/88, OSNCP 1989 r., nr 9, poz. 129 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 69 69

Kto ma rozstrzygający wpływ na treść prawa Podatnik który otrzymał decyzję administracyjną nakazującą zapłatę kwoty podatku, który twierdzi, że przepisy nie nakładają tego obowiązku Naczelnik Urzędu Skarbowego, który wydał tę decyzję i twierdzi że przepisy nakładają taki obowiązek Ten podmiot, który ma władzę doprowadzenia do przymusowego narzucenia swojej interpretacji prawa Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 70 70

PRAWO /def/ Zbiór norm abstrakcyjnych i generalnych odczytanych przez interpretatora z przepisów umieszczonych w tekstach uznawanych za źródła prawa Zbiór norm indywidualnych i konkretnych odczytanych przez interpretatora z przepisów umieszczonych w tekstach uznawanych za źródła prawa w kontekście rozstrzygania konkretnego i indywidualnego stanu faktycznego Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 71 71

INTERNETOWY SYSTEM AKTÓW PRAWNYCH ZGODNIE Z KONCEPCJĄ PŃSTWA PRAWA WKRACZANIE W SFERĘ PRAW I Obowiązków obywatela może dokonywać się aktem innym niż ustawa jedynie subsydiarnie na podstawie upoważnienia ustawy udzielonego w celu jej wykonania i w sposób możliwie najbardziej precyzyjny, by ograniczyć prawdopodobieństwo sytuacji gdy organ uzyskujący upoważnienie ureguluje przekazywane mu sprawy w sposób dowolny. Obowiązek respektowania praw i wolności i poddania działań kontroli sądu Wprowadzanie prawa z poszanowaniem praw nabytych Stabilne niezmienne Przewidywalne bez elementu zaskoczenia Nie obejmujace przeszłych zdarzeń Sprawiedliwości, równości wobec prawa Wyłączność ustawowa kształtowania praw Zgodność z aktami wyższego rzędu Proporcjonalnie adekwatnie ograniczające wolności i prawa w stosunku do celu Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 72 72

ELEKTRONICZNE DZIENNIKI USTAW www.rcl.gov.pl ZGODNIE Z KONCEPCJĄ PŃSTWA PRAWA WKRACZANIE W SFERĘ PRAW I Obowiązków obywatela może dokonywać się aktem innym niż ustawa jedynie subsydiarnie na podstawie upoważnienia ustawy udzielonego w celu jej wykonania i w sposób możliwie najbardziej precyzyjny, by ograniczyć prawdopodobieństwo sytuacji gdy organ uzyskujący upoważnienie ureguluje przekazywane mu sprawy w sposób dowolny. Obowiązek respektowania praw i wolności i poddania działań kontroli sądu Wprowadzanie prawa z poszanowaniem praw nabytych Stabilne niezmienne Przewidywalne bez elementu zaskoczenia Nie obejmujace przeszłych zdarzeń Sprawiedliwości, równości wobec prawa Wyłączność ustawowa kształtowania praw Zgodność z aktami wyższego rzędu Proporcjonalnie adekwatnie ograniczające wolności i prawa w stosunku do celu Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 73 73

SYSTEM INFORMACJI PRAWNEJ LEX ZGODNIE Z KONCEPCJĄ PŃSTWA PRAWA WKRACZANIE W SFERĘ PRAW I Obowiązków obywatela może dokonywać się aktem innym niż ustawa jedynie subsydiarnie na podstawie upoważnienia ustawy udzielonego w celu jej wykonania i w sposób możliwie najbardziej precyzyjny, by ograniczyć prawdopodobieństwo sytuacji gdy organ uzyskujący upoważnienie ureguluje przekazywane mu sprawy w sposób dowolny. Obowiązek respektowania praw i wolności i poddania działań kontroli sądu Wprowadzanie prawa z poszanowaniem praw nabytych Stabilne niezmienne Przewidywalne bez elementu zaskoczenia Nie obejmujace przeszłych zdarzeń Sprawiedliwości, równości wobec prawa Wyłączność ustawowa kształtowania praw Zgodność z aktami wyższego rzędu Proporcjonalnie adekwatnie ograniczające wolności i prawa w stosunku do celu Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 74 74

Źródła prawa w ujęciu liczbowym USTAWY 939 ROZPORZĄDZENIA 5642 AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO 207328 AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO DZ. R. 4806 AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO I.P ... Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 75

Prawo administracyjne WYKŁAD 6 Gałąź prawa Prawo konstytucyjne PODSTAWOWE POJĘCIA Prawo administracyjne Prawo cywilne Prawo karne Celem pierwszej części kursu jest wyjaśnienie podstawowych pojęć nauki o prawie oraz opisanie procesu tworzenia i stosowania „prawa”. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien opisać etapy procesu legislacyjnego jak również wpływ prawa na życie społeczne. Prawo reguluje stosunki społeczne - co polega na tym, że wyróżnia pewne określone kategorie podmiotów „graczy”, którzy muszą zachowywać się według wyznaczonych reguł (w języku nauk o prawie – „norm”), dokonując opisanych czynności w celu wywołania pożądanych skutków w rzeczywistości społecznej. W efekcie – dzięki ustanowieniu „prawa” – stypizowane są warunki doprowadzenia do stanów zamierzonych a w razie konfliktu co do ustanowienia, zmiany czy zniesienia wzajemnych zobowiązań i uprawnień podmiotów prawa, można go rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących reguł. Po wprowadzeniu podstawowych pojęć nauki o prawie, przejdziemy o przedstawienia „graczy” – typów podmiotów prawa i następnie „czynności prawnych” po czym szczegółowo zostaną omówione czynności obrotu gospodarczego. Pojęcia „prawo’ „norma” „przepis” „źródło prawa’ są pojęciami wieloznacznymi i nawet na gruncie nauk o prawie można je rozmaicie definiować, co więcej pojęcia te często są stosowane niekonsekwentnie przez autorów zajmujących się szczegółowymi dziedzinami prawa, (np. słowo „norma” jest używana zamiennie ze słowem „przepis”). Podobnie sprawa się ma z pojęciem źródła prawa, które posiada kilka znaczeń, w tym opracowaniu zajmować się będziemy „źródłami obowiązywania prawa”. W tym kursie wskazanym terminom zostaną wybrane i przyporządkowane konkretne definicje, które nie są oczywiście jednymi obecnymi w literaturze przedmiotu. LITERATURA Józef Nowacki, Zygmunt Tobor Wstęp do prawoznawstwa, Katowice, Naukowa Oficyna Wydawnicza S. Wronkowska Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa ARS BONI ET AEQUI Poznań 2005 Prawo gospodarcze Prawo pracy Prawo pracy Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 76

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie GAŁĘZIE PRAWA DEFINICJA: Gałąź prawa stanowi zbiór norm prawnych, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną całość Dla celów ilustracyjnych „prawo’ jako zbiór reguł odczytywanych z tekstów uznawanych za źródła prawa można podzielić na mniejsze podzbiory nazwane gałęziami. Tzw. gałęzie grupują reguły normujące konkretne dziedziny życia społecznego. Sam podział na gałęzie nie jest wynikiem arbitralnej decyzji osób zajmujących się tworzeniem prawa – jest wynikiem historycznego procesu ewolucji poglądów i odpowiedzi na potrzebę unormowania konkretnych dziedzin życia. Kryteria podziału mogą być różne, może to być metoda normowania – cywilistyczna, administracyjna lub też kryteria przedmiotu regulacji. Podział prawa na gałęzie nie pokrywa się z podziałem przepisów na poszczególne akty prawne. Np. przepisy prawa budowlanego są rozrzucone w różnych aktach prawnych, podobnie przepisy prawa karnego, mimo istnienia aktu podstawowego dla tej grupy reguł – czyli kodeksu karnego. Kodeks jest nazwą ustawy, w której zebrane i usystematyzowane są – w zamierzeniu wszystkie, w praktyce większa część przepisów regulujących konkretną dziedzinę życia społecznego. PRZYKŁAD GAŁĘZI PRAWA prawo autorskie prawo bankowe prawo budowlane prawo celne prawo energetyczne prawo konstytucyjne prawo lotnicze Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 77

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE Prawo karne Prawo administracyjne Prawo cywilne PRAWO ADMINISTRACYJNE Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 78 78

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie STOSUNEK PRAWNY DEFINICJA Stosunek prawny jest to taki rodzaj stosunku (relacji), w którym wyznaczona przez normy prawne sytuacja prawna jakiegoś podmiotu jest połączona w taki czy inny sposób z sytuacją prawną drugiego podmiotu (zachowanie jednej strony - działanie lub zaniechanie) determinuje zachowanie drugiej strony (działanie i zaniechanie)). Połączenie to następuje poprzez uprawnienia i obowiązki Stosunek społeczny Stosunek prawny 79 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 79 79

STOSUNEK ADMINISTRACYJNO-PRAWNY DEFINICJA Stosunek prawny łączący organ administracyjny z jednostką „zewnętrzną” niezwiązaną z nim więzami podległości służbowej, w którym jedynym podmiotem rozstrzygającym o treści praw i obowiązków jest organ Stosunek społeczny Stosunek prawny Stosunek administracyjno- prawny 80 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 80 80

METODA ADMINISTRACYJNA URUCHAMIANIA MOCY WIĄŻĄCEJ NORMY NORMA USTAWOWA Nakładająca bezpośrednio obowiązki na adresatów ORGAN ADMINISTRACYJNY Nakładający obowiązki w drodze DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ ADRESAT Osoba zobowiązana normą do określonego zachowania STRONA postępowania zobowiązana do określonego zachowania decyzją EFEKT 1. Niewykonanie normy bezpośrednio-zobowiązującej powoduje sankcje (np. Mandat) 2. Niewykonanie decyzji dobrowolnie powoduje wszczęcie przez organ postępowania egzekucyjnego i doprowadzenie środkami przymusu do wykonania decyzji Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 81

STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY DEFINICJA konstytutywną cechą, jest równorzędność (równość) stron, autonomiczność woli jego podmiotów w sposobie wykorzystania praw podmiotowych. / Prawem podmiotowym jest wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu prawnego i przez normę prawną zabezpieczona/ Stosunek społeczny Stosunek prawny Stosunek cywilno- prawny 82 Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 82 82

METODA CYWILISTYCZNA URUCHAMIANIA MOCY WIĄŻĄCEJ NORMY X żąda wykonania czynności C przez Y Y nie chce dobrowolnie wykonać żądanej czynności EFEKT: Zobowiązanie jest wykonane dobrowolnie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 83

METODA CYWILISTYCZNA URUCHAMIANIA MOCY WIĄŻĄCEJ NORMY w przypadku braku dobrowolnego wykonania SĄD CYWILNY Orzeka/opcjonalnie/ Czy X ma wykonać tę czynność X żąda wykonania czynności C przez Y (POWÓD) Y nie chce dobrowolnie wykonać żądanej czynności C (POZWANY) EFEKT: Zobowiązanie jest wykonane przymusowo Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 84

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie METODA KARNISTYCZNA URUCHAMIANIA MOCY WIĄŻĄCEJ NORMY w przypadku braku dobrowolnego wykonania powstrzymanie się od czynów przestępnych w wyniku odstraszenia Spis sankcji w kodeksie karnym EFEKT Brak działań przestępnych ze względu na efekt prewencji ogólnej i szczególnej Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 85

METODA KARNISTYCZNA URUCHAMIANIA MOCY WIĄŻĄCEJ NORMY w przypadku braku „odstraszenia” SĄD KARNY Orzeka wyrokiem czy X popełnił przestępstwo i jaką karę ma ponieść Oskarżyciel żąda orzeczenia o winie i karze dla oskarżonego Oskarżony X Osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa EFEKT Orzeczenie sądu powoduje wszczęcie postępowania wykonawczego i doprowadzenie do odbycia przez oskarżonego X kary (np. osadzenie w więzieniu) Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 86

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie METODY NORMOWANIA METODA CYWILISTYCZNA: Uruchomienie mocy wiążącej zależy od woli osób zainteresowanych. Skutkiem nieprzestrzegania tych norm może być jednak bezskuteczność czynności lub skorzystanie z usług wymiaru sprawiedliwości. Celem stanowienia takich norm jest ustalenie reguł rozstrzygających na wypadek sporu. METODA ADMINISTRACYJNA: Uruchomienie mocy wiążącej jest niezależne od woli osób zainteresowanych. Celem stanowienia takich norm jest doprowadzenie do szybkich zmian rzeczywistości społecznej METODA KARNISTYCZNA: Uruchomienie mocy wiążącej jest niezależne od woli osób zainteresowanych. Celem stanowienia takich norm jest zapobieganie niepożądanym zachowaniom i zdarzeniom w życiu społecznym. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 87

Zdolność do czynności prawnych WYKŁAD 7 PODSTAWOWE POJĘCIA Zdolność prawna Zdolność do czynności prawnych Osoba fizyczna Celem tej części kursu jest omówienie skonstruowanych przez prawo podmiotów prawa. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć rozpoznawać typy podmiotów biorących udział w obrocie gospodarczym. O ile występowanie w obrocie prawnym ludzi i jednostek organizacyjnych jest intuicyjnie zrozumiałe to w świetle norm prawnych sytuacja jest bardziej skomplikowana. Nie każdy człowiek może występować w obrocie prawnym samodzielnie, jak również nie każda jednostka organizacyjna może być postrzegana jako samodzielny podmiot prawa. W obrocie prawnym mogą występować tylko te podmioty, którym prawo daje zdolność do tego – zdolność prawną. Człowiek w świetle norm prawnych staje się osobą fizyczną, zaś jednostki organizacyjne zdefiniowanego w aktach prawnych typu otrzymują „osobowość prawną” i stają się osobami prawnymi, niezależnymi od osób je tworzących i mogącymi występować w obrocie prawnym samodzielnie. LITERATURA Prawo cywilne: część ogólna, Zbigniew Radwański, Warszawa : C. H. Beck, 2005. Osoba prawna Ułomna osoba prawna Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 88

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie ZDOLNOŚĆ PRAWNA DEFINICJA: „zdolność prawna” oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków prawnych Zdolność prawna – warunkuje podmiotowość prawną. Każdej jednostce, uznanej przez prawo za podmiot prawa przysługuje zdolność prawna. Inne jednostki organizacyjne – np ‘rodzina jako podstawowa komórka społeczna, grupa wykładowa, grupa turystów itd. – nie będą w świetle prawa do nabywania prawna swoją rzecz. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie przyznają im zdolności prawnej Według prawa polskiego zdolność prawną ma człowiek od chwili urodzenia do śmierci, osoby prawne i „ułomne osoby prawne” np.. wspólnoty mieszkaniowe, spółki osobowe prawa handlowego, spółki akcyjne, fundacje, jednostki badawczo-rozwojowe. PRZYKŁAD ZDOLNOŚCI PRAWNEJ Małoletnie dziecko może być podmiotem któremu przysługuje prawo własności (np. prawo własności lokalu mieszkalnego nabytego w drodze darowizny), oraz na którym ciążą obowiązki wynikające z tego prawa – (np ponoszenie kosztów utrzymania mieszkania). Osaba prawna – np Spółka akcyjna może być również właścicielem nieruchomości gruntowej oraz budynków na niej wzniesionych oraz podmiotem na którym ciążą obowiązki wynikające z tego prawa (np. obciążenia utrzymania budynków w należytym stanie technicznym) Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 89

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH DEFINICJA: „zdolność do czynności prawnych” oznacza zdolność do wywołania swoim działaniem – składaniem oświadczeń woli - skutków w postaci nawiązania, zmiany lub ustania stosunków prawnych Zdolność do czynności prawnych to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego, czyli, innymi słowy, zdolność do tego, aby samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną (nabywać prawa i zaciągać obowiązki). Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle. PRZYKŁAD ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH Pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna może samodzielnie i skutecznie dokonywać czynności prawnych – np. może przenieść prawo własności nieruchomości w drodze sprzedaży lub darowizny. Osoba prawna – np Spółka akcyjna może również samodzielnie i skutecznie dokonywać czynności prawnych – składając oświadczenia woli przez swoje organy – np zawierać umowy w zakresie działalności którą prowadzi. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 90

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie OSOBA FIZYCZNA DEFINICJA: „Osoba fizyczna” oznacza człowieka od chwili urodzenia aż do śmierci. Identyfikowana jest przez: Imię i nazwisko „Osoba fizyczna” to prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od spełnienia określonych w prawie warunków. Identyfikacja osoby fizycznej następuje przez nadanie imienia i nazwiska. Nadawanie imion nowonarodzonym dzieciom obywateli polskich reguluje ustawa z dnia 29 września 1986 r. "Prawo o aktach stanu cywilnego" (Dz.U. 1986 nr 36 poz. 180) z późniejszymi zmianami. Imię to osobista nazwa nadawana jakiejś osobie przez grupę, do której należy. Nazwisko - nazwa rodziny, do której dana osoba należy. W Polsce zwykle nazwisko bierze się po ojcu, natomiast żona na ślubie przyjmuje najczęściej nazwisko męża, choć obecnie wiele kobiet zachowuje swe nazwisko. Stan cywilny zaś to zespół cech mówiących o pozycji osoby fizycznej w rodzinie (np. pokrewieństwo) i o jego sytuacji osobistej (imię, wiek, płeć). Stan cywilny każdej osoby fizycznej dokumentuje się w księgach stanu cywilnego, które prowadzone są przez Urzędy Stanu Cywilnego. Podstawowe dane ujmowane w takich księgach to: narodziny (płeć, imię i nazwisko, informacje dotyczące rodziców), zawarcie małżeństwa (data i miejsce, świadkowie), zgon (na podstawie dokumentacji medycznej - tzw. karty zgonu), dodatkowo zapisywane są również wszelkie zmiany dotyczące w/w faktów (np. poprawki błędnych wpisów). Sposób prowadzenia takich ksiąg i zarządzania informacjami (np. wydawanie odpisów i zaświadczeń) o stanie cywilnym obywateli określa ustawa - Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 29 września 1986 (Dz.U. z 2004 r. Nr 161 poz.1688 tekst jednolity) [1 PRZYKŁAD OSOBY FIZYCZNEJ Jan Kowalski, Andrzej Nowak Ryszard Danielewicz Miejsce zamieszkania Stan cywilny Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 91

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie OSOBA PRAWNA DEFINICJA: „Osoba prawna” oznacza jednostkę organizacyjną, której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Powstaje z momentem wpisu do rejestru sądowego, a kończy swój byt z momentem wykreślenia. Identyfikowana jest przez: Osoba prawna to prawne określenie jednostki organizacyjnej, którą ustawodawca wyposażył w przymiot osobowości prawnej, umieszczając w tekście aktu prawnego zapis iż jednostka ta jest osobą prawną, (np. spółka akcyjna jest osobą prawną). Nie każda jednostka organizacyjna jest wyposażona w ten przymiot – w prawie polskim zdefiniowane są 22 typu osób prawnych. Spotyka się też określenie, ze osoba prawna to trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osobowość prawna to pojęcie określające zdolność osób prawnych do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Zgodnie z treścią art. 37 kc osoby prawne zyskują osobowość prawną z chwilą wpisania ich do właściwego rejestru. Osoba prawna jest identyfikowana w obrocie za pomocą nazwy, będącej odpowiednikiem imienia i nazwiska – umieszczonej w odpowiednich rejestrach w których zapisanie warunkuje powstanie osoby prawnej oraz przez siedzibę, czyli miejsce gdzie spółka ma swoją ‘główną kwaterę’. Nazwa przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą jest w przepisach kodeksu cywilnego określona słowem „firma”. Wbrew potocznemu rozumieniu – firma to nie przedsiębiorstwo, lecz nazwa, pod jaką osoba fizyczna albo osoba prawna prowadzi przedsiębiorstwo lub działalność gospodarczą. Przepisy ogólne dotyczące firmy zawierają się w Kodeksie Cywilnym. Firma przynależy przedsiębiorcy i wymaga ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym. PRZYKŁAD OSOBY PRAWNEJ Fundacja Animals Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. Zeto sp. z o.o. związek zawodowy Solidarność Nazwę (spółki prawa handlowego przez „firmę” ) siedzibę Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 92

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie UŁOMNA OSOBA PRAWNA Definicja: Jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne przyznają zdolność prawną w określonych zakresach /np.. Spółka jawna, wspólnota mieszkaniowa/ Ułomną osobą jest - trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych powołane w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez przepisy prawa cywilnego w zdolność prawną. Może być jednak podmiotem praw i obowiązków. PRZYKŁAD „UŁOMNEJ OSOBY PRAWNEJ” Spółka jawna - nie posiada osobowości prawnej. Może jednak we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 93

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PODEJMOWANE CZYNNOŚCI PRAWNE OSOBA FIZYCZNA Odpowiada swoim majątkiem za skutki podejmowanych przez siebie działań OSOBA PRAWNA Odpowiada swoim majątkiem za skutki podejmowanych przez siebie działań JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA NIE POSIADAJĄCA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ Odpowiada swoim majątkiem za skutki podejmowanych przez siebie działań, w razie jego braku swoim majątkiem odpowiadają jej założyciele Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 94

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie POWÓD ISTNIENIA TRZECH TYPÓW PODMIOTOWOŚCI /odpowiedzialność majątkowa/ Odpowiada całym majątkiem osobistym i inwestycyjnym za skutki podejmowanych przez siebie działań OSOBA FIZYCZNA 1 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 95

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie POWÓD ISTNIENIA TRZECH TYPÓW PODMIOTOWOŚCI /odpowiedzialność majątkowa/ OSOBA FIZYCZNA 1 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny Odpowiada jedynie przekazanym majątkiem inwestycyjnym 1+2+3 za skutki podejmowanych przez siebie działań OSOBA FIZYCZNA 2 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny OSOBA PRAWNA majątek Inwestyc. (1+2+3) OSOBA FIZYCZNA 3 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 96

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie POWÓD ISTNIENIA TRZECH TYPÓW PODMIOTOWOŚCI /odpowiedzialność majątkowa/ Odpowiada przekazanym majątkiem inwestycyjnym 1+2+3 za skutki podejmowanych przez siebie działań OSOBA FIZYCZNA 1 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA NIE POSIADAJĄCA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ majątek inwestyc. (1+2+3) OSOBA FIZYCZNA 2 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny A jak tego majątku nie wystarcza założyciele jednostki odpowiadają swoim majątkiem osobistym OSOBA FIZYCZNA 3 Majątek osobisty +majątek inwestycyjny Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 97

JEDNOOSOBOWY PRZEDSIEBIORCA PRZEGLĄD FORM ORGANIZACYJNYCH W KTÓRYCH MOŻNA UCZESTNICZYĆ W OBROCIE PRAWNYM JEDNOOSOBOWY PRZEDSIEBIORCA OSOBY FIZYCZNE PRZEDSIĘBIORCY W SPÓŁCE CYWILNEJ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 98

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie SPÓŁKA JAWNA SPÓŁKA KOMANDYTOWA JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ SPÓŁKA PARTNERSKA SPÓŁKA KOMANDYTOWO - AKCYJNA Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 99

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ SPÓŁKA AKCYJNA STOWARZYSZENIE OSOBY PRAWNE FUNDACJA SPÓŁDZIELNIA Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 100

WYKŁAD 8 PODSTAWOWE POJĘCIA Zdolność do czynności prawnych - brak PODSTAWOWE POJĘCIA Zdolność do czynności prawnych ograniczona Zdolność do czynności prawnych pełna Celem tej części kursu jest omówienie skonstruowanych przez prawo podmiotów prawa. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć rozpoznawać typy podmiotów biorących udział w obrocie gospodarczym. O ile występowanie w obrocie prawnym ludzi i jednostek organizacyjnych jest intuicyjnie zrozumiałe to w świetle norm prawnych sytuacja jest bardziej skomplikowana. Nie każdy człowiek może występować w obrocie prawnym samodzielnie, jak również nie każda jednostka organizacyjna może być postrzegana jako samodzielny podmiot prawa. W obrocie prawnym mogą występować tylko te podmioty, którym prawo daje zdolność do tego – zdolność prawną. Człowiek w świetle norm prawnych staje się osobą fizyczną, zaś jednostki organizacyjne zdefiniowanego w aktach prawnych typu otrzymują „osobowość prawną” i stają się osobami prawnymi, niezależnymi od osób je tworzących i mogącymi występować w obrocie prawnym samodzielnie. LITERATURA Prawo cywilne: część ogólna, Zbigniew Radwański, Warszawa : C. H. Beck, 2005. Reprezentacja w obrocie prawnym Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 101

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY FIZYCZNEJ Zdolność prawna osoby fizycznej człowiek może posiadać zdolność do czynności prawnych - człowiek posiada zdolność prawną od urodzenia, a w niektórych wypadkach od poczęcia - pełną Stosownie do postanowień k.c. ustawa uzależniona możliwość dokonywania samodzielnie czynności prawnych od poziomu „świadomości”– i tak małoletni do lat 13 jak również osoba ubezwłasnowolniona całkowicie postanowieniem sądu nie ma zdolności do czynności prawnbych w ogóle. Osoby te nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne. Pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna dokonuje czynności prawnych samodzielnie. Ewentualnie może ustanowić przedstawiciela – pełnomocnika do dokonania określonej czynności prawnej (po udzieleniu pełnomocnictwa szczególnego) bądź do dokonywania wszelkich czynności prawnych w jej imieniu (po udzieleniu pełnomocnictwa ogólnego). Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Osoby, mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni. Kodeks cywilny dozwala na samodzielne dokonywanie czynności w przypadku umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. robienia zakupów) oraz rozporządzania przedmiotami oddanymi do wyłącznego użytku tym osobom, lub też rozporządzania ich zarobkiem – chyba że sąd opiekuńczy wyłączy taka możliwość. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna. Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. - ograniczoną - nie posiadać jej wcale Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 102

REPREZENTACJA OSOBY FIZYCZNEJ W OBROCIE PRAWNYM Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej Reprezentacja osoby fizycznej - pełna - samodzielna - przez przedstawiciela ustawowego, w nie-których wypadkach samodzielna - ograniczona Stosownie do postanowień k.c. ustawa uzależniona możliwość dokonywania samodzielnie czynności prawnych od poziomu „świadomości”– i tak małoletni do lat 13 jak również osoba ubezwłasnowolniona całkowicie postanowieniem sądu nie ma zdolności do czynności prawnbych w ogóle. Osoby te nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne. Pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna dokonuje czynności prawnych samodzielnie. Ewentualnie może ustanowić przedstawiciela – pełnomocnika do dokonania określonej czynności prawnej (po udzieleniu pełnomocnictwa szczególnego) bądź do dokonywania wszelkich czynności prawnych w jej imieniu (po udzieleniu pełnomocnictwa ogólnego). Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Osoby, mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni. Kodeks cywilny dozwala na samodzielne dokonywanie czynności w przypadku umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. robienia zakupów) oraz rozporządzania przedmiotami oddanymi do wyłącznego użytku tym osobom, lub też rozporządzania ich zarobkiem – chyba że sąd opiekuńczy wyłączy taka możliwość. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna. Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. - przez przedstawiciela ustawowego - brak zdolności do czynności prawnych Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 103

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY PRAWNEJ Zdolność prawna osoby prawnej Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej Każda osoba prawna posiada zdolność prawną od momentu wpisu do rejestru sądowego Każda osoba prawna posiada zdolność do czynności prawnych od momentu wpisu do rejestru sądowego Osoba prawna działa przez swoje organy – najczęściej organem upoważnionym do działania jest zarząd. Sformułowanie „działanie przez swoje organy oznacza” iż osoby fizyczne, legitymizowane przez wybór w specjalnej procedurze, pełniące funkcje organu mają moc jako osoby pełniące funkcje organu wywoływania swoim działaniem – swoimi oświadczeniami woli skutków dla tej osoby prawnej. W umowach i statutach konstytuujących osoby prawne np. spółki prawa handlowego może być zawarty wymóg , iż do ważności czynności dokonywanych przez tę osobę potrzebna jest reprezentacja szczegółowo określona (np. w postaci zapisu, iż do reprezentacji upoważnionych jest dwóch członków zarządu łącznie). Osoby fizyczne pełniące funkcję organów są wymienione w rejestrze, jak również w aktach rejestrowych są złożone karty wzorów podpisów. Organ osoby prawnej może ustanowić oczywiście pełnomocnika do dokonywania czynności, zaś spółka prawa handlowego prokurenta. Prokura jest rodzajem pełnomocnictwa zdefiniowanego w kodeksie spółek handlowych. Prokurent może dokonywać wszystkich czynności za wyjątkiem zbycia przedsiębiorstwa. Prokurenci są również wpisani w odpowiednich rubrykach rejestru. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 104

REPREZENTACJA OSOBY PRAWNEJ W OBROCIE PRAWNYM Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej Reprezentacja osoby prawnej - organy osoby prawnej /zarząd, wyznaczeni członkowie zarządu/ - pełna Stosownie do postanowień k.c. ustawa uzależniona możliwość dokonywania samodzielnie czynności prawnych od poziomu „świadomości”– i tak małoletni do lat 13 jak również osoba ubezwłasnowolniona całkowicie postanowieniem sądu nie ma zdolności do czynności prawnbych w ogóle. Osoby te nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne. Pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna dokonuje czynności prawnych samodzielnie. Ewentualnie może ustanowić przedstawiciela – pełnomocnika do dokonania określonej czynności prawnej (po udzieleniu pełnomocnictwa szczególnego) bądź do dokonywania wszelkich czynności prawnych w jej imieniu (po udzieleniu pełnomocnictwa ogólnego). Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Osoby, mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni. Kodeks cywilny dozwala na samodzielne dokonywanie czynności w przypadku umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. robienia zakupów) oraz rozporządzania przedmiotami oddanymi do wyłącznego użytku tym osobom, lub też rozporządzania ich zarobkiem – chyba że sąd opiekuńczy wyłączy taka możliwość. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna. Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 105

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH UŁOMNEJ OSOBY PRAWNEJ Zdolność prawna „ułomnej osoby prawnej” Zdolność do czynności prawnych „ułomnej osoby prawnej” ułomna osoba prawna posiada zdolność prawną od momentu wskazanego w przepisach – stosowanie do jej rodzaju ułomna osoba prawna posiada zdolność prawną od momentu od momentu wskazanego w przepisach – stosowanie do jej rodzaju Reprezentacja osoby prawnej ułomnej uzależniona jest od przepisów regulujących dany dany typ jednostki. Spółkę jawną mogą reprezentować wszyscy wspólnicy, spółkę komandytową – tylko wspólnicy komplementariusze. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 106

REPREZENTACJA UŁOMNEJ OSOBY PRAWNEJ W OBROCIE PRAWNYM Zdolność do czynności prawnych ułomnej osoby prawnej Reprezentacja ułomnej osoby prawnej - upoważnione podmioty /np.. Wyznaczeni wspólnicy, zarząd/ pełna Stosownie do postanowień k.c. ustawa uzależniona możliwość dokonywania samodzielnie czynności prawnych od poziomu „świadomości”– i tak małoletni do lat 13 jak również osoba ubezwłasnowolniona całkowicie postanowieniem sądu nie ma zdolności do czynności prawnbych w ogóle. Osoby te nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne. Pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna dokonuje czynności prawnych samodzielnie. Ewentualnie może ustanowić przedstawiciela – pełnomocnika do dokonania określonej czynności prawnej (po udzieleniu pełnomocnictwa szczególnego) bądź do dokonywania wszelkich czynności prawnych w jej imieniu (po udzieleniu pełnomocnictwa ogólnego). Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Osoby, mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie prawni. Kodeks cywilny dozwala na samodzielne dokonywanie czynności w przypadku umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. robienia zakupów) oraz rozporządzania przedmiotami oddanymi do wyłącznego użytku tym osobom, lub też rozporządzania ich zarobkiem – chyba że sąd opiekuńczy wyłączy taka możliwość. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna. Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 107

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PRZEDSTAWICIELSTWO DEFINICJA: Przedstawicielem ustawowym są rodzice i opiekun DEFINICJA: Przedstawicielem umownym jest pełnomocnik W przypadku, gdy podmioty prawa nie mogą działać samodzielnie prawo wskazuje przedstawicieli ustawowych, jeżeli zaś mogą ale nie chcą - mogą ustanowić przedstawiciela umownego. Dla osób fizycznych małoletnich przedstawicielem ustawowym są rodzice. Dla osób pełnoletnich ubezwłasnowolnionych całkowicie przedstawicielem ustawowym jest opiekun prawny powoływany postanowieniem sądu, Osoba fizyczna jak równie z osoba prawna działająca przez swoje organy może ustanowić przedstawiciela umownego udzielając podmiotowi prawa pełnomocnictwa. Udzielenie Pełnomocnictwa – jest to czynność prawną, której treścią jest oświadczenie woli mocodawcy upoważniające ściśle określoną osobę lub osoby do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych określonych w pełnomocnictwie. Na podstawie tego umocowania pełnomocnik jest upoważniony do reprezentowania (zastępstwa) mocodawcy, w zakresie określonym w pełnomocnictwie, w stosunkach prawnych z innymi osobami. Przepisy kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie znają następujące ich rodzaje: pełnomocnictwo ogólne - obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu; wymaga formy pisemnej pod sankcją nieważności, pełnomocnictwo rodzajowe - dotyczy ono określonej kategorii czynności prawnych, do których umocowany będzie pełnomocnik; nie jest ono dopuszczalne w zakresie tych czynności, do których dokonania konieczne jest pełnomocnictwo szczególne, pełnomocnictwo do poszczególnych czynności - dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej. PRZYKŁAD PRZEDSTAWICIELSTWA Rodzice małoletniej Ewy R. są jej przedstawicielami ustawowymi z mocy samego prawa, Rodzice Ewy R., po osiągnięciu przez nią pełnoletniości mogą stać się jej opiekunami prawnymi na mocy postanowienia sądu, o ile zachodzą przesłanki do jej ubezwłasnowolnienia. Rodzice Ewy R. Mogą udzielić pełnomocnictw adwokatowi Janowi G. do reprezentowania ich przed sądem w postępowaniu o ustanowienie opieki prawnej nad ich córką. DEFINICJA: Przedstawicielem spółek handlowych jest prokurent /szczególny typ pełnomocnictwa/ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 108

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie Wykład 9 Fakt prawny CZYNNOŚCI PRAWNE Zdarzenie prawne Czynność prawna Oświadczenie woli Celem tej części kursu jest przedstawienie w jaki sposób w aktach prawnych opisane są sytuacje, które powodują skutki prawne - w postaci nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego między podmiotami prawa. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć skalsyfikować zdarzenia, które powodują powstanie stosunków prawnych. Podmioty prawa wywołują swoim działaniem – bezpośrednim , samodzielnym lub też za pośrednictwem przedstawicieli umownych i ustawowych skutki w sferze prawa dokonując czynności prawnych. Czynność prawnej można dokonać tylko w jeden sposób – mianowicie składając jedno lub kilka oświadczeń woli – jedno, jeżeli jest to czynność jednostronna (np. przyrzeczenie publiczne), dwa lub więcej jeżeli jest to czynność dwustronna (np. sprzedaż) Jednak stosunek prawny nie zawsze będzie wynikiem dokonania świadomej nakierowanej czynności prawnej, czasem będzie to zdarzenie niezależne od woli, z którym przepisy prawa wiążą skutek np. zdarzenie w postaci wyrządzenia szkody komuś przez spadającą doniczkę z okna. Zbiorczą nazwę określającą ogół przypadkowych zdarzeń i świadomych działań, które powodują powstanie stosunków prawnych nazywamy faktami prawnymi. Faktami prawnymi są: zdarzenia prawne - zdarzenia niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące skutki prawne zachowania prawne - zachowania podmiotów prawa wywołujące skutki prawne: działania prawne - zachowania przejawiające się aktywnością wobec świata zewnętrznego LITERATURA Prawo cywilne: część ogólna, Zbigniew Radwański, Warszawa : C. H. Beck, 2005. Stosunek prawny Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 109

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie ZDARZENIE PRAWNE DEFINICJA: Zdarzenie wywołujące skutki w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego Zdarzenie prawne - zdarzenie niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące skutek prawny Przykładami zdarzeń prawnych są: urodzenie i śmierć, zjawiska naturalne (atmosferyczne), upływ czasu. Skutkiem prawnym śmierci może być otwarcie spadku, a zjawisk atmosferycznych - powstanie obowiązku naprawy przez ubezpieczyciela szkód powstałych w wyniku tych zjawisk. PRZYKŁAD ZDARZENIA PRAWNEGO: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawarł umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. Niestety burza i grad zniszczyły 80% plantacji wiśni. Skutkiem prawnym zdarzenia w postaci gradobicia jest obowiązek pokrycia szkody przez ubezpieczyciela. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 110

CZYNNOŚĆ PRAWNA DEFINICJA: świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie /oświadczenie woli/, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Czynności prawne są podstawowym źródłem stosunków prawnych w obrębie prawa cywilnego. Skutki wynikające z zasad współżycia społecznego Skutki wynikające ze zwyczaju Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Konwencjonalnie jest ustanowiony szereg warunków skuteczności czynności Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić: czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to np: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy; uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli lub kontrahenta: czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; czynności prawne rozporządzające- pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.. Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli; oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Skutkiem prawnym czynności jest następstwo określonych przepisami prawa okoliczności polegające na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku prawnego. Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje skutki: w niej wyrażone, a oprócz tego wynikające z przepisów prawa, zwyczajów, zasad współżycia społecznego. PRZYKŁAD CZYNNOŚCI PRAWNEJ: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawierał umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. PRZYKŁAD OŚWIADCZENIA WOLI: zobowiązuję się zapłacić Ubezpieczycielowi składkę ubezpieczeniową wynoszącą 5000 zł. Skutki wyrażone w art. 535 k.c. Skutki wyrażone w oświadczeniu woli Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 111

CZYNNOŚCI PRAWNE /KLASYFIKACJA/ Ze względu na strony czynności prawnej: - czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to między innymi: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; - czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy (np: umowa sprzedaży, umowa darowizny, umowa najmu etc.); Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli: - czynności prawne zobowiązujące – pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; - czynności prawne rozporządzające – pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. - czynności prawne o podwójnym skutku - wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej (np. art. 535 w zw. z art. 155 k.c.) Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Konwencjonalnie jest ustanowiony szereg warunków skuteczności czynności Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić: czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to np: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy; uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli lub kontrahenta: czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; czynności prawne rozporządzające- pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.. Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli; oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Skutkiem prawnym czynności jest następstwo określonych przepisami prawa okoliczności polegające na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku prawnego. Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje skutki: w niej wyrażone, a oprócz tego wynikające z przepisów prawa, zwyczajów, zasad współżycia społecznego. PRZYKŁAD CZYNNOŚCI PRAWNEJ: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawierał umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. PRZYKŁAD OŚWIADCZENIA WOLI: zobowiązuję się zapłacić Ubezpieczycielowi składkę ubezpieczeniową wynoszącą 5000 zł. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 112

CZYNNOŚCI PRAWNE /KLASYFIKACJA/ Ze względu na wymóg istnienia causa (podział ten odnosi się tylko i wyłącznie do czynności prawnych przysparzających): - czynności prawne przyczynowe, kauzalne – dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli przyczyny prawnej tej czynności. czynności prawne oderwane, - abstrakcyjne - istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności prawnej. Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Konwencjonalnie jest ustanowiony szereg warunków skuteczności czynności Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić: czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to np: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy; uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli lub kontrahenta: czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; czynności prawne rozporządzające- pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.. Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli; oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Skutkiem prawnym czynności jest następstwo określonych przepisami prawa okoliczności polegające na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku prawnego. Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje skutki: w niej wyrażone, a oprócz tego wynikające z przepisów prawa, zwyczajów, zasad współżycia społecznego. PRZYKŁAD CZYNNOŚCI PRAWNEJ: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawierał umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. PRZYKŁAD OŚWIADCZENIA WOLI: zobowiązuję się zapłacić Ubezpieczycielowi składkę ubezpieczeniową wynoszącą 5000 zł. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 113

CZYNNOŚCI PRAWNE – CAUSA /def/ Causa - prawnie istotna przyczyna przysporzenia. Wyróżnia się: Causa solvendi - celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu. Causa obligandi vel acquirendi - celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż. Causa donandi - dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest umowa darowizny. Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Konwencjonalnie jest ustanowiony szereg warunków skuteczności czynności Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić: czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to np: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy; uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli lub kontrahenta: czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; czynności prawne rozporządzające- pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.. Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli; oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Skutkiem prawnym czynności jest następstwo określonych przepisami prawa okoliczności polegające na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku prawnego. Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje skutki: w niej wyrażone, a oprócz tego wynikające z przepisów prawa, zwyczajów, zasad współżycia społecznego. PRZYKŁAD CZYNNOŚCI PRAWNEJ: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawierał umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. PRZYKŁAD OŚWIADCZENIA WOLI: zobowiązuję się zapłacić Ubezpieczycielowi składkę ubezpieczeniową wynoszącą 5000 zł. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 114

OŚWIADCZENIE WOLI /def./ Oświadczenie woli – pojęcie oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. /Definicja oświadczenia woli art. 60 kodeksu cywilnego./ oświadczenie woli w sensie prawnym: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, oświadczenie będzie zrozumiałe, oświadczenie zostanie złożone na serio, Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Konwencjonalnie jest ustanowiony szereg warunków skuteczności czynności Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić: czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to np: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu; czynności prawne dwustronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy; uchwały, czyli czynności organów działających kolegialnie. Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli lub kontrahenta: czynności prawne zobowiązujące - pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów; czynności prawne rozporządzające- pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów. czynności prawne przysparzające - pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.. Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki: oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli; oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Skutkiem prawnym czynności jest następstwo określonych przepisami prawa okoliczności polegające na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku prawnego. Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje skutki: w niej wyrażone, a oprócz tego wynikające z przepisów prawa, zwyczajów, zasad współżycia społecznego. PRZYKŁAD CZYNNOŚCI PRAWNEJ: Jan Kowalski prowadzący przedsiębiorstwo przetwórstwa owoców zawierał umowę ubezpieczenia swoich upraw wiśni i czereśni od skutków gradobicia. PRZYKŁAD OŚWIADCZENIA WOLI: zobowiązuję się zapłacić Ubezpieczycielowi składkę ubezpieczeniową wynoszącą 5000 zł. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 115

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie STOSUNEK PRAWNY /def/ DEFINICJA: wyznaczona przez normę prawną zależność pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami prawa w postaci wzajemnych uprawnień i obowiązków. Stosunek prawny zachodzi wówczas, gdy jeden podmiot jest zobowiązany, a drugi podmiot uprawniony Czynności prawne i zdarzenia wywołują skutki prawne w postaci nawiązania stosunków prawnych. Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny miedzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Stosunek prawny zachodzi wówczas, gdy jeden podmiot jest zobowiązany, a drugi podmiot uprawniony, np. dłużnik jest zobowiązany do zwrotu określonej sumy pieniędzy wierzyciel jest uprawniony do otrzymania spłaty (obowiązki i uprawnienia podmiotów są określone w dyspozycji normy prawnej). Stronami stosunku prawnego mogą być tylko podmioty prawa. PRZYKŁAD STOSUNKU PRAWNEGO Jan Kowalski zawarł ustną umowę sprzedaży 100 kg wiśni z Anną Nowak w cenie 2 zł za kilogram. W ten sposób został nawiązany stosunek zobowiązaniowy pomiędzy Janem Kowalskim, który nabył uprawnienie do żądania ceny 200 zł za dostarczone wiśnie oraz obowiązek ich dostarczenia oraz Anną Nowak, która nabyła uprawnienie do żądania dostarczenia 100 kg wiśni oraz obowiązek zapłaty ceny. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 116

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH Forma ustna Forma pisemna Forma aktu notarialnego Forma poświadczenia podpisu Większość czynności prawnych, w szczególności drobnych umów zawieranych w sklepie, kiosku itp. dochodzi do skutku bez konieczności przestrzegania jakichkolwiek wymogów dotyczących formy, tzn. przez ustne lub dorozumiane wyrażenie woli zawarcia danej czynności. Istnieje jednak również wiele czynności prawnych, które ze względu. na dużą wartość ekonomiczną (m.in. sprzedaż nieruchomości, przedsiębiorstwa,) wymaga odpowiedniego zabezpieczenia dowodowego stron na wypadek sporu. Temu celowi służą uregulowane w prawie formy kwalifikowane. Poza tym strony same – w ramach swobody kształtowania treści umów mogą ustalić, czy i jakie wymogi dotyczące formy mają między nimi obowiązywać. Spełnienie wymogu zwykłej formy pisemnej w zakresie jednostronnej czynności prawnej polega na zamieszczeniu własnoręcznego podpisu przez osobę dokonującą czynności na dokumencie zawierającym jej oświadczenie woli. Forma pisemna jest zrównana z formą dokumentu elektronicznego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym Forma dokumentu pisemnego z urzędowo poświadczoną datą pojawia się wtedy, gdy data czynności zostanie urzędowo poświadczona lub też fakt dokonania czynności zostanie stwierdzony w jakimkolwiek dokumencie urzędowym. Forma dokumentu pisemnego z podpisami notarialnie lub urzędowo poświadczonymi konstytuuje się wtedy, gdy urzędnik lub notariusz stwierdził na dokumencie jego własnoręczność; forma ta wymaga złożenia podpisu na dokumencie w obecności tegoż notariusz lub urzędnika. Akt notarialny powinien być sporządzony w języku polskim przez notariusza i zawierać określone elementy: dzień, miesiąc i rok sporządzenia aktu, a w razie potrzeby lub na żądanie strony - godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania aktu; miejsce sporządzenia aktu; imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusz, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko zastępcy; imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania osób działających w imieniu osób prawnych, ich przedstawicieli lub pełnomocników, a także innych osób obecnych przy sporządzaniu aktu; oświadczenia stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy akcie dokumenty; stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu aktu; stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany; podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu; podpis notariusza. Skutkiem niezachowania formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności jest nieważność czynności. Skutkiem niezachowania formy zastrzeżonej zastrzeżonej dla celów dowodowych lub dla osiągnięcia określonych skutków prawnych jest jedynie ograniczenia dowodowe w razie sporu prawnego: niedopuszczalność przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron czynności na fakt dokonania czynności. Sankcja dowodowa nie wchodzi w rachubę, jeżeli obie strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów, konsument domaga się prowadzenia dowodów z zeznań w sporze z przedsiębiorcą lub fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie. Forma poświadczenia daty Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 117

WYKŁAD 10 ZOBOWIĄZANIA zobowiązanie Sposoby powstania zobowiązań Zmiana przedmiotu zobowiązania Zmiana podmiotów zobowiązania Wygaśnięcie zobowiązań Celem tej części kursu jest przedstawienie w jaki sposób dochodzi do powstania, zmiany i wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć zastosować nabytą wiedzę do przekształceń stosunków zobowiązaniowych. Obiektywizacja zobowiązania – czyli oderwanie się od konkretnie oznaczonej osoby umożliwia rozwiązywanie sytuacji problemowych w obrocie gospodarczym (np. braku płynności finansowej). Możliwa jest nie tylko nie tylko zmiana przedmiotu zobowiązań, ale również podmiotu. Dzięki temu obrót gospodarczy jest bardziej dynamiczny, treść zobowiązań dopasowywana do zmieniających się warunków, jak również można skorzystać z instytucji prawnych pozwalających personalnie, podmiotowo uwolnić się od swojego zobowiązania lub uwolnić się od zobowiązania którego nie można wyegzekwować. LITERATURA Zobowiązania część ogólna, Zbigniew Radwański. - Warszawa : C. H. Beck Skutki niewykonania zobowiązań Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY DŁUG WIERZYCIEL ŚWIADCZENIE DŁUŻNIK Zobowiązanie jest to stosunek prawny, w którym jedna strona (podmiot uprawniony) zwana wierzycielem może żądać od drugiej strony (podmiot zobowiązany) zwanej dłużnikiem określonego zachowania się, zwanego świadczeniem. Na dłużniku spoczywa obowiązek spełnienia świadczenia czyli dług, zaś wierzycielowi przysługuje wierzytelność, czyli możliwość żądania wykonania świadczenia.  Świadczenie to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Może dotyczyć dóbr materialnych i niematerialnych. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu. WIERZYTELNOŚĆ Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie POWSTANIE ZOBOWIĄZAŃ 1. Czyn niedozwolony (art. 415 i n k.c.) 2. Czynność prawna (np. umowa) Źródłami zobowiązań mogą być: Czynności prawne - umowy, czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, jednostronne czynności prawne, akt administracyjny (decyzja administracyjna), pozostałe zdarzenia nie mieszczące się we wcześniej wymienionych. nienależne świadczenie prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Umowa to zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według bardziej szczegółowej definicji umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli. Umowy są zawsze co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi. Czyn niedozwolony to termin oznaczający działanie wyrządzające szkodę innej osobie. Nie zawsze musi to być działanie zawinione. Skutkiem czynu niedozwolonego jest powstanie zobowiązania między sprawcą szkody a poszkodowanym, którego treścią jest przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego bądź zapłacenie odszkodowania (zobowiązanie z czynu niedozwolonego). Czynem niedozwolonym (deliktem) może być: działanie (zawinione lub nie), w wyniku którego wynikła szkoda, zdarzenie za które prawo czyni kogoś odpowiedzialnym (np. odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy). Typowymi przykładami deliktów w prawie cywilnym są np: uszkodzenie cudzej rzeczy, spowodowanie niekorzystnych zmian w cudzym zdrowiu, pozbawienie kogoś przysługującego mu prawa majątkowego. Bezpodstawne wzbogacenie – dopełnienie dwóch poprzednich kategorii – które opiera się na kauzalności czynności prawnej (czyli zasadzie mówiącej, że ważność czynności prawnej przysparzającej jest uzależniona od istnienia podstawy, przyczyny przysporzenia). Bezpodstawne wzbogacenie polega na osiągnięciu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby. Jest ono podstawą roszczenia majątkowego - bezpodstawnie wzbogacony jest obowiązany do wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe - do zwrotu jej wartości osobie, kosztem której korzyść została odniesiona. Nie można jednak żądać zwrotu, gdy ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony - chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Ze świadczeniem nienależnym mamy do czynienia, gdy ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. PRZYKŁAD ZOBOWIĄZANIA, KTÓRE POWSTAŁO W WYNIKU UMOWY Jan Kowalski zawarł ustną umowę sprzedaży 100 kg wiśni z Anną Nowak w cenie 2 zł za kilogram. W ten sposób został nawiązany stosunek zobowiązaniowy pomiędzy Janem Kowalskim, który nabył uprawnienie do żądania ceny 200 zł za dostarczone wiśnie oraz obowiązek ich dostarczenia oraz Anną Nowak, która nabyła uprawnienie do żądania dostarczenia 100 kg wiśni oraz obowiązek zapłaty ceny PRZYKŁAD ZOBOWIĄZANIA, KTÓRE POWSTAŁO W WYNIKU CZYNU NIEDOZWOLONEGO Jan Kowalski samochodem wyjeżdżając ze swojej posesji spowodował wypadek w wyniku którego samochód sąsiada - Adama Nowaka został mocno zniszczony. Adam Nowak natychmiast zażądał od Jana Kowalskiego naprawienia szkody. PRZYKŁAD ZOBOWIĄZANIA, KTÓRE POWSTAŁO W WYNIKU BEZPODSTAWNEGO WZBOGACENIA Jan Kowalski prowadził hodowlę pstrągów. Podczas powodzi wszystkie pstrągi Jana Kowalskiego przepłynęły do niżej położonych zbiorników – stawów rybnych, których właścicielem jest Adam Nowak. Jan Kowalski po oszacowaniu strat udał się do Adama Nowaka z żądaniem natychmiastowego wydania pstrągów. 3. Bezpodstawne wzbogacenie (art. 405 k.c.) Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

ZMIANA TREŚCI ZOBOWIĄZAŃ 1. W przypadkach nadzwyczajnych wydarzeń, znacząco utrudniających spełnienie świadczenia 2. W przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, Treść zobowiązania może być zmieniona zawsze za porozumieniem stron stosunku zobowiązaniowego. Czasami również wbrew woli jednaj ze stron. Może to nastąpić w trzech wypadkach – w przypadku inflacji, stwierdzenia wyzysku W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Z żądaniem zmiany wysokości świadczenia lub sposobu spełnienia nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W przypadku stwierdzenia, że w umowie wzajemnej doszło do wyzysku strony słabszej – tj. jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjęła albo zastrzegła dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażący sposób wartość jej własnego świadczenia. Sądowa zmiana treści zobowiązania zmierza przede wszystkim do przywrócenia zachwianej równowagi ekonomicznej między wzajemnymi świadczeniami stron .Dla osiągnięcia tego celu pokrzywdzony może żądać albo zmniejszenia swojego świadczenia, albo zwiększenia świadczenia wzajemnego, albo równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia świadczenia wzajemnego. Pokrzywdzony może żądać unieważnienia umowy dopiero gdyby te modyfikacje były niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Uprawnienia te wygasają z upływem 2 lat od zawarcia umowy. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron. PRZYKŁAD WYZYSKU Jan Kowalski - rolnik zawarł umowę spółki cywilnej z Adamem Nowakiem - muzykiem, której celem było osiągnięcie zysków z prowadzenia działalności rolniczej. W umowie spółki zapisano, że tym co wyhodują będą się dzieli po połowie – Jan Kowalski bierze to co wyrośnie pod ziemią, zaś Adam Nowak bierze to co wyrośnie nad ziemią. Ustalili, że pierwszym warzywem jakie posadzą będzie marchewka. PRZYKŁAD NADZWYCZAJNEJ ZMIANY STOSUNKÓW Jan Kowalski prowadzi działalność polegającą na sprowadzaniu towarów z Libanu. Zobowiązał się do dostarczenia do sklepu prowadzonego przez Adama Nowaka dwóch ton ceramiki w terminie tygodnia. Tymczasem następnego dnia wszystkie porty i lotniska libańskie z powodu konfliktu zbrojnego zostały odcięte od świata. 3. W przypadku nieetycznego zachowania jednej ze stron Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

ZMIANA PODMIOTU ZOBOWIĄZAŃ DŁUŻNIKA: ZMIANA WIERZYCIELA: przejecie długu przelew wierzytelności Zarówno wierzytelności jak i długu można się pozbyć , przenosząc je na inne podmioty. Wierzyciel może dokonać przelewu wierzytelności, lub przyjąć spłacenie przez osobę trzecią. Przelew to przeniesienie wierzytelności z majątku pierwotnego wierzyciela (zbywcy, cedenta) do majątku osoby trzeciej (nabywcy, cesjonariusza) na podstawie umowy zawartej między tymi osobami. Instytucja przelewu wierzytelności jest wyrazem obiektywizacji zobowiązań. Obiektywizacja ta polega na oderwaniu wierzytelności od podmiotu, któremu przysługuje, na tyle, że może ona stanowić samodzielny przedmiot obrotu - wierzytelność nie tylko nie „gaśnie” wraz ze zbyciem przez wierzyciela, ale nawet nie zmienia swojej istoty. Prawnym skutkiem przelewu jest przejście ze zbywcy na nabywcę wierzytelności wraz ze wszystkimi związanymi z nią prawami. Do ważności przelewu nie jest natomiast wymagana żadna szczególna forma – kodeks cywilny zastrzega jedynie wymóg formy pisemnej do celów dowodowych, gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem. Od przelewu wierzytelności należy odróżnić wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela, które następuje z mocy prawa, tylko w określonych przypadkach i tylko do wysokości dokonanej zapłaty. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty: jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi; jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia; jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod rygorem nieważności wyrażona na piśmie. Przejęcie długu jest operacją w wyniku której w miejsce dotychczasowego dłużnika wstępuje nowy podmiot. Wierzycielowi po zmianie dłużnika przysługuje roszczenie do dłużnika, który wstąpił w miejsce dotychczasowego. Stanowi to podstawową różnicę między przejęciem długu a przystąpieniem do długu w którym dotychczasowy dłużnik i przystępujący do długu odpowiadają solidarnie.najczęściej w wyniku takiej operacji dłużnik, którego dług został przejęty zobowiązany jest do spełnienia określonego umową świadczenia wobec dłużnika wstępującego w jego miejsce. Na przejęcie długu czyli przejęcie zobowiązania przez nowy podmiot wierzyciel musi wyrazić zgodę. Przejęcie długu może nastąpić: przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika lub przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela. Umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. Kumulatywne (łączne) przyjęcie odpowiedzialności za dług stosowane jest szczególnie często w praktyce bankowej jako dodatkowa forma zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu udzielonego kredytu. Dzięki temu bank uzyskuje nowego dłużnika, który przez przystąpienie do długu staje się współdłużnikiem solidarnym. Przystąpienie do długu polega na tym, że do istniejącego zobowiązania dłużnika głównego przystępuje osoba trzecia, która od tego momentu staje się dłużnikiem solidarnym; jej przystąpienie do długu nie skutkuje bowiem zwolnieniem z długu dotychczasowego dłużnika. Jest to pewnego rodzaju przekształcenie podmiotowe w zobowiązaniu po stronie dłużnika; wierzyciel uzyskuje nowego dłużnika, a odpowiedzialność za dług po stronie dłużniczej ma charakter solidarny. Ustawowe przystąpienie do długu uregulowane jest w różnych aktach ustawowych. Przykładem jest art. 526 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Kumulatywne przystąpienie do długu spłacenie przez osobę trzecią Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ spełnienie świadczenia złożenie świadczenia do depozytu sądowego(art. 467 k.c.) złożenie oświadczenia o potrąceniu (art. 498 k.c.) Wygaśniecie zobowiązania następuje wskutek jego wykonania. Spełniony zostaje wtedy społeczno-gospodarczy cel zobowiązania. Kodeks cywilny przewiduje jednak, ze zobowiązanie może wygasnąć na skutek innych przyczyn. Zdarzenia prawne, które powodują wygaśniecie zobowiązań to: śmierć dłużnika, dobrowolne zwolnienie z długu, świadczenia w miejsce wykonania (polega na spełnieniu przez dłużnika za zgodą wierzyciela innego świadczenia, zamiast świadczenia, do którego był zobowiązany), również odnowienie polegające na zobowiązaniu dłużnika do spełnienie innego świadczenia w miejsce dotychczasowego lub nawet tego samego, lecz z innej podstawy prawnej. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w wypadkach przewidzianych przepisami jest równoznaczne z wykonaniem zobowiązania wobec wierzyciela. Może ono nastąpić, gdy: jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela; jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia; jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem; jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia. Potrącenie, kompensacja - może mieć miejsce, jeżeli obydwie strony (np. pozostają z sobą w stosunkach handlowych) mają względem siebie wzajemne wierzytelności. Wskutek potrącenia (tj złozenia pisemnego oświadczenia woli jednej ze stron) obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Ten sposób wygaśnięcia zobowiązania może mieć zastosowanie, gdy obie strony są jednocześnie wobec siebie dłużnikiem i wierzycielem z różnych tytułów. Przedmiotem obu wierzytelności mogą być tylko pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku Kodeks przewiduje dokładnie, kiedy potrącenie jest dopuszczalne (nie można dokonać potrącenia świadczenia dostarczenia samochodu ze świadczeniem w postaci wybudowanego garażu). Wierzytelności muszą być również wymagalne i muszą nadawać się do dochodzenia na drodze sądowej. odnowienie (art. 506 k.c.) zwolnienie z długu (art. 508 k.c.) Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ obowiązek naprawienia szkody nieprzyjęcie świadczenia Nienależyte wykonie zobowiązania nabycie rzeczy na koszt dłużnika wykonanie zastępcze na koszt dłużnika Wierzyciel, który poniósł szkodę z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania może żądać jej naprawienia, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Wierzyciel domagający się odszkodowania musi jedynie wykazać, że poniósł szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, nie ma obowiązku udowodnienia winy dłużnika. To dłużnik może się uwolnić od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że za powstanie szkody nie ponosi winy ani umyślnej, ani nieumyślnej. Sposób naprawienia szkody może nastąpić przez przywrócenie stanu poprzedniego lub przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, zwanej odszkodowaniem. Naprawienie szkody przez przywrócenie stanu poprzedniego, polega na likwidacji skutków zdarzenia wyrządzającego szkodę. Naprawienie szkody drogą zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej oznacza zapłatę do rąk uprawnionego sumy pieniężnej, która odpowiada wysokości szkody . Na gruncie zobowiązań umownych szkodą jest zaś zarówno uszczerbek w istniejącym mieniu, jak i utrata przyszłych korzyści, np. zarobku. Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z pomocą których zobowiązanie wykonuje, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Tak więc przedsiębiorca budowlany, który przy realizacji np. umowy o wybudowanie domu, korzysta z podwykonawcy (choćby był nim inny przedsiębiorca) odpowiada za jego działania jak za swoje własne. Typowym przykładem niedotrzymania zobowiązania jest zwłoka. Zgodnie z kodeksem dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (np. kiedy towar, który zobowiązał się w określonym terminie sprowadzić zza granicy, został zatrzymany przez pomyłkę w urzędzie celnym). Pamiętać należy, że w razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując również w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki. Tak więc gdy np. wobec zwłoki importera komputerów, zainteresowany konsument dokonał zakupu komputera u innego przedsiębiorcy, może nie przyjąć towaru przekazanego mu po terminie, a nadto żądać zwrotu utraconych zarobków (gdy brak sprzętu skutkował np. nieprzyjęciem dochodowego zlecenia).   Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zakład energetyczny, gazowniczy, spółdzielnia mieszkaniowa mają prawo naliczenia odsetek za opóźnienie w każdym wypadku nieterminowej płatności. Okoliczności usprawiedliwiające np. choroba, spóźnienie w otrzymaniu wynagrodzenia nie pozwala uchylić się od obowiązku zapłaty odsetek. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe określane w rozporządzeniu Ministra Finansów. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika,, jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej (tj. takiej, w której świadczenie jednej strony odpowiada świadczeniu drugiej), druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania umowy z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Pamiętać należy, że strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy. Strona ta może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Odstąpienie od umowy Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Sposoby zawierania umów WYKŁAD 11 Stosunek umowny UMOWA Sposoby zawierania umów Umowa adhezyjna Umowa przedwstępna Celem tej części jest przedstawienie sposobu zawierania. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć zastosować nabyte umiejętności do kształtowania stosunków umownych. Umowy są szczególnie ważnym w obrocie prawnym źródłem zobowiązania. Trudno sobie wyobrazić obrót gospodarczy bez zawierania umów. Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą wchodzi w stosunki zobowiązaniowe z różnymi podmiotami – konsumentami i innymi przedsiębiorcami właśnie dzięki umowom. Umowa jest czynnością prawną podejmowaną świadomie i nakierowaną na wywołanie określonych skutków prawnych. Część stosunków zobowiązaniowych powstających na podstawie umów jest stypizowana w kodeksie, jednakże potrzeby praktyki powodują, że wiele umów jest niestypizowanych i należy do kategorii tzw. umów nienazwanych. Są one dopuszczalne, ponieważ zgodnie z art. 353¹ Kodeksu cywilnego: "strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego" . Oznacza to, że co do zasady strony mogą w ramach swobody umów, nie przekraczając pewnych granic, umówić się o wszystko, co prawo uznaje za podlegające jego uregulowaniom. LITERATURA Zobowiązania część ogólna, Zbigniew Radwański. - Warszawa : C. H. Beck, 2005.

STOSUNEK UMOWNY OSOBA ZOBOWIZANA WEDŁUG TREŚCI UMOWY DARCZYŃCA OSOBA UPRAWNIONA WEDŁUG TREŚCI UMOWY OBDAROWANY ŚWIADCZENIE PRZEDMIOT DAROWANY Stosunek umowny polega na zobowiązaniu dwóch lub więcej podmiotów zaciągniętemu przez zgodne porozumienie, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według innej definicji umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli. Ze względu na obowiązki stron wyróżniamy umowy: jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) - tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona, dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) - obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania, oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania. Wśród umów dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego ekwiwalentem). Przykładem tego typu umów jest np. umowa sprzedaży, w której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga strona zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiednią cenę. Umowa nazwana to umowa posiadająca szczególną regulację kodeksową - do umowy takiej odnosi się grupa przepisów prawa, gdzie określone są wzajemne uprawnienia i obowiązki stron właściwe dla stosunku prawnego danego rodzaju. Regulacji umowy nazwanej poświęcony jest zwykle osobny rozdział kodeksu. Przykładami umów nazwanych są: umowa sprzedaży, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa przewozu. Umowy nazwane opisane są w części szczególnej księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Normatywizacja i opisywanie w prawie nie nadąża za potrzebami praktyki, Dlatego też w obrocie prawnym spotykamy typy wykształcone w praktyce obrotu gospodarczego i nieuregulowane przepisami kodeksu (przykładem jest franchising, factoring, timesharing). PRZYKŁAD UMOWY JEDNOSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCEJ PRZYKŁAD UMOWY DWUSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCEJ UMOWA DAROWIZNY (PRZYKŁAD) Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie SPOSÓB ZAWARCIA UMOWY oferta rokowania przetarg Przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia - tzn. złożył ofertę oraz oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu. Gdy termin nie był oznaczony, oferta złożona w obecności drugiej strony za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość (np. faxem, przez telefon) przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia - tzn. złożył ofertę oraz oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu. Gdy termin nie był oznaczony, oferta złożona w obecności drugiej strony za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość (np. faksem, przez telefon) przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że zgodnie z polskim prawem ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań. Od tej reguły istnieje niezwykle doniosły wyjątek. Otóż wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży.  W stosunkach gospodarczych jednakże dochodzi do modyfikacji powyższych reguł - milczenie oblata (osoby do której skierowano ofertę) może oznaczać zgodę na zawarcie umowy. Art. 68 k.c. stanowi, że jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia. Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości za nie za ofertę ale za zaproszenie do zawarcia umowy. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że zgodnie z polskim prawem ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań. Od tej reguły istnieje niezwykle doniosły wyjątek. Otóż wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży.  Jeżeli strony prowadzą rokowania (przez co należy rozumieć każdą formę ustalania warunków umowy - także zwykłą rozmowę, czy zwyczajowe "targowanie się") w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań. Aukcja i przetarg- to odrębny obok oferty i rokowań sposób zawierania umów. Mają charakter postępowania wielostronnego i eliminacyjnego. Celem jest umożliwienie podmiotowi zainteresowanemu w zawarciu określonej umowy wyboru najkorzystniejszej dla niego oferty spośród ofert zgłaszanych przez uczestników tych postępowań i zawarcia z wybranym oferentem umowy. Wszyscy uczestnicy mają takie same prawa i obowiązki oraz podlegają jednolitym regułom postępowania.. Przetarg można określić jako procedurę wyboru najkorzystniejszej oferty w celu zawarcia umowy. Przetarg może być ustny lub pisemny. Oferta złożona w toku przetargu ustnego przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą. Zawarcie umowy w drodze przetargu ustnego następuje z chwilą wybrania oferty. Oferta złożona w toku przetargu pisemnego przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta lub gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Ogłaszający przetarg ma obowiązek powiadomić niezwłocznie uczestników przetargu pisemnego o jego wyniku lub o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru. Powiadomienie wymaga pisma lub ogłoszenia w taki sam sposób, w jaki nastąpiło ogłoszenie przetargu. Strona umowy zawartej w drodze przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Przetarg tym różni się od aukcji, że oferty osób zamierzających zawrzeć umowę nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się (dyskursu). W postępowaniu przetargowym organizator oczekuje składania ofert w określonym miejscu przez niego wskazanym. Oferty te następnie są przez niego rozpatrywane bez udziału oferentów Aukcja jest zorganizowaną formą sprzedaży, będącą formą przetargu prowadzonego „na żywo”. Zazwyczaj aukcje przeprowadza się wtedy, gdy istnieje wielu potencjalnych nabywców na jeden towar.Punktem wyjścia jest zwykle cena minimalna, od której zaczyna się licytacja, czyli zgłaszanie przez potencjalnych nabywców coraz wyższej ceny za oferowany towar. Zakupu dokonuje podmiot, który w ramach licytacji zaproponuje najwyższą cenę. PRZYKŁAD UMOWY ZAWIERANEJ W DRODZE OFERTY Jan Kowalski napisał pismo do Adama Nowaka, prowadzącego zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego, w którym zaproponował sprzedaż mu 3 ton wiśni w cenie 100 złotych za tonę, jak również oznaczył że będzie oczekiwać odpowiedzi do dnia 31 lipca 2006 r. Adam Nowak następnego dnia po otrzymaniu pisma zadzwonił do Jana Kowalskiego i potwierdził przyjęcie oferty. Tym samym została zawarta umowa sprzedaży między stronami PRZYKŁAD UMOWY ZAWIERANEJ W DRODZE ROKOWAŃ Jan Kowalski spotkał się z Adamem Nowakiem, prowadzącym zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego, w którym zaproponował sprzedaż mu 3 ton wiśni w cenie 150 złotych za tonę. Adam Nowak stwierdził że potrzebne są mu tylko dwie tony i za niższą cenę – za 100 zł. Jan Kowalski zgodził się sprzedać Adamowi Nowakowi dwie tony po 100 zł. Tym samym została zawarta umowa sprzedaży między stronami. PRZYKŁAD UMOWY ZAWIERANEJ W DRODZE PRZETARGU Adam Nowak prowadzący zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego wysłał listy do okolicznych plantatorów do składania ofert sprzedaży wiśni do dnia 31 lipca 2006 r. Otrzymał oferty sprzedaży od 10 plantatorów, przy czym najkorzystniejsza okazała się oferta Jana Kowalskiego. Adam Nowak niezwłocznie wysłał zawiadomienia o wyborze oferty do wszystkich plantatorów, w tym Jana Kowalskiego. Tym samym została zawarta umowa sprzedaży między stronami. aukcja Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie UMOWA ADHEZYJNA DEFINICJA: Umowa zawarta w wyniku zastosowania wzorca umów stworzonego przez stronę o pozycji dominującej bez faktycznej możliwości wywarcia przez drugą stronę wpływu na jej treść, poza dopuszczonymi przez stronę dominującą modyfikacjami Masowy charakter świadczonych współcześnie usług przeznaczonych dla szerokiej rzeszy indywidualnych konsumentów wymaga szybkich i stypizowanych sposobów zawierania umów. Treść ich jest określana przez przedsiębiorstwa, posiadające dominującą pozycję na rynku np. Telekomunikacja Polska, PKP, Poczta Polska, MPK, itp. Umowy te są w praktyce nienegocjowalne i można się zgodzić na warunki zawarte w ich treści lub nie. Stąd ten rodzaj umów nosi nazwę „umów adhezyjnych” – do których dochodzi przez przystąpienie. Postanowienia umów adhezyjnych są zawarte w tzw. wzorcach umów, noszących różne nazwy – są to, np. regulaminy, wzory umów, umowy typowe, taryfy, formularze itp. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów (regulamin rachunku bankowego, ogólne warunki ubezpieczenia Auto – CASCO), wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. Wzorzec przeznaczony jest do masowego stosowania przez stronę, która go ‘ustaliła’. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie UMOWA PRZEDWSTĘPNA DEFINICJA: Umowa, której przedmiotem jest zobowiązanie się stron do zawarcia umowy definitywnej w przyszłości. Szczególnym rodzajem umowy jest umowa przedwstępna. Jeśli strony nie są jeszcze gotowe do zawarcia umowy definitywnej, lecz pragną zobowiązać się do jej zawarcia w przyszłości, to mogą wówczas skorzystać z instytucji umowy przedwstępnej. W treści umowy przedwstępnej jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Umowę taką można zawrzeć w sytuacji, gdy niezwłoczne zawarcie umowy definiowanej jest niemożliwe ze względów na istniejące przeszkody prawne lub faktyczne albo z jakichkolwiek przyczyn dla stron niedogodne, lecz chcą one siebie zapewnić o zawarciu takiej umowy w przyszłości. Umowa przedwstępna ma charakter oświadczenia woli zapewniającego, że przyrzeczona umowa zostanie zawarta. Umowa ta może mieć charakter dwustronnie albo jednostronnie zobowiązujący – zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna strona, czy obie. W pierwszym przypadku wyłącznie jednej stronie przysługują uprawnienia do żądania złożenia oświadczenia woli określonej treści i dokonania ewentualnie innych działań koniecznych do zawarcia umowy definiowanej. W drugim przypadku uprawnienia takie ma każda ze stron względem drugiej. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Prawo administracyjne Formy działania administracji Wykład 12 Prawo administracyjne CZYNNOŚCI PRAWNE Prawo ustrojowe Prawo materialne Prawo procesowe Celem tej części kursu jest przedstawienie w jaki sposób w aktach prawnych opisane są sytuacje, które powodują skutki prawne - w postaci nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego między podmiotami prawa. Po zapoznaniu się z treścią wykładu i wykonaniu ćwiczeń uczestnik kursu powinien umieć skalsyfikować zdarzenia, które powodują powstanie stosunków prawnych. Podmioty prawa wywołują swoim działaniem – bezpośrednim , samodzielnym lub też za pośrednictwem przedstawicieli umownych i ustawowych skutki w sferze prawa dokonując czynności prawnych. Czynność prawnej można dokonać tylko w jeden sposób – mianowicie składając jedno lub kilka oświadczeń woli – jedno, jeżeli jest to czynność jednostronna (np. przyrzeczenie publiczne), dwa lub więcej jeżeli jest to czynność dwustronna (np. sprzedaż) Jednak stosunek prawny nie zawsze będzie wynikiem dokonania świadomej nakierowanej czynności prawnej, czasem będzie to zdarzenie niezależne od woli, z którym przepisy prawa wiążą skutek np. zdarzenie w postaci wyrządzenia szkody komuś przez spadającą doniczkę z okna. Zbiorczą nazwę określającą ogół przypadkowych zdarzeń i świadomych działań, które powodują powstanie stosunków prawnych nazywamy faktami prawnymi. Faktami prawnymi są: zdarzenia prawne - zdarzenia niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące skutki prawne zachowania prawne - zachowania podmiotów prawa wywołujące skutki prawne: działania prawne - zachowania przejawiające się aktywnością wobec świata zewnętrznego LITERATURA Prawo cywilne: część ogólna, Zbigniew Radwański, Warszawa : C. H. Beck, 2005. Formy działania administracji Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 130

ADMINISTRACJA PUBLICZNA DEFINICJA 1 wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji zadań publicznych określonych w źródłach prawa powszechnie obowiązującego DEFINICJA 2 Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. działalność o specyficznych cechach podejmowana w ramach realizacji zadań publicznych o określonych w źródłach prawa powszechnie obowiązującego 131 131

ZADANIA PUBLICZNE DEFINICJA Zadania wskazane w Konstytucji i uściślone w ustawach jako zadania, które są realizowane ze względu na dobro wspólne, przeznaczone i dostępne dla wszystkich PRZYKLAD Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. Zadania z zakresu pomocy społecznej, ochrony zdrowia, ochrony środowiska, poboru podatków, obrony narodowej, porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego 132

ADMINISTRACJA PUBLICZNA BEZPOŚREDNIA /PAŃSTWOWA/ ADMINISTRACJA POŚREDNIA /SAMORZĄDOWA/ ADMINISTRACJA ZORGANIZOWANA PRYWATNO-PRAWNIE Państwo – organizacja polityczna obejmująca zasięgiem swojego działania członków społeczeństwa zamieszkujących określone terytorium. Cechy państwa : - ma charakter przymusowy - członkostwo w organizacji państwowej jest sformułowane i nazywane obywatelstwem - państwo jest związane z terytorium, terytorium oznacza obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa aż do straty przestrzeni kosmicznej - państwo tworzy własne instytucje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) Samorząd, zakres kompetencji do rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej przed organami państwa i wykonywania zadań wynikających z ustaw, umów i porozumień, ustalony przez prawo. Zgodnie z prawem polskim członkiem samorządu zostaje się z mocy ustawy, warunkiem wykonywania określonych zawodów lub działań może być obowiązek należenia do samorządu. Samorząd posiada osobowość prawną, jest nadzorowany przez organy administracji państwowej (samorząd sędziowski, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy). Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji. Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). 14. Samorząd zawodowy. Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych. Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu. 133

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE Prawo karne Prawo administracyjne Prawo cywilne PRAWO ADMINISTRACYJNE Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 134 134

PRAWO ADMINISTRACYJNE- /DEFINICJA/ Zbiór norm prawnych regulujących jedynie taką dzialałność wydzielonych w państwie struktur organizacyjnych powołanych do realizacji zadań publicznych, której cechą istotną jest możliwość decydowania o prawach i obowiązkach podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie w sposób jednostronny METODA CYWILISTYCZNA: Uruchomienie mocy wiążącej zależy od woli osób zainteresowanych. Skutkiem nieprzestrzegania tych norm może być jednak bezskuteczność czynności. Celem stanowienia takich norm jest ustalenie reguł rozstrzygających na wypadek sporu. METODA ADMINISTRACYJNA: Uruchomienie mocy wiążącej jest niezależne od woli osób zainteresowanych. Celem stanowienia takich norm jest doprowadzenie do szybkich zmian rzeczywistości społecznej METODA KARNISTYCZNA: Uruchomienie mocy wiążącej jest niezależne od woli osób zainteresowanych. Celem stanowienia takich norm jest zapobieganie niepożądanym zachowaniom i zdarzeniom w życiu społecznym. Prawo administracyjne to dział prawa obejmujący zespół norm generalnie-abstrakcyjnych o charakterze materialnym, mocy powszechnie obowiązującej w znaczeniu podmiotowym, regulujących sytuację prawną podmiotów prawnie niepodporządkowanych organom administracji publicznej. Normy te oddziałują zarówno bezpośrednio poprzez ustanawianie w nich obowiązków i uprawnień, których realizacja podlega kontroli organów administracji publicznej jak i pośrednio przez stosowanie norm w drodze decyzji administracyjnej organu. Jedną z charakterystycznych cech norm prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu jego wykonania.. Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 135 135

PODZIAŁ PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Prawo administracyjne ustrojowe Podmioty wykonujące zadania Prawo administracyjne materialne Prawo administracyjne procesowe PRAWO ADMINISTRACYJNE Metody, formy działania Zadania do wykonania Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 136

ŹRÓDŁA PRAWA MATERIALNEGO Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

PRAWO ADMINISTRACYJNE MATERIALNE DEFINICJA Zbiór norm prawa administracyjnego, które wskazują wzajemne uprawnienia i obowiązki organów administracji publicznej oraz podmiotów będących na zewnątrz administracji państwowej w procesie realizacji zadań publicznych. Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę ZAKRES SPRAW OBJĘTYCH PRAWEM ADMINISTRACYJNYM MATERIALNYM Na prawo administracyjne materialne skradają~ się akty normatywne różnej rangi: ustawy, rozporządzenia, zarządzenia. Zakres spraw objętych prawem administracyjnym materialnym jest bardzo szeroki. Wynika on z zakresu zadań, jakie mają do wykonania organy administracji i obejmuje niemal wszystkie dziedziny życia, z których najważniejsze to: • ochrona zdrowia • ochrona środowiska • gospodarka • bezpieczeństwo wewnętrzne • obronność kraju • szkolnictwo • budownictwo • kultura Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PRAWO USTROJOWE DEFINICJA Zbiór norm regulujących organizację oraz zasady funkcjonowania organów administracji publicznej. Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 139

PRZEDMIOT REGULACJI PRAWA USTROJOWEGO tworzenie organów administracji publicznej i określania ich struktury organizacyjnej wraz z zakresem działania Określanie interakcji zachodzących w strukturze organizacyjnej organów administracji publicznej (nadzór, kontrola, kierownictwo, koordynacja, informacja), określanie zadań organów administracji publicznej oraz form i metod wykonywania tych zadań, Tworzenie podziału terytorialnego kraju dla potrzeb administracji publicznej. Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 140

ŹRÓDŁA PRAWA USTROJOWEGO Ustawa z dnia 08.03.1990 o samorządzie gminnym Ustawa z dnia 05.06.1998 o samorządzie powiatowym, Ustawa z dnia 05.06.1998 o samorządzie województwa Ustawa z dnia 8.08.1996 o Radzie Ministrów Ustawa z dnia 4.09.1997 o dzialach administracji rządowej Ustawa z dnia 23.01.2009 o wojewodzie i administracji rządowej w województwie Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie PRAWO PROCESOWE DEFINICJA Zbiór norm regulujących sposób postępowania w celu wykonania norm prawa ustrojowego i materialnego. Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 142

ŹRÓDŁA PRAWO PROCESOWEGO Kodeks postępowania administracyjnego Ustawy zawierające regulacje prawa administracyjnego Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI 1.akt administracyjny indywidualny 9. związek komunalny 2. akt administracyjny generalny 10. umowa cywilnoprawna 3. akt administracyjny normatywny 11 czynności informacyjne 4. akt administracyjny zakładowy 12. czynności rejestracyjne akt administracyjny generalny zakładowy 13. czynności organizatorskie Działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego, od państwa odrębnego podmiotu władzy publicznej, któremu państwo przekazało władzę na podstawie ustaw lub porozumień Możliwość działania w formach władczych, zabezpieczonych możliwością zastosowania przymusu państwowego Działanie w interesie publicznym „w imię :dobra wspólnego”CV Polityczny charakter Działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych (nie ma zastosowania zasada ”co nie jest zabronione to jest dozwolone” Charakter bezosobowy – w ramach struktur działają organy, nie zaś ludzie – decyzję wydaje nie osoba pełniąca funkcję wojewody, lecz organ noszący tę nazwę 6. akt administracyjny normatywny zakładowy 14. wydawanie zaświadczeń 7. kontrakt regionalny 15. wydawanie opinii 8. porozumienie administracyjne 16. przyrzeczenie administracyjno- prawne 144

e-PUAP ELEKTRONICZNA PLATFORMA USLUG ADMINISTRACJI PUBLICZEJ wspólna infrastruktura udostępnienia przez dowolne jednostki administracji publicznej usług publicznych w kanałach elektronicznych w relacjach z obywatelami, przedsiębiorcami i jednostkami administracyjnymi. .

WYKŁAD 13 Weryfikacja form działania sposób weryfikacji aktów indywidualnych sposób weryfikacji aktów normatywnych postepowanie skargowo-wnioskowe Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 146

FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI 1.akt administracyjny indywidualny 3. akt powszechnie obowiązujący 12. czynności rejestracyjne 14. wydawanie zaświadczeń 17. skargi/wnioski Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 147

1.WERYFIKACJA AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH INDYWIDUALNYCH ODWOŁANIE Postępowanie przed organem I instancji Wniosek/ Spr z urzędu decyzja merytoryczne badanie sprawy Postępowanie przed organem II instancji ODWOŁANIE decyzja Ponowne, merytoryczne badanie sprawy Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 3. WERYFIKACJA AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH NORMATYWNYCH POWSZECHNIE OBOWIĄZUJACYCH /rozporządzenia/ SKARGA KONSTYTUCYJNA Wyczerpanie Zwyczajnych środków pismo orzeczenie Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym Skarga konstytucyjna orzeczenie badanie zgodności aktu z konstytucją Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie 3. WERYFIKACJA AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH NORMATYWNYCH PRAWA MIEJSCOWEGO SKARGA DO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO Postępowanie przed sądem I instancji skarga wyrok badanie zgodności aktu z prawem Postępowanie przed sądem II instancji Skarga kasacyjna wyrok badanie zgodności wyroku WSA z prawem Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

Zawiadomienie o zalatwieniu skargi lub wniosku SKARGA/WNIOSEK Postępowanie przed wlaściwym organem Zawiadomienie o zalatwieniu skargi lub wniosku skarga/wniosek Dr Kamilla Kurczewska, Katedra Prawa WSIiZ w Rzeszowie

SPOSOBY WERYFIKACJI DZIALAŃ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ akt administracyjny indywidualny Czynność materialno-techniczna rejestracja odwołanie do organu II instancji Zażalenie na bezczynność/odwolanie od decyzji akt administracyjny generalny Skarga do sądu adm/skarga do Trybunału Konstyt zaświadczenie Wniosek o nowe z./zażalenie do organu II instancji akt administracyjny normatywny Skarga do sądu adm/skarga do Trybunału Konstyt opinia Zażalenie do organu II instancji akt administracyjny zakładowy Skarga do sądu administracyjnego Przyrzeczenie administracyjne Zażalenie na bezczynność do organu II instancji akt generalny zakładowy Skarga do sądu administracyjnego bezczynność Zażalenie do organu wyższego stopnia

Dziękuję za uwagę