CZY SMUTEK OSŁABIA ROZUMOWANIE? Badania psychofizjologiczne

Szczęście robi dobrze ciału, ale smutek rozwija siłę umysłu. Radość wielkim jest mędrcem, bo radość stworzyła słońce i świat. Smutek niczego nie urodzi. — Kornel Makuszyński Szczęście robi dobrze ciału, ale smutek rozwija siłę umysłu. — Marcel Proust Dwa przypadkowe cytaty, które pokazują jak sprzeczne są społeczne poglądy na rolę smutku w życiu. Z jednej strony smutek jest postrzegany jako klucz do samozatracenia, jako zjawisko totalnie negatywne, przynoszące tylko szkody. Smutne dni są jak komary - mogłyby nie istnieć i świat by na tym tylko zyskał. Z drugiej strony smutek jest traktowany jako stan powagi, rozsądku, refleksji. Smutek jest katalizatorem dogłębnych przemyśleń, do których ludzie radośni nie są skłonni. Smutek jest więc dwulicowy.

SMUTEK Opis zjawiska

Smutek - opis typologiczny Smutek jest jednym z wielu negatywnych nastrojów takich, jak: obawa, poirytowanie, napięcie, znudzenie, zmęczenie itp. Smutek, to negatywny nastrój, charakteryzujący się poczuciem … Typologiczne podejście do opisu nastrojów zwraca uwagę na ich treść. Na tej podstawie wyróżnia się szereg odrębnych nastrojów pozytywnych (przyjemnych) i negatywnych (nieprzyjemnych). Tak definiowane nastroje mogą się również różnić natężeniem (silniejsze lub słabsze). Smutek należy do grupy nastrojów negatywnych. „Koń, jaki jest, każdy widzi”. Nie muszę wyjaśniać tego, jak odczuwany jest smutek – każdy to doskonale wie. Rozpoznawanie odczuwanych stanów afektywnych (w tym nastrojów) jest dość trafne – wskazują na to badania psychologiczne. Ludzie sprawnie i w sposób spójny (trafny, rzetelny) rozpoznają odczuwane nastroje. Paradoksalnie to badacze mają więcej kłopotów z definiowaniem i diagnozowaniem tych stanów. Dlatego poszukują wymiarów, które pozwoliłyby usystematyzować pojęcie nastroju. Wymiary te wyodrębnia się na podstawie analizy czynnikowej. Najczęściej zwraca się uwagę na to, że poszczególne nastroje różnią się pod względem nasilenia (silniejsze vs słabsze) i znaku (przyjemne vs nieprzyjemne).

Smutek – opis dwuwymiarowy arousal displeasure pleasure Jednym z najpopularniejszych ujęć nastroju jest model kołowy Russella wyodrębniający dwa wymiary – pobudzenie i znak. Każdy nastrój można scharakteryzować za pomocą tych dwóch uniwersalnych wymiarów. Smutek zlokalizowany jest w lewej dolnej ćwiartce, co oznacza, że charakteryzuje się nieprzyjemnym odczuciem (negatywny znak) oraz nieco obniżonym pobudzeniem (demobilizacja). sleepiness Russell, J.A. (1980). A circumplex model of affect. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 1161-1178.

Smutek – opis dwuwymiarowy Bardzo podobny do układu Russella układ został zaproponowany, a właściwie odkryty przez Langa i Bradley. Badacze ci zebrali pulę zdjęć przedstawiających ludzi, zwierzęta, pejzaże, sytuacje. Zdjęcia te miały stymulować nastroje u osób je oglądających. Na podstawie ocen osób wyodrębniono dwa czynniki (przedstawione na rysunku) i na tak skonstruowanym układzie współrzędnych ulokowano wszystkie zdjęcia. Wykorzystuje się je powszechnie w badaniach laboratoryjnych wymagających wzbudzenia nastroju o określonym charakterze. Dla przykładu pokazuję zdjęcia zlokalizowane w każdej z czterech ćwiartek układu. Smutek oczywiście znajduje się w dolnej lewej ćwiartce – płaczące dziecko na rękach matki. Lang, P.J., Bradley, M.M., & Cuthbert, B.N. (2005). International affective picture system (IAPS): Affective ratings of pictures and instruction manual. Technical Report A-6. University of Florida, Gainesville, FL.

SMUTEK W DZIAŁANIU Poznawcze znaczenie smutku

Nastrój nie wywołuje zachowań, ale ma wpływ na nastawienie poznawcze i poprzez to nastawienie reguluje sposób realizacji zachowań (np. wolniej, szybciej, dokładnie, niedokładnie itp.) Zatem krótkiego wyjaśnienia wymaga pojęcie nastawienia poznawczego.

Nastawienie poznawcze Działaj mobilizacja szybkościowa; jak najszybciej uruchom wyuczoną i wyćwiczoną reakcję Uważaj mobilizacja dokładnościowa; powstrzymaj reakcję aż do momentu rozstrzygnięcia NO-GO GO GO Nastawienie poznawcze, to gotowość do podjęcia określonej aktywności poznawczej. Pojawia się w odpowiedzi na wymagania zadaniowe. Roboczo zdefiniowałem dwa typy nastawienia poznawczego – typu „DZIAŁAJ” i typu „UWAŻAJ”. Dla przykładu przytaczam dwa typowe zadania poznawcze: Go i NoGo. W pierwszym z nich osoba musi jak najszybciej wcisnąć guzik, gdy pojawi się bodziec. W drugim z nich czasem mogą pojawiać się bodźce alternatywne, które zakazują reakcji (NoGo). Zatem zadanie typu Go angażuje silnie nastawienie typu DZIAŁAJ, a w zadaniach NoGo do głosu dochodzi również nastawienie UWAŻAJ. Można sądzić, że w każdym z tych zadań funkcjonuje każde z tych nastawień, tylko w innych proporcjach. UWAŻAJ DZIAŁAJ UWAŻAJ DZIAŁAJ

Nastawienie poznawcze RUN wykonywanie planów EDIT rozwiązywanie problemów RUN EDIT RUN 89 + 28 = ? EDIT 4; 7; 10; 13; ? Dla porównania pokazuję również koncepcję prof. Sosnowskiego, który wyróżnił dwa nastawienia poznawcze – typu RUN (działaj) i EDIT (twórz). Poniżej przykładowe zadania, które angażują każde z tych nastawień. Podobnie jak wcześniej uważam (nie jestem pewien, czy prof. Sosnowski też), że w każdym zadaniu do głosu dochodzą oba te nastawienia, tylko w różnych proporcjach. Stąd charakterystyczny diagram pokazujący nakładające się na siebie wymiary RUN i EDIT. Istnieją takie zadania, które w dużym stopniu angażują nastawienie RUN i w małym stopniu nastawienie EDIT oraz takie, które w małym stopniu angażują nastawienie RUN i w dużym EDIT. Definicje nastawień, które pokazałem na wcześniejszym slajdzie zostały zainspirowane koncepcją prof. Sosnowskiego. Jednak proponowane przez niego rodzaje nastawień nie do końca pasują do zadań wykorzystywanych w moich badaniach. Sosnowski, T. (2002). Zadania umysłowe a aktywność sercowo-naczyniowa. Gdańsk: GWP. [str. 96-104]

Być może smutek powoduje osłabienie sprawności we wszystkich obszarach poznawczych, ale badania nad depresją sugerują, że deficyt może się ograniczać tylko do strefy kontroli poznawczej Tu gdzie mówię o osłabieniu sprawności poznawczej mam na myśli zastosowanie nieadekwatnego nastawienia poznawczego, bo nastrój, jak powiedziałem wcześniej, wpływa na zachowania właśnie poprzez regulowanie nastawienia poznawczego. Dalej przedstawię dwa badania nad depresją, które potwierdzają lokalny charakter deficytów.

Depresja a kontrola poznawcza wysoka aktywność kory przedczołowej niska aktywność kory przedczołowej Osoby depresyjne nie angażują mechanizmów poznawczych pozwalających sobie lepiej radzić z zadaniami wymagającymi hamowania poznawczego (hamowanie dominującej reakcji) Kaiser, S, Unger, J, Kiefer, M, Markela, J, Mundt, C, Weisbrod, C (2003). Executive control deficit in depression: event-related potentials in a Go/Nogo task. Psychiatry Research: Neuroimaging, 122, 169-184.

Depresja a kontrola poznawcza Osoby depresyjne gorzej wypadają w zadaniach wymagających utrzymywania w pamięci operacyjnej 1, 2 lub 3 elementów (zadanie n-back, pamięć robocza). Harvey P.O., Le Bastard G., Pochon J.B., Levy R., Allilaire J.F., Dubois B., et al. Executive functions and updating of the contents of working memory in unipolar depressions, Journal of Psychiatric Research, 38, pp. 567--576

Smutek a kontrola poznawcza Osoby w nastroju negatywnym wypadły gorzej w zadaniu n-back niż osoby w nastroju pozytywnym (Gray i in., 2002; Koch i in., 2007) Osoby smutne postrzegają zadania poznawcze jako trudniejsze niż osoby wesołe (Gendolla, 2007) Osoby smutne wykazują gorsze efekty uczenia się w zadaniach poznawczych niż osoby wesołe (Brand, Reimer, Opwis, 2007) Podobnych rezultatów jest raczej mało – czy nastrój ma zatem wpływ na rozumowanie? Nie, bo taki wpływ mają tylko cechy lub symptomy chorobowe Tak, ale sztuczny nastrój jest za słaby, żeby zaobserwować jego wpływ Większość badań dotyczy depresji, ale w takim przypadku nie wiadomo, czy podłoże deficytów jest bardziej biologiczne, czy afektywne. Eksperymenty z zastosowaniem sztucznie wzbudzanego smutku mają właśnie ten problem rozwiązać. Mało jest badań, w których zaobserwowano deficyty poznawcze u osób smutnych przejściowo (np. smutek wywołany laboratoryjnie). Może to oznaczać, że smutek przejściowy nie ma wpływu na efektywność radzenia sobie z zadaniami poznawczymi i że taki wpływ mają tylko czynniki trwałe (np. osobowościowe lub kliniczne). Może to też oznaczać, że smutek wywołany w laboratorium jest po prostu zbyt słaby, żeby wywierać obserwowalny wpływ na procesy poznawcze. Nie można oczywiście wywoływać silniejszego smutku – względy etyczne. Można natomiast zastosować bardziej czułe metody pomiaru – psychofizjologia.

Fizjologiczne wskaźniki nastawienia poznawczego Jeśli zadanie wymaga mobilizacji szybkościowej (DZIAŁAJ), to nasilają się wskaźniki aktywności współczulnej (PEP, SBP) oraz słabną wskaźniki aktywności przywspółczulnej (HRV-HF, bradykardia antycypacyjna) Jeśli zadanie wymaga mobilizacji dokładnościowej (UWAŻAJ), to słabną wskaźniki aktywności współczulnej (PEP, SBP) oraz nasilają się wskaźniki aktywności przywspółczulnej (HRV-HF, bradykardia antycypacyjna) akt. współczulna W trakcie zadań wymagających nastawienia DZIAŁAJ (lewy diagram) aktywność współczulna jest silna, a aktywność przywspółczulna jest słaba. W trakcie zadań wymagających silnego nastawienia UWAŻAJ (prawy diagram) aktywność współczulna jest słaba, a aktywność przywspółczulna jest silna. Efekty te możemy obserwować na podstawie wybranych wskaźników fizjologicznych (PEP, SBP, HRV-HF, bradykardia antycypacyjna). akt. przywspółczulna

Hipotezy SMUTEK NASTAWIENIE POZNAWCZE NASTAWIENIE „UWAŻAJ” WSKAŹNIKI FIZJOLOGICZNE PRZETWARZANIE INFORMACJI KONTROLA POZNAWCZA Smutek wpływa na nastawienie poznawcze, a nastawienie poznawcze reguluje przetwarzanie informacji, co objawia się w wynikach rozwiązywanych zadań. Jednak istnieją przesłanki (neurofizjologia, depresja), że smutek nie wpływa globalnie na nastawienie poznawcze, tylko powoduje wybiórczy deficyt w zakresie nastawienia typu „UWAŻAJ”. Tym samym nastawienie typu „DZIAŁAJ” pozostaje nienaruszone. Zatem smutek powinien wykazywać wpływ tylko na wyższe procesy poznawcze (kontrola poznawcza), a efekty tego zjawiska będzie widać w zadaniach złożonych (np. n-wstecz). Ponadto w badaniach laboratoryjnych wzbudzany smutek jest najprawdopodobniej zbyt słaby, żeby wywołać widoczne efekty na poziomie behawioralnym. Jednak efekt ten powinien być widoczny na poziomie fizjologicznym. WYNIKI ZADAŃ WYNIKI ZADAŃ ZŁOŻONYCH

EKSPERYMENT Wpływ smutku na aktywność poznawczą

Zadanie n-wstecz - przykład Typowe zadanie n-wstecz to ciąg bodźców prezentowanych kolejno. Polecenie brzmi – wciśnij guzik, jeśli pokazywana literka jest taka sama jak literka pokazywana n-kroków wstecz. Zadanie 1-wstecz: wciśnij guzik, gdy pokazywana literka jest taka sama jak pokazywana bezpośrednio przed nią. Zadanie 2-wstecz: wciśnij guzik, gdy pokazywana literka jest taka sama jak pokazywana 2 kroki wcześniej. Zadanie 3-wstecz: wciśnij guzik, gdy pokazywana literka jest taka sama jak pokazywana 3 kroki wcześniej. Zadanie 0-wstecz jest nieco inne – wciśnij guzik, gdy zobaczysz literkę U. Zatem zadanie 0-wstecz to zadanie uwagowe, a pozostałe zadania oprócz procesów uwagi angażują również pamięć krótkotrwałą w różnym stopniu. Zadanie n-wstecz wymaga nie tylko zapamiętywania i utrzymywania w pamięci krótkotrwałej n-bodźców. Ono wymaga również nieustannego uaktualniania zawartości tej pamięci – nie ma sensu utrzymywanie w magazynie pamięci więcej niż n elementów. Ta funkcja poznawcza jest istotą pamięci roboczej.

Zdjęcia wzbudzające smutek (IAPS)

Zdjęcia wzbudzające nastrój pogodny (IAPS)

Poziom wykonania zadań Preferowana trudność WESOŁY SMUTNY NASTRÓJ NIE RÓŻNICUJE POZIOMU WYKONANIA Sukcesy Porażki Zadania eksperymentalne to zadania 0-wstecz (zadanie uwagowe) i 2-wstecz (zadanie z komponentem pamięciowym). Za każdym razem osoba miała możliwość świadomego wyboru trudności zadania. Preferowana trudność jest wskaźnikiem sprawności poznawczej. Dodatkowe wskaźniki, to proporcja sukcesów (poprawnych odpowiedzi) i porażek (błędów). Słupki niebieskie, to zadania 0-back (uwagowe), a brązowe 2-back (pamięciowe). Po lewej stronie (w czerwonej ramce) pokazane są rezultaty dla osób wesołych, a po prawej (w niebieskiej ramce) dla osób smutnych. Osoby smutne preferowały zadania o zbliżonym poziomie trudności co osoby wesołe – dotyczy to obu rodzajów zadań. Oczywiście w obu grupach wybierana trudność zadań 0-wstecz była wyższa niż zadań 2-wstecz. Liczba sukcesów i liczba porażek także była prawie taka sama u osób smutnych i wesołych – wszystkie obserwowane różnice są nieistotne statystycznie. Oczywiście w zadaniach 0-wstecz było więcej sukcesów i mniej błędów niż w zadaniach 2-wstecz. KONKLUZJA: Na poziomie wyników zadań nie ma widocznych różnic między osobami smutnymi i wesołymi!!

Poziom fizjologiczny WESOŁY SMUTNY WESOŁY SMUTNY UWAŻAJ UWAŻAJ UWAŻAJ Najpierw DZIAŁAJ, a potem UWAŻAJ. Wzorzec reakcji fizjologicznej jest, nawet na oko, inny dla osób smutnych i wesołych. Oznacza to, że osoby smutne najprawdopodobniej prezentują inne nastawienie poznawcze niż osoby wesołe, co odbija się w obrazie reakcji fizjologicznej. Lewy wykres – PEP. PEP to czas liczony w ms. Im dłuższy słupek, tym większe skrócenie PEP. Im większe skrócenie PEP, tym silniejszy wzrost pobudzenia współczulnego, a więc silniejsza mobilizacja energetyczna – nastawienie DZIAŁAJ. Im mniejsze skrócenie PEP, tym słabsza mobilizacja energetyczna – nastawienie UWAŻAJ. Tutaj statystycznie istotna jest interakcja: wskaźnik fizjologiczny = nastrój x zadanie Prawy wykres – HPV-HF. Im dłuższy słupek, tym bardziej obniża się moc HPV-HF. Im bardziej obniża się moc HPV-HF, tym bardziej spada pobudzenie przywspółczulne, a więc słabnie hamowanie – nastawienie DZIAŁAJ. Im mniej obniża się moc HPV-HF, tym silniejsze hamowanie, powstrzymywanie się od działania – nastawienie UWAŻAJ. Osoby wesołe w zadaniu 0-wstecz (uwagowym) reagują silnym pobudzeniem (długi słupek na lewym wykresie) i słabym hamowaniem (długi słupek na prawym wykresie). Jest to fizjologiczny obraz nastawienie DZIAŁAJ, które w zadaniu 0-wstecz wydaje się jak najbardziej adekwatne. Podobnie osoby smutne – w zadaniu 0-wstecz wykazują stosunkowo silne pobudzenie (długi słupek na lewym wykresie) i stosunkowo słabe hamowanie (długi słupek na prawym wykresie). Zatem osoby smutne w zadaniu 0-wstecz również w miarę sprawnie uruchamiają nastawienie DZIAŁAJ. W zadaniu 2-wstecz wyniki są inne. Osoby wesołe w zadaniu 2-wstecz reagują słabym pobudzeniem (krótki słupek na lewym wykresie) oraz silnym hamowaniem (krótki słupek na prawym wykresie). Mamy zatem fizjologiczny obraz nastawienia typu UWAŻAJ – osoba powstrzymuje się od szybkiej, nieprzemyślanej reakcji. Jest to nastawienie zdecydowanie adekwatne w zadaniu 2-wstecz. Osoby smutne w tym samym zadaniu ujawniają silne pobudzenie (długi słupek na lewym wykresie) oraz słabe hamowanie (długi słupek na prawym wykresie). Jest to obraz raczej nastawienia typu DZIAŁAJ, a więc nastawienia nieadekwatnego w sytuacji zadania 2-wstecz. Osoby wesołe reagują stosownie do wymagań zadania – w zadaniu uwagowym prezentują nastawienie DZIAŁAJ, a w zadaniu pamięciowym nastawienie UWAŻAJ. Osoby smutne w obu przypadkach prezentują umiarkowane nastawienie DZIAŁAJ tak, jakby nie były w stanie w zadaniu pamięciowym uruchomić nastawienia UWAŻAJ wymagającego hamowania. Osoby wesołe znów reagują stosowanie do wymagań zadania – nastawienie DZAIŁAJ w zadaniu uwagowym i nastawienie UWAŻAJ (hamowanie) w zadaniu pamięciowym. KONKLUZJA: Na poziomie fizjologicznym w sytuacji zadaniowej są widoczne różnice między osobami smutnymi i wesołymi sugerujące, że osoby smutne przyjmują nieadekwatne nastawienie wobec zadań mocno angażujących kontrolę poznawczą (hamowanie poznawcze). UWAŻAJ UWAŻAJ UWAŻAJ UWAŻAJ DZIAŁAJ DZIAŁAJ DZIAŁAJ DZIAŁAJ

Wnioski Nastrój nie wykazuje wpływu na poziom wykonania zadań Nastrój wykazuje wpływ na fizjologiczne wskaźniki nastawienia poznawczego Wpływ nastroju ujawnia się tylko w sytuacjach wymagających silnej kontroli poznawczej Jeśli nie widać efektu na poziomie wykonania zadań, to nie można mówić o deficycie, a jedynie o specyficznym nastawieniu poznawczym

Ballada o zasmuconym Smutku „Przecież ja tylko chcę pomóc każdemu człowiekowi. Wtedy gdy jestem przy nim, może spotkać się sam ze sobą” – powiedział Smutek. Ballada o zasmuconym Smutku Na koniec chciałbym powrócić do pytania, które pojawiło się w tytule wystąpienia: Czy smutek osłabia możliwości naszego rozumu? Z badań jednoznacznie to nie wynika, bo nawet jeśli zaobserwujemy dłuższy czas reakcji, większą liczbę błędów, fizjologiczne oznaki nieadekwatnej strategii poznawczej, to i tak pozostaje możliwość, że smutek przygotowuje nas w ten sposób do czegoś wyjątkowego. Tylko w takim mocno refleksyjnym nastroju skłaniającym do samokrytycyzmu jesteśmy w stanie dostrzec rzeczy, których normalnie nie dostrzegamy. Dziękuję za uwagę.

Smutek wchodzi w interakcję z wyższymi procesami poznawczymi (kontrola poznawcza) – dane z badań neurofizjologicznych Smutek powoduje deficyt poznawczy Wyniki – brak różnic w poziomie wykonania zadań Smutek powoduje specyficzne nastawienie poznawcze Wyniki – fizjologiczne wskaźniki nastawienia są inne u osób smutnych i wesołych

UCZUCIA Przegląd teorii nastroju

Nastroje negatywne są bardziej zróżnicowane niż pozytywne Nastrój - typologia Nastroje negatywne są bardziej zróżnicowane niż pozytywne Nastroje pozytywne pogodny, szczęśliwy, usatysfakcjonowany, zrelaksowany Nastroje negatywne smutek, złość, gniew, obrzydzenie, lęk, napięcie, frustracja, znudzenie Nastroje mają znak (pozytywne vs. negatywne) i natężenie (słabsze vs. silniejsze)

Nastrój - wymiary arousal distress excitement displeasure pleasure depression relaxation sleepiness Russell, J.A. (1980). A circumplex model of affect. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 1161-1178.

Nastrój - wymiary Tellegen, A., Watson, D. & Clark, L.A. (1999). On the dimensional and hierarchical structure of affect. Psychological Science, 10, 297-303.

Nastrój - wymiary Matthews, G., Jones, D.M. & Chamberlain, A.G. (1990). Refining the measurement of mood: the UWIST mood adjective checklist. Br J Psychol, 81, 17-42.

Nastrój - wymiary Valence Lang, P.J., Bradley, M.M., & Cuthbert, B.N. (2005). International affective picture system (IAPS): Affective ratings of pictures and instruction manual. Technical Report A-6. University of Florida, Gainesville, FL.

UCZUCIA I ROZUM Wpływ nastroju na procesy przetwarzania informacji

Nastrój a rozumowanie Wpływ nastroju na przetwarzanie informacji: bezpośredni ukierunkowanie percepcji (uwaga skierowana na bodziec lub dystraktory) zgodność pamięci z nastrojem (Bower, 1981) (łatwiej odtwarzamy z pamięci informacje zgodne z aktualnym nastrojem) alokacja zasobów poznawczych (Nęcka, 2003) (nastrój angażuje część zasobów poznawczych, których brakuje dla poradzenia sobie z zadaniem) nastawienie poznawcze (Schwarz, 1990) (smutek – nastawienie analityczne; radość – nastawienie heurystyczne) Bower, G.H. (1981). Mood and memory. American Psychologist, 36, 129-148. Nęcka, E. (2003). Inteligencja: geneza – struktura - funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Schwarz, N. (1990). Feelings as information: Informational and motivational functions of affective states. In E. T. Higgins & R. M. Sorrentino (Eds.), Handbook of motivation and cognition: Foundations of social behavior(Vol. 2, pp. 527-561). New York: Guilford Press.

Nastrój a rozumowanie Wpływ nastroju na przetwarzanie informacji: pośredni – wpływ na procesy okołopoznawcze regulacja wrażliwości emocjonalnej (preferowanie lub unikanie ryzyka) motywacja i mobilizacja (Brehm i Self, 1989) wartość celu (np. subiektywne obniżanie wartości nagrody) własne możliwości (np. subiektywne obniżanie swoich możliwości) nasilenie potrzeby (np. obniżanie znaczenia aprobaty społecznej) Brehm, J.W. & Self, E.A. (1989). The intensity of motivation. Annual Review of Psychology, 40, 109-.

Hipoteza stanu i cechy Hipoteza stanu na funkcjonowanie poznawcze może mieć wpływ aktualny przejściowy stan osoby np. wzbudzony nastrój Hipoteza cechy na funkcjonowanie poznawcze może mieć wpływ tylko stała właściwość psychiczna (dyspozycja) np. depresyjność lub depresja (Joorman, 2006) Joorman, J. (2006). Hamowanie, ruminacja i regulacja nastroju w depresji. W: R.W.Engle, G.Sędek, U.von Hecker, D.N.McIntosh (Ed.), Ograniczenia poznawcze. Starzenie sie i psychopatologia. (295-333). Warszawa: PWN.

Smutek a kontrola poznawcza Być może smutek powoduje osłabienie sprawności we wszystkich obszarach poznawczych, ale badania nad depresją sugerują, że deficyt może się ograniczać tylko do strefy kontroli poznawczej (hamowanie, planowanie, uaktualnianie, przerzucanie) i nie występować w przypadku procesów niższego rzędu (uwaga, percepcja, szybkość, pamięć)

ROZUM Przegląd koncepcji wyższych procesów poznawczych

Kontrola poznawcza Kontrola poznawcza (cognitive control, executive control) to zespół procesów, które umożliwiają adaptacyjne zmiany zachowań i przetwarzania informacji. Uaktualnianie informacji (np. sensorycznych) Wybór reakcji (lub informacji z pamięci) Zmiana realizowanej reakcji (lub procesu) Hamowanie reakcji (lub procesu)

Supervisory attention Norman, Shalice, 1986

Hamowanie poznawcze

UCZUCIA I ROZUM Przegląd danych empirycznych

Smutek a kontrola poznawcza Osoby w nastroju negatywnym wypadły gorzej w zadaniu n-back niż osoby w nastroju pozytywnym (Gray i in., 2002; Koch i in., 2007) …

Hipotezy Smutek powoduje obniżenie sprawności w zakresie hamowania poznawczego Wpływ sztucznego smutku jest za słaby, żeby uwidocznić się na poziomie behawioralnym różnice w poziomie wykonania zadań będą słabe Nawet słaby smutek będzie miał wpływ na poziomie fizjologicznym będą różnice w poziomie różnych wskaźników fizjologicznych

NASTAWIENIE POZNAWCZE Łącznik między nastrojem i przetwarzaniem informacji

Emocja wywołuje zachowania, a nastrój reguluje nastawienie poznawcze

Nastawienie poznawcze Mobilizacja dokładnościowa w większym stopniu angażuje kontrolę poznawczą niż mobilizacja szybkościowa

Fizjologiczne wskaźniki nastawienia poznawczego Jeśli zadanie wymaga mobilizacji dokładnościowej (UWAŻAJ), to podnoszą się wskaźniki aktywności przywspółczulnej (bradykardia antycypacyjna, HRV-HF) ============================================================ Osoby z wysokim HRV-HF wykazywały lepszy czas reakcji i wyższy poziom wykonania zadań 2-wstecz, ale nie było różnic w SRT i CRT (Hansen, Johnsen, Thayer, 2003) Aktywność kory przedczołowej (odpowiedzialnej m.in. za kontrolę poznawczą) często wiąże się z nasileniem aktywności przywspółczulnej (Thayer, Friedman, 2002) W zadaniach typu NoGo pojawia się przedłużona fazowa deceleracja HR, której nie ma w zadaniach typu Go (Collet, Dittmar, Vernet-Maury, 1999) U strzelców przed dobrym strzałem obserwuje się dłuższą bradykardię antycypacyjną niż przed złym strzałem (Tremayne, Barry, 2001) Bradykardia antycypacyjna ujawnia się tam, gdzie aktywizują się procesy kontroli poznawczej (Jennings, van der Molen, 2002)

Problemy Czy za deficyt poznawczy w depresji odpowiedzialny jest nastrój? Czy zdrowy nastrój powoduje takie same deficyty co depresja? Czy nastrój powoduje globalny, czy lokalny deficyt poznawczy? Czy chodzi tylko o hamowanie? Czy deficyt sprawdza się tylko do określonych aspektów zadania (np. szybkościowych)? Czy specyfikę nastawienia poznawczego w smutnym nastroju można nazwać deficytem? Czy smutek powoduje pogorszenie (choćby minimalne) wyników zadań?