Profilaktyka Onkologiczna lek. med. Ilona Dzijak- Muniak, mgr Dobrosława Jedynak oprac. Marta Babacz

Statystyki prawdy Nowotwory to druga po chorobach krążenia przyczyna śmierci w Polsce. W 2007 roku zarejestrowano w Polsce 128.883 nowych zachorowań, w naszym województwie- 3.538 zachorowań u kobiet, w powiecie nakielskim– 289 osób Najczęstsze umiejscowienie:

Nie jesteśmy bezbronni! Genetycznym lub rodzinnym skłonnościom nowotworowym można zapobiegać trzymając się zalecanych zachowań zdrowotnych Częste określenie nowotworów: Man Made Diseases- schorzenia wyprodukowane przez człowieka Nawet do 90% nowotworów wynika z naszego stylu życia, nawyków żywieniowych, miejsca pracy i zamieszkania czy zachowań społeczno-kulturowych.

Europejski Kodeks Walki z Rakiem Nie pal; jeśli palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących Wystrzegaj się otyłości Uprawiaj ćwiczenia fizyczne Jedz co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce Ogranicz spożycie piwa, wina, napojów wysokoprocentowych do: dwóch porcji dziennie dla mężczyzn; jednej porcji dziennie dla kobiet Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne Przestrzegaj przepisów ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze Kobiety po 25. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy Kobiety po 50. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Palenie W krajach rozwiniętych 25-30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów ma związek z paleniem tytoniu Po zaprzestaniu palenia ryzyko tego typu nowotworów szybko się zmniejsza Dym tytoniowy wydychany przez palaczy wymusza bierne palenie na otoczeniu Palenie papierosów przez kobiety w ciąży zwiększa prawdopodobieństwo obumarcia płodu lub późniejszego upośledzenia fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka Dla zmniejszenia skutków palenia tytoniu zasadnicze znaczenie ma „polityka antytytoniowa”

Otyłość W krajach zachodnich otyłość stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych Odsetek ludzi otyłych gwałtownie wzrasta. W Polsce dotyczy aż około 20% społeczeństwa Przekonujące dane wskazują na związek otyłości z zachorowaniami na raka okrężnicy, piersi, trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku Otyłość jest przyczyn rozwoju różnych typów nowotworów:

Otyłość Otyłość jest przyczyną rozwoju różnych typów nowotworów:

Bądź aktywny ruchowo! Aktywność fizyczna związana z regularnym, umiarkowanym wysiłkiem może być wskazana dla utrzymania odpowiedniej masy ciała Zaleca się wykonanie gimnastyki 3 razy w tygodniu po pół godziny Korzystniejsze są jednak częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia.

Zdrowo się odżywiaj! Spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na różne nowotwory Produkty zbożowe pełnoziarniste i o dużej zawartości błonnika pomagają chronić przed rakiem jelita grubego i innymi przewodu pokarmowego Ryzyko choroby zmniejsza dieta śródziemnomorska, uboższa w białka i tłuszcze zwierzęce, bogatsza w ryby, oliwę z oliwek, warzywa, owoce, pełne ziarna zbóż Owoce i warzywa należy spożywać w dawce minimum 400g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200g warzyw

Alkohol Zwiększa ryzyko nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego i układu oddechowego nawet u osób niepalących. Udowodniono, że 10 lat po zaprzestaniu spożywania alkoholu ryzyko zachorowania na raka przełyku zmniejsza się o 60% Korzystne działanie alkoholu na układ krążenia obserwuje się jedynie u osób w średnim wieku Dzienny limit spożycia dla mężczyzn nie powinien przekraczać 20 g etanolu- około 2 szklanek piwa, 2 kieliszków wina lub 2 małych kieliszków mocnego alkoholu- a w przypadku kobiet– 10 g

Promienie słoneczne Nowotwory złośliwe skóry dotyczą głównie jasnej karnacji Należy ograniczyć ekspozycję na promieniowanie słoneczne Najczęstszą przyczyną czerniaka są znamiona barwnikowe na skórze- pieprzyki Przebywając na świeżym powietrzu, należy chronić się przed słońcem w godzinach od 11:00 do 15:00 Zaleca się przebywanie w cieniu, noszenie okularów przeciwsłonecznych i odpowiedniego, chroniącego przed słońcem ubrania i stosowanie kosmetyków zawierających filtry przeciwsłoneczne Odradza się korzystanie z solarium, emitujących promieniowanie zbliżone do odpowiedzialnego za zwiększone ryzyko zachorowań na czerniaka skóry

Ochrona przed narażeniem na substancje rakotwórcze Na początku lat 90. ubiegłego stulecia około 23% zatrudnionych w UE było narażonych na działanie czynników rakotwórczych w dawkach przekraczających wartości podstawowe Zagrożeniami są: promieniowanie słoneczne, wdychanie dymu tytoniowego, pył zawierający wolną krzemionkę, gazy spalinowe, produkty rozpadu radonu Badania obejmujące górników zawodowo narażonych na duże stężenia radonu w powietrzu dostarczyły przekonujących dowodów, że radon wywołuje raka płuc

Badania przesiewowe Program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy jest kierowany do pań pomiędzy 25 a 59 rokiem życia, które raz na 36 miesięcy powinny wykonać bezpłatne badanie cytologiczne Cytologia to podstawowa metoda diagnostyki zmian przedrakowych i raka szyjki macicy Badanie jest wykonywane przez lekarza lub położną. Jest niebolesne Przed badaniem należy utrzymać higienę, nie stosować przez 4 dni poprzedzające cytologię leków dopochwowych oraz dopochwowych środków antykoncepcyjnych, nie wykonywać irygacji, a przez 2 dni powstrzymać się od współżycia płciowego.

Wirus HPV Główną przyczyną raka szyjki macicy jest długotrwałe zakażenie wirusem HPV Rak szyjki macicy nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy rozpoczyna się wraz z pierwszym kontaktem płciowym Kobiety w każdym wieku mogą zachorować na raka szyjki macicy

Typy wysokiego ryzyka Mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do raka szyjki macicy Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko rozpowszechniony. Do 75% aktywnych seksualnie kobiet w ciągu swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV. Największa częstość zakażeń (20%) notowana jest wśród kobiet młodych poniżej 25 roku życia.

Przenoszenie wirusa Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów. Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić

Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy Składa się z trzech etapów: Podstawowego – polegającego na pobraniu wymazu do badania cytologicznego u pacjentek w zakresie wiekowym 25-59 lat raz na 3 lata Diagnostycznego – polegającego na ocenie preparatu w obowiązującym systemie Bethesda 2001 Pogłębionej diagnostyki – polegającego na wykonaniu kolposkopii lub kolposkopii z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego u pacjentek z nieprawidłowym wynikiem cytologicznym

Czynniki ryzyka Wczesne rozpoczęcie współżycia, Zmiany partnerów seksualnych, Duża liczba porodów, Palenie papierosów, Niski status socjoekonomiczny, CIN 2 i CIN 3 w wywiadzie. Czynniki prawdopodobne: Wieloletnie stosowanie leków antykoncepcyjnych, Dieta uboga w antyoksydanty Częste stany zapalne pochwy

Niepokojące objawy Upławy, Nieprawidłowe krwawienia i plamienia po stosunkach seksualnych, między miesiączkami lub po okresie klimakterium, Bóle w dole brzucha lub w okolicy lędźwiowo- krzyżowej, Stany zapalne pochwy i szyjki macicy Każda kobieta między 25 - 59 rokiem życia powinna mieć wykonane BADANIE CYTOLOGICZNE NIE RZADZIEJ NIŻ CO 3 LATA

Szczepienie Połączenie regularnie wykonywanej cytologii oraz szczepienia przeciwko wirusowi HPV, jest najskuteczniejszą ochroną przed rakiem szyjki macicy Szczepionka zapewnia 100% ochronę przed zmianami przedrakowymi Szczepionka nie zawiera wirusa HPV, a jedynie cząstki imitujące jego budowę, nie jest więc możliwe zakażenie w wyniku jej podania Najbardziej efektywne jest szczepienie dziewcząt i młodych kobiet / od 10 – 25 roku życia, przed inicjacją seksualną. Schemat szczepień jest trzydawkowy

Badania przesiewowe Populacyjny program profilaktyki raka piersi jest skierowany do pań miedzy 50 a 69 rokiem życia, które raz na 24 miesiące powinny wykonać bezpłatne badanie mammograficzne, do którego nie trzeba skierowania Celem badania jest wykrycie wczesnych zmian we wczesnej fazie choroby, co zwiększa szanse na pełne wyleczenie

Mammografia Jak się przygotować? Założyć ubranie dwuczęściowe Mammografia jest podstawową metodą diagnostyki zmian w piersiach, polegającą na wykonaniu zdjęć rentgenowskich. Stosuje się do tego małe dawki promieniowania Jak się przygotować? Założyć ubranie dwuczęściowe Zabrać ze sobą poprzednie zdjęcia i opisy badań Podczas rejestracji konieczne jest posiadanie dowodu osobistego, ważnego Dokumentu ubezpieczeniowego Osoby słabo widzące powinny zabrać okulary Nie należy używać dezodorantu, pudru, itd.. Z uwagi na komfort badania warto z niego skorzystać w drugim tygodniu po miesiączce.

Wykrywanie raka piersi Wcześnie rozpoznany, mniejszy nowotwór daje większe szanse na wyleczenie Diagnostyka obrazowa umożliwia rozpoznanie mniejszych zmian, niż badanie kliniczne Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet i drugą z kolei, po raku płuca, onkologiczną przyczyną zgonów Polek

Czynniki raka piersi Wiek 50+ Rodzinne występowanie raka piersi Pierwsza miesiączka we wczesnym wieku Menopauza w późnym wieku Pierwszy poród po 35 roku życia Długotrwała hormonalna terapia zastępcza Stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety będące nosicielkami mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2

Zalecenia Od 20 roku życia – samobadanie piersi Od 30 roku życia – badanie przez lekarza (1x w roku), nawet gdy nie występują niepokojące zmiany Między 35 a 49 roku życia – mammografia wg wskazań lekarza Między 50 a 69 rokiem mammografia co dwa lata

Samobadanie piersi Piersi należy badać: Raz w miesiącu (najlepiej miedzy 7 a 10 dniem cyklu, liczonym od 1 dnia każdej miesiączki) W jeden wybrany dzień kalendarzowy np. 1 - go każdego miesiąca (jeżeli kobieta nie miesiączkuje) Częściej u kobiet zaliczanych do grupy ryzyka Samobadanie piersi jest podstawowym badaniem mającym na celu wcześniejsze wykrywanie podejrzanych zmian w sutku

Niepokojące objawy Zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu Zmarszczenie, wciągnięcie skóry lub zmianę jej koloru na piersi, Wciągnięcie brodawki sutkowej, zaczerwienienie lub owrzodzenie a także pomarańczowe zabarwienie Wydzielinę z brodawki sutkowej Guzek lub stwardnienie , które różni się konsystencją od otoczenia Powiększenie węzłów chłonnych pod pachą

Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Piersi Składa się z dwóch etapów: Podstawowego – polegającego na wykonywaniu mammografii u kobiet w wieku 50-69 lat raz na 2 lata Pogłębionej diagnostyki – realizowanej przez wybrane jednostki przygotowane do dalszej diagnostyki obrazowej i histopatologicznej zmian w piersiach

Badania przesiewowe Badaniem wykrywającym zmiany w jelicie grubym jest kolonoskopia. To badanie polega na wprowadzeniu do jelita cienkiego giętkiego endoskopu umożliwiającego wykrycie raka jelit i polipów, które są stanem przedrakowym Po 50-tym roku życia powinno się wykonywać badania przesiewowe: 1 x rok badanie per rectum 1x rok wykonanie testu kału na krew utajoną 1 x 10 lat badanie kolonoskopowe

Rak jelita grubego Rak jelita grubego to nowotwór numer dwa w Polsce, a numer jeden w Europie. Co roku zapada na niego ok. 330 tys. Europejczyków Na raka jelita grubego chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka jelita grubego jest wiek Inne czynniki ryzyka to brak ruchu, palenie papierosów i tzw. dieta ubogoresztkowa. Nasze jelita nie lubią jedzenia przetworzonego Choroba daje nam spore szanse, by w porę zareagować. Nowotwór złośliwy rozwija się bowiem najczęściej ze zmiany łagodnej. Jest nią gruczolak, powszechnie nazywany polipem. Niezwykle ważne jest to, że proces przemiany małego polipka w raka trwa co najmniej 10 lat.

Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B Około 18% nowotworów w populacji światowej przypisuje się przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym Obecnie w Polsce prowadzi się szczepienia noworodków, młodzieży w wieku 14 lat, osób należących do grup ryzyka, osób z bliskiego otoczenia chorych zakażonych HBV, a ostatnio również pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby (w szczególności zakażonych HCV). Program szczepień ochronnych (w Polsce) nie przewiduje szczepień osób podróżujących w rejony o dużej i pośredniej endemiczności wirusowego zapalenia wątroby typu B Szczepienie przeciwko wzwB należy do szczepień zalecanych, nie finansowanych z budżetu państwa u osób nie wymienionych powyżej

WYBÓR NALEŻY DO CIEBIE! „Ginekologia po Dyplomie”, tom 13, nr 6(76), „Uczymy się walczyć z rakiem” materiały dydaktyczne , Bydgoszcz 2010 „Profilaktyka przeciwnowotworowa” prof. Witold Zatoński „Zachorowania na nowotwory złośliwe w województwie kujawsko- pomorskim w 2008 roku” red. Tomasz Mierzwa , Bydgoszcz 2010, www.rak-szyjki-macicy.pl, www.profilaktykarsm.pl , www.zdrowie.gazeta.pl,