Diagnozowanie zjawiska bezdomności – doświadczenia pomorskie Łukasz Browarczyk Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

Pomorskie badania bezdomności 1. Badania socjodemograficzne (obszar – woj. pomorskie) 2. Profil psychospołeczny osób bezdomnych (obszar – Trójmiasto) 3. Kondycja pracy socjalnej świadczonej osobom bezdomnym (obszar – Trójmiasto) 4. Kondycja mieszkalnictwa społecznego (obszar – kraj) 5. Badanie więziennictwa – bezdomność, a pozbawienie wolności (obszar – woj. pomorskie) 6. Wizerunek bezdomności w przekazach medialnych, w opinii społecznej – negatywne stereotypy osób bezdomnych (obszar – woj. pomorskie)

Jak uporządkować te badania? Badania socjodemograficzne to początek oraz rdzeń pomorskich doświadczeń badawczych. To badanie jest powtarzalne pierwsze miało miejsce w 2001 roku. Pozostałe wymienione badania były, jak dotąd jednorazowe pogłębiały różne wymiar problematyki – nie tylko bezdomności: 1. Pracy socjalnej – czy pracownicy nie wymagają pomocy by móc lepiej pomagać? 2. Mieszkalnictwa – jakie są szanse na usamodzielnienie osób wychodzących z bezdomności? 3. Postrzegania – jaki jest wizerunek osób bezdomnych i co z tego wynika dla niesienia pomocy (stereotypy i ich zakorzenienie w polityce)? 4. Więziennictwo – jakie są relacje miedzy pozbawieniem wolności a bezdomnością?

Jaki jest cel takiej różnorodności podejmowanych zagadnień badawczych? Takie bogactwo i różnorodność badań pozwala uzyskać możliwe kompletny obraz zarówno bezdomności, jak i systemu pomocy. Pozwala to identyfikować trudności, problemy, niedomagania systemu. Taka diagnoza stwarza szansę na dostrzeżenie możliwości, nowych rozwiązań pozwalających – zwiększać skuteczność pomocy, tym samym zmniejszać jej koszty (w długim przedziale czasowym).

Badania socjodemograficzne ogólna charakterystyka 1. Po raz pierwszy badanie to zrealizowane było w 2001 roku. 2. Od tamtego czasu powtarzane jest co 2 lata. 3. Tradycyjnie realizowane jest niewielkim nakładem środków finansowych. 4. Każdorazowo zaangażowane w nie jest wiele osób, co najmniej 500.

Geneza badania i jego ogólna charakterystyka Za koncepcję oraz upór z realizacji odpowiedzialne jest Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności. Sposób organizacji badania socjodemograficznego: 1. Zawsze jest zdecentralizowane. 2. Zawsze angażuje różne podmioty (służby mundurowe, jednostki pomocy). Co wynika z niskiego budżetu badania? Dlaczego realizowane jest tak często? Dlaczego w mediach nagłaśnia się to przedsięwzięcie?

Dlaczego realizowane jest zimą Decyzja w tej sprawie oparta była na przekonaniu o większym koncentrowaniu się osób bezdomnych w zimie. Również na przeświadczeniu, że samo zjawisko zimą jest mniej dynamiczne, mniej się przemieszczają, w związku z czym łatwiej dotrzeć do ludzi. Przy okazji niskich temperatur popularne „liczenie bezdomnych” można połączyć z akcją ratunkową (np. przeciw zamarzaniu).

Polityczne przesłanki tak dużej częstotliwości realizacji badania 1. Pozwala z pewną regularnością interesować media problematyką bezdomności i ukazywać osoby bezdomne niestereotypowo. 2. Pokazać, że bezdomność ma różne wymiary, że pomoc to też coś innego niż jedynie ciepła zupa w wigilię. 3. Taka organizacja badania pozwala konsolidować służby, różne podmioty, na co dzień nie współpracujące ze sobą. 4. To owocuje lepszą współpracą w codziennej pracy (np. kiedy pojawia się jakiś trudny przypadek).

Definicje – czyli kto jest osobą bezdomną 1. Zaczynano od definicji z ustawy o pomocy społecznej. 2. Używano również definicji Anny Duracz-Walczak oraz Andrzeja Przymeńskiego. 3. Kiedy pojawiła się typologia ETHOS zaczęto stosować ją jako operacjonalizację przyjętych definicji (2005 rok). 4. W ramach typologii ETHOS wybierano różne kategorie osób (sytuacji mieszkaniowych) które badano. 5. Trudne i niejednoznaczne były tu trzy kwestie: osoby w melinach (przebywanie kątem u znajomych, rodziny; zamieszkiwanie w altanach działkowych; kobiety przebywające w CIK).

Ogólna liczba dorosłych osób bezdomnych Badanie socjodemograficzne, co mówi pięć edycji badawczych – liczebność Rok badania Ogólna liczba dorosłych osób bezdomnych 2001 2 009 2003 2 169 2005 2 470 2007 2 211 2009 2 620 2011 2 904

Badanie socjodemograficzne, co mówi pięć edycji badawczych – liczebność Z czego mogą wynikać odnotowywane zmiany liczby zliczanych osób bezdomnych? 1. Wahania liczebności samej populacji ludzie bezdomnych. 2. Zmiana jakości i skuteczności realizacji badania (docierania do osób bezdomnych). 3. Zmiany definicji bezdomności 4. Zmiany pogody – pogoda okazuje się mieść znaczny wpływ na skuteczność w docieraniu do osób bezdomnych. Kategorią najwrażliwszą na wahnięcia w jakości realizacji badania, zmiany pogody jest grupa osób bezdomnych przebywających na ulicy (bez dachu nad głową).

Charakterystyka demograficzna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – wiek

Charakterystyka demograficzna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – zdrowie

Charakterystyka demograficzna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – zdrowie

Charakterystyka demograficzna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – czas pozostawania w bezdomności

Charakterystyka społeczna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – stan cywilny osób bezdomnych   ogółem mężczyzna kobieta N % kawaler/panna 1 059 39,2 943 40,6 114 30,4 zamężna/żonaty 239 8,9 175 7,5 64 17,1 rozwiedziony/a 1 109 41,1 987 42,5 121 32,3 wdowiec/wdowa 193 7,2 128 5,5 65 17,3 w wolny związku 24 ,9 20 0,9 4 1,1 w separacji 57 2,1 51 2,2 6 1,6 trudno powiedzieć 18 ,7 17 0,7 1 0,3 Ogółem 2 699 100,0 2321 375

Charakterystyka społeczna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – kary więzienia Rok badania Ogólna liczba dorosłych osób bezdomnych Liczba osób bezdomnych przebywających w zakładach karnych, aresztach śledczych Procent osadzonych osób bezdomnych w stosunku do ogólnej liczby zbadanych osób bezdomnych 2001* 2 009 b.d. 2003 2 169 86 4,0% 2005 2 470 82 3,3% 2007 2 211 111 5,1% 2009 2 620 162 6,2% 2011 2 904 171 5,9%

Charakterystyka społeczna pomorskiej populacji ludzi bezdomnych – zadłużenia

Dobrostan psychiczny osób bezdomnych w 2011 rok a płeć i typologia bezdomności – odpowiedzi tak   Kobieta Mężczyzna Instytucjonalna Bezdomność pozainstytucjonalna Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie? 88,8 91,1 95,1 81,3 Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 71,3 76,3 75,1 76,7 Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 45,7 58,7 57,1 65,5 Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 70,3 75,5 74,8 Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy? 59,9 55,4 57,7 52,8

Jakie są wartości wynikające z powtarzalność badania 1. Stwarza możliwość uchwycenia zmian. 2. W obecnej chwili śledzenie tendencji zdaje się największą wartością badania socjodemograficznego. 3. Ujęcie longitualne pozwala to mówić o skuteczności systemu o jego wydolności, adekwatności oferty pomocy.

Diagnozowanie bezdomności – polityka Badania społeczne bezdomności można traktować jako sztukę dla sztuki. Można też traktować je jako sposób samoobserwacji systemu pomocy. Obserwując to, co dzieje się w bezdomności można poznać, co dzieje się w systemie pomocy. 1. Czy pozwala on ludziom wracać do domów? 2. Czy raczej jest ratowniczy – ściąga ludzi z ulicy (dworców, centrów handlowych) do placówek, jednak ludzie w tych placówkach grzęzną? 3. Czy system jest kompletny, czy może jakiegoś elementu w nim brakuje?

Badanie mieszkalnictwa społecznego Pytanie o to czy osoby bezdomne mają gdzie pójść po przebyciu długiej i trudnej drogi reintegracji zrodziło potrzebę zobiektywizowania intuicji – realizacji badania w obszarze mieszkalnictwa społecznego. Gdzie można zamieszkać po usamodzielnieniu? 1. We własnym mieszkaniu (na kredyt?). 2. W wynajmowanym. 3. W komunalnym. 4. W socjalnym. 5. W placówce dla ludzi bezdomnych/DPS/ZOL?

Badanie mieszkalnictwa społecznego

Badanie mieszkalnictwa społecznego

Podsumowanie – czy warto badać? Nie badać tylko pomagać, podawać dłoń! Badanie to marnotrawienie środków. Badanie to spełnianie ambicji badaczy, a nie pomaganie. Należy badać: 1. Ponieważ jedynie tak można przekroczyć wiedzę zdroworozsądkową. 2. Poznać fakty. 3. Uzyskać całościowy i precyzyjny obraz zjawiska. Jedynie w oparciu o wiedzę o bezdomności można myśleć o planowaniu, tworzeniu kompletnego i skutecznego systemu usług dla osób bezdomnych.

Podsumowanie – poznawcza trzeźwość Aktywność badawcza otwiera przestrzeń do treningu w odwracaniu się od zdrowego rozsądku, który prowadzi, w przypadku ludzi bezdomnych, na manowce. Zdrowy rozsądek mówi: bezdomny – sam sobie winien, bo pijak, bo bił żonę, bo nie płacił alimentów, bo nie płacił podatków, niech odpokutuje. Badania mówią: bezdomny – uzależniony, z problemami psychicznymi, z problemami, które ciągną się z przeszłości, które się pogłębiają bo brakuje specjalistycznej pomocy, z problemami które są wzajemnie skrzyżowane. Bezdomny jest nieznośny – bo doskonale zaadoptował się to tego, co w danej chwili może osiągnąć, do tego co oferuje system pomocy.

Podsumowanie – wykorzystanie badań Można wyniki diagnozowania analizować i wyciągać z nich w nioski przekładające się na ewolucję systemu pomagania (np. odchodzenie od placówek w stronę mieszkań wspieranych – zmuszających do większej dozy zaradności i samodzielności). Można też raporty badawcze stawiać na półce bo schludnie wydane (a ludziom obniżyć standard pomocy, bo to pijacy i nie korzystają z tego, co się im oferuje).

Praktyczne wykorzystanie badań nie zależy od samych badaczy, ale znacznej mierze jest zależne od woli podmiotów kształtujących politykę społeczną na poziomie gminy, aglomeracji, województwa. Jeśli kierujący OPS nie jest zainteresowany zmianą i nie ma poparcia władz swojej gminy, badania przejdą bez echa, a raport będzie zdobił półkę.