Dr Stanisław Wieczorek RYZYKO ZAWODOWE Dr Stanisław Wieczorek Rzeszów 15.05.2013, VER 2.0 JLS Opracowanie: Stanisław Wieczorek

METODY BADANIA ZAGROŻEŃ I SZACOWANIA RYZYKA CZĘŚĆ I METODY BADANIA ZAGROŻEŃ I SZACOWANIA RYZYKA

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Zastosowanie praw logiki Metody indukcyjne Metody dedukcyjne W metodach indukcyjnych wnioski ogólne wyprowadzane są z przesłanek będących ich szczególnymi przypadkami. Dokonuje się w nich obserwacji i eksperymentów oraz wyprowadza na tej podstawie uogólnienia i formułuje hipotezy. Po ich weryfikacji tworzone są zasady, które mają zastosowanie również w innych przypadkach. Ta zasada jest regułą pozwalającą na przejście od przypadków zaobserwowanych do twierdzeń ogólnych obejmujących także przypadki niezaobserwowane. Są to metody „od szczegółu do ogółu". W metodach indukcyjnych poszukuje się związków między elementami biorącymi udział w zdarzeniu. Zakończenie oceny następuje po określeniu przyczyny, która ten związek może wywołać. W metodach dedukcyjnych analiza prowadzona jest zgodnie z kierunkiem wynikania logicznego. Oznacza to, że każde następne stwierdzenie wynika z poprzedniego (następnik jest wydedukowany z poprzednika). Następstwo uznawane jest wtedy za prawdziwe, gdy za prawdziwe uznano stwierdzenie poprzednie. Sądy szczegółowe wyprowadzane są z wniosków ogólnych. Są to metody „od ogółu do szczegółu". W metodach dedukcyjnych określa się zdarzenia kluczowe i bada zdarzenia szczegółowe, które zdarzenia kluczowe mogą wywoływać.

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Precyzja Metody ilościowe Metody jakościowe Ilościowe szacowanie może być prowadzone, gdy ma się do dyspozycji odpowiednią liczbę danych statystycznych dotyczących ilości i rodzaju wypadków, zdarzeń niebezpiecznych, chorób zawodowych, czasu narażenia na czynniki środowiska pracy, liczby zatrudnionych itp. Aby ocena ilościowa była wiarygodna, dane te muszą spełniać wymagania statystyki. Metody te, określane mianem metod precyzyjnych, stanowią grupę metod, w których wykorzystywany jest rachunek prawdopodobieństwa; PSA - Probabilistic Safety Assessment – Probabilistyczne. W metodach jakościowych szacowanym skutkom zdarzenia S i prawdopodobieństwu lub częstości P, z jakim skutki te mogą wystąpić, przypisywane są umowne wielkości charakteryzujące ich wartość. Przypisana wartość charakteryzująca poziom skutków oraz prawdopodobieństwa lub częstości może być określana opisowo lub jako liczba określająca wagę ich poziomu. Tworzone są w ten sposób skale szacowania skutków i prawdopodobieństwa lub częstości skutków. W identyczny sposób wartościowane jest ryzyko R oraz tworzone jego skale.

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Precyzja Metody ilościowe Metody jakościowe Oceny Bezpieczeństwa. PSA dostarczają strukturalnego i logicznego podejścia do wyznaczania wiarygodnych, potencjalnych scenariuszy awaryjnych instalacji, ocen ich prawdopodobieństwa i skutków. Znane są też pod nazwą QRA - Quantitative Risk Assessment - Ilościowe Oceny Ryzyka. Metody te znalazły zastosowanie do szacowania skutków i prawdopodobieństwa (częstości) skutków oraz wartościowania ryzyka występujących podczas: projektowania, budowy i eksploatacji. Nadają się do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Ryzyko zawodowe R dla każdego zagrożenia można przedstawić jako funkcję: gdzie: S - skutki (straty) spowodowane zdarzeniem, P - prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia skutków zdarzenia. Na prawdopodobieństwo wystąpienia skutków zdarzenia wpływa wiele czynników. Można je przedstawić jako funkcję: E - częstotliwość z jaką występuje zagrożenie lub ekspozycja na zagrożenie, W - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia, G - możliwość zmniejszenia lub ograniczenia zagrożenia, I - liczba osób narażonych. R= ƒ(P,S) P= ƒ(E,W,G,I)

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Precyzja Metody ilościowe Metody jakościowe Przy ocenie ryzyka tymi metodami zakłada się wystąpienie zdarzenia (wypadku, uszczerbku na zdrowiu) wywołanego określonym zagrożeniem Z i szacuje skutki S zdarzenia oraz prawdopodobieństwo lub częstość P, z jaką skutki te mogą wystąpić. Oceniane ryzyko R zależy od wymienionych parametrów: gdzie: Z - zagrożenie, S - skutki (straty) spowodowane zdarzeniem, P - prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia skutków zdarzenia. Uwzględniając powyższe, ryzyko R można w tym przypadku określić jako zależne od skutków zdarzenia S, częstotliwości z jaką występuje zagrożenie lub ekspozycja na zagrożenie E, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia W, możliwości zmniejszenia lub ograniczenia zagrożenia G oraz liczby osób narażonych I: S - skutki (straty) spowodowane zdarzeniem, E - częstotliwość z jaką występuje zagrożenie lub ekspozycja na zagrożenie, W - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia, G - możliwość zmniejszenia lub ograniczenia zagrożenia, I - liczba osób narażonych. R= ƒ(Z,P,S) R= ƒ(S,E,W,G,I)

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Zmienność dyspozycji psychomotorycznych w czasie Metody klasyczne „twarde” Metody „miękkie” Klasyczne „twarde” metody modelowania formalnego są oparte na: tradycyjnie konstruowanych liczbowych skalach ocen, np. w skali 1-5 jest oceniany poziom ergonomiczności systemów produkcyjnych według przyjętych kryteriów; oceny liczbowe podlegają agregacji według złożonej formuły agregacyjnej; regułach rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej, np. ocena" bezwypadkowości" systemu produkcyjnego sprowadza się do określenia prawdopodobieństwa zaistnienia takiego stanu układów współtworzących system, w którym wypadek nie nastąpi w założonym czasie danych warunków eksploatacji. Otaczająca nas rzeczywistość charakteryzuje się dynamiczną zmiennością. Analizowany obiekt (maszyna), podmiot działania (człowiek) charakteryzuje się daną cechą właściwości jedynie w pewnym stopniu i w pewnym czasie, a nie w pełni. Stąd w skrajnych przypadkach możliwe jest całkowite posiadanie jakiejś cechy, parametru lub jej bądź jego nieposiadania. Dlatego tylko Teoria zbiorów rozmaitych daje precyzyjne matematyczne narzędzia do nieprecyzyjnych określeń kompleksowych procesów.

METODY OCENY ZAGROŻEŃ WG WSKAZANYCH KRYTERIÓW Kryterium: Cechy metodologiczne Matrycowe (Wstępna analiza zagrożeń PHA, Matryca ryzyka 2, Matryca ryzyka 3, Matryca ryzyka 4, Analiza bezpieczeństwa pracy JSA, Matryca ryzyka 5, Matryca ryzyka BS8800, Matryca ryzyka 6, Matryca ryzyka wg. Normy PN 18002) Wskaźnikowe (Wskaźnik Ryzyka RISK SCORE, Wskaźnik Ryzyka 2, Metoda pięciu kroków – FIVE STEPS, Wskaźnik Ryzyka WPR, Wskaźnik Ryzyka 555) Grafy (Graf Ryzyka 1, Graf Ryzyka 2) Inne (Ocena ryzyka dla czynników mierzalnych, Analiza skutków i przyczyn błędów FMEA, Kalkulatory ryzyka)

KALKULATOR RYZYKA

METODA PIĘCIU KROKÓW

R = P * F * S * I METODA PIĘCIU KROKÓW Elementami ryzyka R są: P - prawdopodobieństwo wystąpienia zderzenia F - częstotliwość narażenia (ekspozycja) S - następstwa zdarzenia (skutki) I - liczba osób narażonych

METODA PIĘCIU KROKÓW Wartość P Charakterystyka 0,033 Prawie niemożliwe 1 Bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe 1,5 Mało prawdopodobne, ale może się zdarzyć 2 Możliwe, ale niecodzienne 5 Równa szansa 8 Prawdopodobnie 10 Zdarza się 15 Pewne

METODA PIĘCIU KROKÓW Wartość F Charakterystyka 0,5 Raz na rok 1 Raz na miesiąc 1,5 Raz na tydzień 2,5 Raz dziennie 4 Co godzinę 6 Ciągle

METODA PIĘCIU KROKÓW Wartość S Charakterystyka 0,1 Zadrapania, siniaki 0,5 Skaleczenia, łagodne obrażenia 2 Proste złamania, lekka choroba 4 Skomplikowane złamania, poważna choroba 6 Utrata jednej kończyny, utrata oka, trwała utrata słuchu 10 Utrata dwóch kończyn, utrata oczu 15 Śmierć

METODA PIĘCIU KROKÓW Wartość I Charakterystyka 1 1-2 osoby 2 3-7 osób 4 8-15 osób 12 16-50 osób

METODA PIĘCIU KROKÓW Wartość R Charakterystyka 0-5 Pomijanie 5-50 Niskie, ale istotne 50-500 Wysokie Powyżej 500 Nie do przyjęcia

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA)

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA) W = S * P Zmiennymi wartościowania ryzyka W są: S - stopień szkód P - prawdopodobieństwo szkód

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA) Poziom Charakterystyka 1 Znikome urazy, lekkie szkody 2 Lekkie obrażenia, wymierne szkody 3 Ciężkie obrażenia, znaczne szkody 4 Pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody 5 Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu pracy 6 Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę poza terenem zakładu pracy POZIOMY 1-5 dotyczą oceny stopnia szkód i prawdopodobieństwa szkód dla zdarzeń na terenie zakładu pracy, a poziom 6 poza terenem zakładu pracy(dotyczy ryzyka społecznego)

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA) Poziom Charakterystyka 1 Bardzo nieprawdopodobne 2 Mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat 3 Doraźne zdarzenia, zdarzające się raz w roku 4 Dosyć częste zdarzenia, zdarzające się raz w miesiącu 5 Częste regularne wydarzenia, zdarzające się raz w tygodniu 6 Duże prawdopodobieństwo zdarzenia

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA) P – prawdobodobieństwo szkód S - STOPIEŃ SZKÓD POZIOM 1 2 3 4 5 6 8 10 12 9 15 18 16 20 24 25 30 36 Wartość wskaźnika ryzyka poniżej 25 dotyczy szacowania stopnia szkód dla szkód na stanowiskach pracy na terenie zakładu pracy

PRZYKŁAD: Jednym z zagrożeń na stanowisku laboranta w laboratorium chemicznym jest oparzenie kwasem. Skutkiem oparzenia może być ciężkie uszkodzenie ciała. Pracownik pracuje 8 godzin dziennie. W laboratorium wypadek oparzenia twarzy kwasem wydarzył się raz w ciągu ostatnich 10 lat. SZACOWANIE PARAMETRÓW RYZYKA: STOPIEŃ SZKÓD: S=3 ciężkie obrażenia, znaczne szkody PRAWDOPODOBIEŃSTWO SZKÓD: P=2 ponieważ taki wypadek miał miejsce raz w ciągu 10 lat WARTOŚCIOWANIE RYZYKA: Z poszczególnych tabel odczytujemy: S=2 P=3 otrzymujemy wartość ryzyka: W=6 co oznacza, dopuszczalną akceptację ryzyka po ocenie ryzyka.

L EX, 8h (L EX, w , L A max , L C peak ) RYZYKO ZAWODOWE ŚREDNIE SZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z NARAŻENIEM NA HAŁAS WG. PN-N-18002-2000 Czy L EX, 8h (L EX, w) > 85 dB Lub L A max > 115 dB L C peak > 135 dB TAK RYZYKO ZAWODOWE DUŻE NIE Czy L EX, 8h (L EX, w) < 82 dB Lub L A max < 109 dB L C peak < 129 dB NIE RYZYKO ZAWODOWE ŚREDNIE TAK RYZYKO ZAWODOWE MAŁE

SZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO PRZY ZATRUDNIENIU KOBIET W CIĄŻY L EX, 8h (L EX, w , L A max , L C peak ) Czy L EX, 8h (L EX, w) > 65 dB Lub L A max > 110 dB L C peak > 125 dB TAK RYZYKO ZAWODOWE DUŻE NIE Czy L EX, 8h (L EX, w) < 62 dB Lub L A max < 104 dB L C peak < 124 dB NIE RYZYKO ZAWODOWE ŚREDNIE TAK RYZYKO ZAWODOWE MAŁE

SZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO PRZY ZATRUDNIENIU MŁODOCIANYCH L EX, 8h (L EX, w , L A max , L C peak ) Czy L EX, 8h (L EX, w) > 80 dB Lub L A max > 110 dB L C peak > 130 dB TAK RYZYKO ZAWODOWE DUŻE NIE Czy L EX, 8h (L EX, w) < 77 dB Lub L A max < 104 dB L C peak < 124 dB NIE RYZYKO ZAWODOWE ŚREDNIE TAK RYZYKO ZAWODOWE MAŁE

METODA RISK SCORE

R = S * E * P METODA RISK SCORE METODA RISK SCORE jest jakościową, wskaźnikową metodą oceny ryzyka, w której ryzyko szacowane jest oddzielnie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Poziom ryzyka (R) oznaczany jest przez iloczyn wag przyporządkowanych potencjalnym skutkom zdarzenia (S), ekspozycji na zagrożenia (E) i prawdopodobieństwu zaistnienia określonego zdarzenia (P), zgodnie z poniższym wzorem: R = S * E * P

METODA RISK SCORE

GRAF RYZYKA 2

GRAF RYZYKA 2 Jest jakościową metodą oceny ryzyka, w której określane w definicji ryzyka prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka tj. ekspozycję, możliwość uniknięcia urazu i prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia. ZA PARAMETRY RYZYKA PRZYJMOWANE SĄ: Ciężkość urazu (strata) S , jaki może spowodować zagrożenie Ekspozycja E Możliwość uniknięcia urazu A Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia O

GRAF RYZYKA 2 S - Ciężkość urazu (strata) S1 lekki S2 ciężki OZNACZENIE CHARAKTERYSTYKA S1 lekki S2 ciężki E – Ekspozycja E1 rzadko E2 często, stale A - Możliwość uniknięcia urazu A1 możliwe A2 niemożliwe O - Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia O1 bardzo małe O2 małe O3 duże

1 2 3 4 5 - GRAF RYZYKA 2 O3 O2 O1 S1 E1 S2 E2 A1 A2 START 2 - 3 4 - 5 - RYZYKO MAŁE - RYZYKO ŚREDNIE - RYZYKO POWAŻNE

STANOWISKO PRACY KIEROWCY Inne pojazdy utrudniające ruch Piesi na chodniku odciągający uwagę Wtargnięcie pieszego na jezdnię Rowerzyści na jezdni Niebezpieczne zachowania innych kierowców Zwierzęta w pobliżu jezdni Czas oczekiwania w kolejce przed skrzyżowaniem Czas oczekiwania w korku Częste zatrzymania przed sygnałami świetlnymi Pogoda, klimat Reklamy w pasie drogowym, wystawy sklepowe Niedostateczne oświetlenie drogi Oślepienie przez słońce lub inne pojazdy Starte oznakowanie poziome Słaba widoczność ulicy, oznakowania pionowego i sygnalizacji świetlnej Niezrozumiałe zasady ruchu Nadmiar znaków i informacji Nieczytelne skrzyżowanie Wyboje, koleiny, nierówności w jezdni Woda, błoto, śnieg Śliska nawierzchnia

GRAF RYZYKA 2 PRZYKŁAD: 3 SZACOWANIE PARAMETRÓW RYZYKA: Jednym z zagrożeń na stanowisku kierowcy pojazdu samochodowego jest zagrożenie wypadkiem drogowym. Skutkiem tego zagrożenia może być śmierć kierowcy. Kierowca pracuje codziennie po 8 godzin. Przestrzega przepisów prawa o ruchu drogowym. W okresie ostatnich 5 lat kierowcy zatrudnieni w zakładzie nie uczestniczyli w wypadkach drogowych. SZACOWANIE PARAMETRÓW RYZYKA: CIĘŻKOŚĆ URAZU: S2 ciężki – kierowca może ulec wypadkowi śmiertelnemu EKSPOZYCJA: E2 ciężko, stale – 8 godzinna praca codzienna MOŻLIWOŚĆ UNIKNIĘCIA URAZU A1 możliwe – są kierowcy jeżdżący bezwypadkowo PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA O2 małe – nie było wypadków drogowych w okresie ostatnich 5 lat NIEPORZĄDANEGO ZDARZENIA WARTOŚCIOWANIE RYZYKA: Z grafu ryzyka odczytujemy: wartość ryzyka na poziomie 3 - RYZYKO ŚREDNIE

Dziękuję za uwagę