Metody terapii behawioralnej w modyfikacji zachowań osób z niepełnosprawnością intelektualną.

WPROWADZENIE BEHAWIORYZM => (z ang. behavior – zachowanie się) Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji zjawisk psychicznych (np. świadomości). Twórcą tego kierunku był John B. Watson, który w 1913 roku opublikował swoje głośne dzieło, pt. „Psychologia z punktu widzenia behawiorysty”.

TERAPIA BEHAWIORALNA Według behawiarostów uczenie się jest procesem prowadzącym do względnie trwałych zmian w zachowaniu człowieka albo w potencjale jego zachowania. Obejmuje ono związek bodziec - reakcja.

TERAPIA BEHAWIORALNA Behawioralne teorie uczenia opierają się na dwóch zasadniczych prawach:

WARUNKOWANIE KLASYCZNE Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy I. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie. Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko regularnie go powtarzać w towarzystwie bodźca bezwarunkowego.

WARUNKOWANIE KLASYCZNE Procedura, w której bodziec warunkowy, po równoczesnym podaniu go z bodźcem bezwarunkowym odpowiednią ilość razy, może zastapić ten ostatni.

Technika desensytyzacji: Desensytyzacja to najczęściej używana technika w terapii behawioralnej Dotyczy tego, co dzieje się z pacjentem = staje się coraz mniej wrażliwy na bodziec, który wyzwala strach

Technika desensytyzacji: Systematyczna desensytyzacja oznacza, że terapeuta stosuje określoną zasadę; tylko wtedy, gdy osiągnie desensytyzację na jednym poziomie lęku przechodzi do następnego poziomu. Polega na podawaniu małej ,,dawki” czegoś, co wywołuje strach pacjenta w czasie, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnego wyciszenia.

Technika awersyjnego przewarunkowania: Celem jest wytworzenie uwarunkowanej odrazy w stosunku do zachowania, które chcemy wyeliminować. Polega na stosowaniu przykrych bodźców w czasie wykonywania czynności, będących przyczyną terapii, albo łączenie przykrych bodźców z takimi, które zazwyczaj wywołują zachowanie niepożądane.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE Burrhus Frederic Skinner => Jeden z najwybitniejszych psychologów na świecie przedstawiciel behawioryzmu, rozwijał teorię warunkowania instrumentalnego.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE Polega na tym, że określone zachowania są wzmacniane, czyli nagradzane lub karane. Nagrodą może być np. uznanie społeczne, premia a karą np. nagana. Zachowania nagradzane utrwalają się i występują częściej, natomiast zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu zanikają – czyli nagrody są skuteczniejsze niż kary.

WZMOCNIENIA Są czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.

WZMOCNIENIE POZYTYWNE Polega na tym, że po danym zachowaniu następuje rzecz przyjemna.

WZMOCNIENIE NEGATYWNE usuwamy rzecz nieprzyjemną potęguje ono dane zachowanie i nie jest tym samym co karanie

Rodzaje wzmocnień Pierwotne (jedzenie, picie) Wtórne (pieniądze, żetony, gwiazdki) Społeczne (pochwały, uwaga, uściski, pocałunki) Stymulujące (zabawki, zabawy, interesujące opowiadania)

Główne zasady stosowania wzmocnień Używamy tylko tego co dziecko naprawdę lubi na tyle, aby chciało na otrzymanie tego pracować Wzmocnienie powinno następować tylko po tych zachowaniach, które są pożądane Wzmocnienia powinny być stosowane bezpośrednio po tym gdy dziecko zachowa się dobrze i w sposób wyraźny

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH Uczymy dziecko jedynie takich czynności, których obecnie jeszcze nie umie

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH Metoda podpowiadania - pomaganie dziecku w wykonywaniu czynności, a następnie nagradzanie go, gdy ją ukończy: podpowiadanie fizyczne (poruszamy kończynami dziecka); podpowiadanie przez gestykulację (np. wskazanie krzesła) podpowiadnie werbalne (powiedzenie dziecku co ma zrobić)

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH Łączenie „od końca”- to opanowanie ostatniego etapu, a następnie posuwanie się wstecz.

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH Modyfikacja otoczenia – bywa pomocna dziecku w nauce, gdyż stosujemy zmiany dotyczące przedmiotów z otoczenia

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH Naśladowanie – stosujemy tu wszystkie metody, a dodatkowo jeszcze modelowanie – demonstrowanie. Wykonujemy czynność, którą dziecko ma odtworzyć, nakłaniamy je do naśladowania oraz nagradzamy wykonanie

Oduczanie nieprawidłowych nawyków Niepożądane zachowania dziecka powinny być zwalczane, ponieważ sprawiają kłopot otoczeniu, nie sprzyjają nauce. Stosujemy dwie metody: odbieranie dziecku czegoś, co lubi, lub obdarzanie go czymś nieprzyjemnym.

WYGASZANIE Występuje, jeżeli po wystąpieniu określonego zachowania nie pojawiają się żadne konsekwencje, które dotychczas utrzymywały to zachowanie. Wygaszanie prowadzi do zanikania zachowania, zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia tego zachowania w przyszłości.

STOSOWANIE KAR Polega na odebraniu dziecku w następstwie złego zachowania czegoś, co ma dla niego wartość. Unieruchomienie polega na ograniczeniu dziecku przez krótki czas swobody ruchów. Restytucja i nazwiązka polegają na tym, że dziecko musi odtworzyć sytuację, w której zachowało się niewłaściwie, ponadto zrobić jeszcze coś pozytywnego.

STOSOWANIE KAR Wzmacnianie Zachowań Alternatywnych – odbywa się nie przez bezpośrednie atakowanie problemu, lecz poprzez wyrabianie nowych pożądanych nawyków. Zmiana otoczenia – np. usuwanie przedmiotów, które dziecko chce zniszczyć.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI Ubieranie i rozbieranie dziecka.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI Przy nauczaniu ubierania się stosujemy metody: zachętę i wygaszanie, a także dzielenia zadania na drobne etapy.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI Naukę ubierania się należy rozpocząć od odzieży luźnej i nieskomplikowanej. Dziecko łatwiej uczy się nakładać odzież właściwą stroną do przodu, gdy z tyłu doszyjemy dla orientacji odpowiedni znaczek. Lepiej jest uczyć ubierania się od okazji do okazji lub tylko pojedynczych sztuk w danym czasie, niż w ogóle zaniechać nauki.

Nauka samodzielnego mycia obejmuje: NAUKA MYCIA Nauka samodzielnego mycia obejmuje: mycie rąk, twarzy, paznokci, zębów, głowy, a także samodzielnego oceniania, kiedy trzeba się umyć.

NAUKA MYCIA Myjka, ręcznik i szczoteczka do zębów dziecka powinny się wyróżniać od podobnego sprzętu innych domowników, aby mogło ono łatwo wybrać swoje przybory.

NAUKA MYCIA Jeżeli dziecko boi się kąpieli, można się uciec do metody stopniowego przyzwyczajania, a więc przechodzenia powolutku od sytuacji, która nie ma nic wspólnego z kąpielą, aż do pełnej kąpieli

KONTROLA ZWIERACZY Nauka oddawania moczu i stolca jest jednym z najważniejszych zadań stojących już w pierwszych latach życia przed każdym dzieckiem

KONTROLA ZWIERACZY Większość dzieci uczy się kontrolować zwieracze dzięki kombinacji naśladowania, obserwacji zadowolenia lub niezadowolenia ze strony rodziców oraz dzięki szczęśliwemu przypadkowi.

KONTROLA ZWIERACZY Najlepszą metodą jest nagradzanie dziecka za prawidłowe skorzystanie z nocnika oraz wstrzymanie nagród, gdy dzicko zmoczy się lub zabrudzi bieliznę.

INTENSYWNE PROGRAMY NAUCZANIA Polegają one na: bardzo częstej kontroli bielizny, podsuwaniu dodatkowej ilości napojów, częstym wysadzaniu dziecka, intensywnym nagradzaniu za sukcesy i łagodnych karach za niepowodzenia.

Nauka jedzenia Nauka jedzenia dostarcza zwykle dziecku dużo radości, ponieważ dla większości dzieci jedzenie samo w sobie stanowi nagrodę

Nauka samodzielnego jedzenia Uczymy dziecko stojąc za jego plecami. Rozpoczynamy od potraw, które ono lubi. Stosujemy metodę nagradzania, wygaszania bodźców podpowiadających i łączenia etapów „od końca” Krojenia nożem uczymy poprzez zabawy, zachęcamy do wykonywania nim ruchów piłujących.

zabawy Są jednym z najważniejszych elementów życia dziecka. Oprócz tego, że uczy ona dziecko pożytecznych umiejętności, jak przyjmowanie różnych pozycji ciała, utrzymywanie równowagi i obrotów ciała, poszerza wyobraźnię oraz stanowi zajęcie i rozrywkę dla dziecka.

RODZAJE ZABAWY Za pomocą zabawek. Towarzyska (zabawa z innymi dziećmi). Imaginacyjna (symboliczna)

Najskuteczniejszą metodą terapii jest stopniowanie. FOBIE Fobia jest rodzajem lęku, który jest większy niż niebezpieczeństwo, jakie dany przedmiot niesie za sobą. Najskuteczniejszą metodą terapii jest stopniowanie.

Gdy pierwszy punkt przechodzi bez strachu, przechodzimy do następnego. FOBIE Stopniowanie polega na ułożeniu hierarchii – stopniowanej skali – dotyczącej przedmiotu fobii. Gdy pierwszy punkt przechodzi bez strachu, przechodzimy do następnego.

FOBIE Metoda gwałtu stosowana jest wtedy, gdy nie można posłużyć się stopniowaniem. Polega ona na zaprezentowaniu sytuacji lękowej w całej okazałości, ze wszelkimi, denerwującymi okolicznościami i nie zezwoleniu dziecku na oddalanie się lub inny unik.

Modelowanie można stosować w technice stopniowania jak i gwałtu. FOBIE Modelowanie można stosować w technice stopniowania jak i gwałtu. Inna osoba przedstawia dziecku jakiś model zachowania, pokazuje mu że się nie boi, może to pomóc dziecku w opanowaniu lęku.

Są bardzo zbliżone do fobii. OBSESJE To przemożne i nawrotowe konieczności wykonywania pewnych niepotrzebnych działań. Są bardzo zbliżone do fobii. Dziecko z obsesją, zamiast unikać czegoś, wydaje się zmuszone do wykonywania czegoś, do przeprowadzenia jakiegoś działania.

OBSESJE Terapia polega na zapobieganiu spełnienia obsesyjnych rytuałów i równocześnie przekonanie dziecka, że to nie prowadzi do nieszczęścia.

Ewa Borecka Anna Baran Monika Ojrzyńska Dziękujemy za uwagę Ewa Borecka Anna Baran Monika Ojrzyńska