Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Głogowie Wypalenie zawodowe Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie Karolina Moroz Magdalena Musiał

Definicja Wypalenie zawodowe stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania przejawiającego się chronicznym zmęczeniem. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem.

Zespół wypalenia (burn – out) Kod ICD – 10 Z73.0 Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Z73 – Problemy z trudnościami życiowymi

Trójwymiarowa teoria wypalenia Christiny Maslach Wypalenie: psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Istotnym czynnikiem jest zaangażowanie emocjonalne, oznaczające bardzo silną identyfikację emocjonalną z pracą. W tym przypadku sukcesy w pracy równoważne są z sukcesami osobistymi, zaś wszelkie niepowodzenia zawodowe traktowane są jako niepowodzenia osobiste.

Symptomy wypalenia według Christiny Maslach W Y P A L E N I E Psychofizyczne, emocjonalne Poczucie obniżenia wyczerpanie własnych możliwości dokonań Depersonalizacja

Emocjonalne wyczerpanie Traktowane jest jako pierwszy z objawów, którym zaczyna się proces wypalania. Wymiar ten jest utożsamiany ze stanem psychicznego i fizjologicznego przeciążenia ściśle związanego z intensywnością kontaktów interpersonalnych. Przejawia się: zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością. Objawy: lęk, napięcie, poczucie zmęczenia fizycznego, bezsenność, zaburzenia gastryczne, bóle głowy.

Depersonalizacja Odczłowieczenie lub inaczej uprzedmiotowienie. Jest próbą zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje. Symboliczne odebranie klientowi bądź pacjentowi człowieczeństwa i traktowanie go jako "przypadku" pozwala na mniejsze zaangażowanie się w relacje z drugim człowiekiem, a tym samym ochrony siebie przed dalszym eksploatowaniem już uszczuplonych zasobów emocjonalnych. Przejawia się: obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów osób z fizycznego otoczenia, powierzchownością kontaktów, skróceniem czasu i sformalizowaniem kontaktów, cynizmem, obwinianiem innych za niepowodzenia w pracy. Jest to negatywny, bezduszny, bezosobowy, nazbyt obojętny stosunek do ludzi, którzy są odbiorcami pomocy. Jest ucieczką od relacji wymagających zaangażowania emocjonalnego.

Poczucie obniżenia własnych dokonań Jest tendencją do postrzegania swojej pracy w negatywnym świetle. Prowadzi do obniżenia lub utraty satysfakcji i zaangażowania zawodowego, pojawia się rozczarowanie i poczucie "klęski" ora obwinianie siebie za brak umiejętności zawodowych, czego konsekwencją jest zaniżona samoocena. Utrata zdolności do rozwiązywania problemów zawodowych oraz ograniczone możliwości przystosowania mają duży wpływ na relacje z ludźmi i w skrajnych przypadkach zauważa się zachowania agresywne oraz ucieczkowe (absencja w pracy).

Pięć etapów wypalenia zawodowego wg. American Psychology Association Miesiąc miodowy Zauroczenie pracą, satysfakcja z osiągnięć zawodowych. Jednostka jest pełna energii, optymizmu, entuzjazmu. Przebudzenie Na tym etapie człowiek usilnie stara się, aby jego obraz pracy, jaki sobie wytworzył, nie uległ zmianie. Pracuje coraz więcej, zauważa jednak, że jego idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna. Okres szorstkości Charakteryzuje się tym, że w realizację zawodowych zadań trzeba wkładać coraz więcej wysiłku. W kontaktach z ludźmi pojawiają się pierwsze trudności i kłopoty.

Pięć etapów wypalenia zawodowego wg. American Psychology Association Wypalenie pełnoobjawowe Towarzyszy mu poczucie pustki, samotności, chęci wyzwolenia się. Pojawiają się myśli ucieczkowe, stany depresyjne. Na tym etapie można już mówić o pełnym wyczerpaniu fizycznym i psychicznym. Odradzanie się Rekonwalescencja, leczenie ran, jakie powstały podczas całego procesu wypalania się.

Czynniki występowania wypalenia zawodowego Czynniki indywidualne: niska samoocena, niepewność, defensywność, zależność, bierność, perfekcjonizm i nadodpowiedzialność, silna motywacja do pracy, działania niezgodne ze swoimi wartościami, poczucie kontroli zewnętrznej, nieracjonalne przekonania o roli zawodowej, życzeniowa interpretacja wydarzeń, stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację, niskie poczucie skuteczności zaradczej, wysoka reaktywność, brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy, brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks i podstawową higienę,

Czynniki występowania wypalenia zawodowego Czynniki interpersonalne relacje między pracownikiem a klientami instytucji: emocjonalne zaangażowanie, relacja pomocy (porady, wsparcie, troska, terapia), kontakt z osobami w trudnej sytuacji życiowej. kontakty z przełożonymi i współpracownikami: konflikty interpersonalne: rywalizacja, brak wzajemnego zaufania, brak wsparcia, zaburzona komunikacja, przemoc psychiczna, agresja werbalna, mobbing, sztywność ról, brak partnerskich relacji i systemu wsparcia.

Czynniki wypalenia zawodowego Czynniki organizacyjne (związane ze środowiskiem pracy): przeciążenie pracą (zbyt dużo terminów, zbyt dużo wymagań), brak poczucia kontroli (czyli jak duży mamy wpływ, na to, co robimy), brak uznania i nagrody, poczucie krzywdy (np. pomijanie przy awansach czy premiach), różnica pomiędzy normami i wartościami uznawanymi przez pracownika, a celami instytucji, brak lub mała przejrzystość zasad obowiązujących w firmie, częsta zmiana zasad i charakteru pracy, zbyt wysoki lub zbyt niski zakres zadań, brak możliwości i uczestniczenia w podejmowaniu decyzji, uniemożliwianie twórczego, kreatywnego działania, niskie zarobki nieadekwatne do wykonywanej pracy, wymagań pracodawcy, wysiłku włożonego w pracę, nikłe perspektywy awansu, rozwoju zawodowego, biurokratyczne decyzje przełożonych, nieodpowiedni styl zarządzania instytucją.

Symptomy wypalenia (wg. C. Chernissa) Uczucie zawodu wobec samego siebie, złość i niechęć, poczucie winy, brak odwagi i obojętność, negatywizm, izolacja i wycofanie się, codzienne uczucie zmęczenia i wyczerpania, częste "spoglądanie na zegarek”, wielkie zmęczenie po pracy, częsta nieobecność w miejscu pracy, utrata pozytywnego nastawienia do klienta,

Symptomy wypalenia (wg. C. Chernissa) stereotypizacja klientów, niezdolność do koncentrowania się na klientach lub ich wysłuchania, cynizm i postawa strofująca wobec klienta, zakłócenia snu, częste przeziębienia i grypy, częste bóle głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego, nieustępliwość w myśleniu i niechęć do zmian, nieufność i paranoidalne wyobrażenia, problemy małżeńskie i rodzinne,

Klasyczny podział symptomów wypalenia zawodowego Zmiany w sferze funkcjonowania fizycznego: bóle głowy (migrenowe), napięcie mięśniowe bez wyraźnej przyczyny, bóle żołądka, zaburzenia snu (bezsenność), zaburzenia łaknienia (utrata wagi), podwyższone ciśnienie, osłabienie, obniżona odporność organizmu

Klasyczny podział symptomów wypalenia zawodowego Zmiany w sferze emocjonalnego funkcjonowania: zmienność nastrojów, irytacja, wybuchowość, niecierpliwość, ogólne przygnębienie, poczucie bezradności, poczucie winy za wyniki swojej pracy, obniżona samoocena, brak wiary w możliwość zmiany trudnej sytuacji.

Klasyczny podział symptomów wypalenia zawodowego Zmiany w sferze zachowania: absencja w pracy, częste konflikty, oskarżanie innych, izolacja od ludzi, obojętność wobec klientów, trudność, wręcz niezdolność do podejmowania decyzji, bierność w podnoszeniu własnych kwalifikacji, inercja- pojawiają się problemy ze zrobieniem czegokolwiek, normalnie niewielki wysiłek okazuje się ponad siły, zmniejszenie się wydajności pracy, złe zarządzanie czasem.

Stopnie wypalenia zawodowego Pierwszy stopień Tak zwane stadium ostrzegawcze. Charakterystyczne objawy to: poczucie przygnębienia, irytacji, mogą pojawić się w nim ustępujące bóle głowy, przeziębienia, kłopoty z bezsennością. Powrót do prawidłowego, optymalnego funkcjonowania na tym etapie nie jest jeszcze trudny. Zazwyczaj wystarczające jest zmniejszenie obciążenia pracą, krótki wypoczynek, jakieś hobby. Drugi stopień Charakterystyczne objawy to: gorsze wykonywanie zadań, częste wybuchy irytacji, brak szacunku i wręcz pogardliwa postawa wobec innych osób. Interwencja na tym etapie wymaga już większego wysiłku i bardziej zdecydowanych kroków. Może okazać się, że niezbędny będzie dłuższy urlop, regeneracja sił przez oddanie się czynnościom nie związanym z pracą, a sprawiającym przyjemność (hobby). Istotny jest też udział innych osób, jeszcze nie pomoc profesjonalna, ale np. odpoczynek w gronie przyjaciół.

Stopnie wypalenia zawodowego Trzeci stopień Chroniczność syndromu. Następuje pełny rozwój objawów fizycznych, psychicznych i psychosomatycznych. Typowymi objawami dla tego stadium są: uczucie osamotnienia i alienacji, kryzysy rodzinne, małżeńskie, przyjacielskie ,depresja, nadciśnienie, choroba wrzodowa. Wypalenie zawodowe na tym etapie bardzo wyraźnie dotyka nie tylko osobę poszkodowaną, ale całe jej społeczne otoczenie - członków rodziny, przyjaciół, współpracowników. Najczęściej wymagana jest już profesjonalna pomoc (lekarz, terapeuta, psycholog).

Jak uniknąć wypalenia Rady dla pracownika - model przemiany wewnętrznej: odciążenie (wycofanie się na jakiś czas, poszukanie wsparcia, zwiększenie dystansu do otoczenia, jeśli kontakt z ludźmi kosztuje Cię zbyt dużo energii), odczarowanie (przyznanie się przed samym sobą, że problem istnieje, zaakceptowanie rzeczywistości), odkrycie (praca nad samorozwojem, dotarcie do osobistych wartości, misja własnego życia), decyzja (zmiana dysfunkcyjnych zachowań), rozwinięcie (odpowiedzialność za siebie, nauka nowych strategii, poszerzanie pozazawodowej aktywności), odprężenie (przyznaj sobie prawo do odpoczynku, relaksu),

Jak uniknąć wypalenia Rady dla pracodawców: powierzaj pracownikom zadania adekwatne do ich możliwości i kompetencji, udzielaj obiektywnej i konstruktywnej oceny pracy zatrudnionych osób, stwarzaj możliwości uczenia się i rozwoju, adekwatnie wynagradzaj pracowników, twórz kulturę organizacyjną, w której cenione są pozytywne relacje interpersonalne, w miarę możliwości organizuj treningi z zakresu umiejętności interpersonalnych, komunikacji, rozwiązywania konfliktów oraz skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem.

Praktyczne porady chroniące przed wypaleniem   Zapisz na kartce czynniki powodujące stres, wyobraź sobie zagrożenie, którego się obawiasz i przećwicz na „sucho” różne strategie postępowania, zacznij działać asertywnie- skutecznie, bez lęku i agresji, zadbaj o taki styl życia, który zagwarantuje ci zdrowie i dobre samopoczucie, staraj się robić to, co najbardziej lubisz i najlepiej umiesz, przebywaj częściej z ludźmi bardziej pogodnymi i przyjaciółmi, zacznij uważnie słuchać innych, spróbuj ich zrozumieć, zorganizuj lepiej własny czas- zrób listę celów ważniejszych i mniej ważnych, nie przeładowuj programu dnia, przeznacz minimum godzinę dziennie na odpoczynek, myśl pozytywnie,

Praktyczne porady chroniące przed wypaleniem zacznij być sobą, przestań udawać kogoś kim nie jesteś, traktuj ludzi tak, jak sam chciałbyś być traktowany, weź udział w treningu interpersonalnym, zacznij częściej się śmiać, uzewnętrzniaj wszystkie uczucia, bierz kąpiele orzeźwiające i uspakajające, zmęcz się pracą fizyczną lub sportem, poczytaj- to co lubisz, stosuj wizualizację, poddaj weryfikacji swoje cele i priorytety, oceń wymagania, które stoją przed Tobą, skorzystaj z pomocy rodziny i/lub przyjaciół.

Autonomiczna konfrontacja z trudnościami, realizm, racjonalizm, refleksyjność, dominacja pozytywnych doświadczeń, to elementy wspomagające kompetencje zaradcze. Osoby, które w ten właśnie sposób reagują, spostrzegają otaczającą rzeczywistość, zdolne są do pozytywnego wartościowania zdarzeń, a tym samym są w minimalnym stopniu narażone na procesy wypalenia zawodowego.