Funkcjonowanie instytucji Unii Europejskiej w kontekście Traktatu z Lizbony

Zagadnienia tematyczne Czym jest Unia Europejska? Instytucje Europejskie Rada Europejska Komisja europejska Rada Unii Europejskiej Parlament Europejski Ćwiczenia

1. Czym jest Unia Europejska?

Unia Europejska Powierzchnia: 4 miliony km² Liczba ludności: 502,477 milionów osób 27 Państw członkowskich 7,28% ludności świata 1 maja 2004 r. – akcesja Polski do UE

Czym jest Unia Europejska? Traktaty określające status UE Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – 1951 r. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą – 1957 r. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EUROATOM) – 1957 r. Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich – 1965 r. Jednolity Akt Europejski - 1986 r. Traktat z Maastricht – Traktat o Unii Europejskiej – 1992 r. Traktat z Amsterdamu – 1997 r. Traktat z Nicei – 2001 r. Nieudana próba uchwalenia Konstytucji Unii Europejskiej – 2005 r. Traktat z Lizbony – 2007 r.

Traktat z Lizbony Jest to najnowszy i aktualny dokument określający czym jest Unia Europejska, jakie są jej podstawy, cele i kompetencje. Na podstawie treści tego dokumentu śledzić będziemy instytucjonalny kształt UE.

Lizbona, uroczystość podpisania traktatu (13 grudnia 2007 r.) Lizbona, wspólne zdjęcie głów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych przed Klasztorem Hieronimitów po uroczystości podpisania traktatu (13 grudnia 2007 r.) 9 kwietnia 2008 r. Traktat został ratyfikowany przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego.

UE przed Traktatem z Lizbony Do momentu wejścia w życie Traktatu z Lizbony Unia Europejska była szczególną formą współpracy międzynarodowej państw opartą na trzech filarach: Wspólnotach Europejskich, wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Unia Europejska nie miała jednak ani osobowości prawnej, ani własnych instytucji.

Charakter stowarzyszenia państw członkowskich Traktat o Unii Europejskiej stanowi w art. 47, że „Unia ma osobowość prawną”. Oznacza to, że Unia Europejska staje się jednolitą organizacją międzynarodową.

Osobowość prawna UE Unia Europejska nie jest federacją, jak Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Federacyjna Republika Brazylii lub Federacja Rosyjska. Jako organizacja międzynarodowa, UE: jest podmiotem na arenie polityki międzynarodowej, prowadzi własną politykę zewnętrzną; jest podmiotem umów międzynarodowych; prowadzi własną politykę wewnętrzną, posiada własne instytucje.

Kompetencje Unii Europejskiej Unia Europejska ma tyle kompetencji, ile powierzyły jej państwa członkowskie.

1. Kompetencje wyłączne, których nie dzieli z rządami państw unia celna; ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; zachowanie morskich zasobów biologicznych; wspólna polityka handlowa; zawieranie umów międzynarodowych; polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro.

2. Kompetencje dzielone i działania wspierające rynek wewnętrzny; spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; środowisko; ochrona konsumentów; transport; przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej; współpraca na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej.

3. Kompetencje koordynujące i uzupełniające ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; przemysł; kultura; turystyka; edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież, sport.

Cele Unii Europejskiej I Zgodnie z art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, celem Unii Europejskiej jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. Ponadto Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Cele Unii Europejskiej II Unia ustanawia także rynek wewnętrzny oraz działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności, zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego, oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. Wspiera także postęp naukowo-techniczny.

Cele Unii Europejskiej III Oprócz tego Unia: zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka; wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między państwami członkowskimi; szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy; ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro.

Cele Unii Europejskiej IV W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy, oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się: do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa, do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Karta Praw Podstawowych art. 2 §1 Każdy ma prawo do życia. art. 9 Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw. art. 33 §1  Rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej. art. 22 Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową.

Polska a Karta Praw Podstawowych Polska zastrzegła kompetencje państw członkowskich do stanowienia prawa „ w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka”.

2. Instytucje Unii Europejskiej

Główne instytucje Unii Europejskiej Rada Europejska Komisja Europejska Rada Unii Europejskiej Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości UE Europejski Trybunał Obrachunkowy Europejski Bank Centralny Organami doradczymi są: Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny Komitet Regionów

Rada Europejska Rada Europejska wskazuje Unii Europejskiej ogólny kierunek działań politycznych i wytycza jej ogólne priorytety. Rada Europejska daje Unii impulsy niezbędne do rozwoju oraz określa ogólne kierunki działań i priorytety polityczne. Nie pełni ona funkcji ustawodawczej. W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich, a także jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony 1 grudnia 2009 r. zyskała status instytucji. Jej przewodniczącym został Herman Van Rompuy.

Komisja i Trybunał Sprawiedliwości: monitorowanie wdrażania Jak powstaje prawo UE Tworzenie i realizacja prawa (wersja uproszczona) jako podstawa funkcjonowania instytucji UE Problem, obywatele, grupy interesu, eksperci: dyskusje, konsultacje Komisja: wystąpienie z oficjalnym wnioskiem Parlament i Rada UE: wspólna decyzja Władze krajowe i lokalne: wdrażanie Komisja i Trybunał Sprawiedliwości: monitorowanie wdrażania źródło: opracowanie własne 24

Komisja Europejska Komisja Europejska jest organem wykonawczym UE, który opracowuje propozycje nowych aktów prawnych, zarządza na bieżąco wdrażaniem polityki UE i wydatkowaniem unijnych funduszy. Chroniąc interesy Europy jako całości, Komisja dba o to, aby wszystkie państwa członkowskie UE przestrzegały unijnych traktatów i przepisów. W skład Komisji wchodzi obecnie 27 komisarzy, po jednym z każdego państwa członkowskiego, w tym wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Komisja Europejska a interesy państw członkowskich Komisja reprezentuje Unię Europejską jako całość, a nie poszczególne państwa członkowskie. Stąd, każdy komisarz nie szuka rozwiązania korzystnego dla swego państwa, lecz dla Unii jako całości. Na forum Komisji nie ma miejsca na ścieranie się interesów państw członkowskich.

Kompetencje Komisji Europejskiej Bezpośrednia inicjatywa legislacyjna, Sporządza roczny plan prac legislacyjnych Wspólnoty określający akty prawne, które mają zostać wydane. Samodzielnie stanowi prawo w przedmiocie zakresu obowiązywania reguł konkurencji w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych (np. stocznie). Na podstawie upoważnienia Rady UE, Komisja może przyjmować akty prawne o charakterze wykonawczym. W realizacji uprawnień wykonawczych KE ma obowiązek współpracy z komitetami. Wszczyna postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości. Przygotowuje projekt budżetu UE a następnie go realizuje. Zarządza funduszami europejskimi. Sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem prawa UE.

WYSOKI PRZEDSTAWICIEL UNII DO SPRAW ZAGRANICZNYCH I POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA Mianowany przez Radę Europejską kwalifikowaną większością głosów + zatwierdzenie przez PE; pełni funkcję Wiceprzewodniczącego KE Funkcje: Kieruje PZIB i przedstawia projekty decyzji i działań w ramach PZIB Przewodniczy Radzie Spraw Zagranicznych Zapewnia spójność działań zewnętrznych Unii jako wiceprzewodniczący KE Kieruje europejską służbą działań zewnętrznych Ustanowienie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych Pracownicy Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji (DG RELEX) – po 1/3 z każdej instytucji Osoby oddelegowane z Państw Członkowskich – 1/3

Rada Unii Europejskiej Rada jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. W jej posiedzeniach uczestniczy po jednym ministrze z każdego kraju członkowskiego UE. To, który minister uczestniczy w danym spotkaniu Rady UE, zależy od poruszanej na nim tematyki. Jeżeli na przykład Rada debatuje nad sprawami związanymi z ochroną środowiska, w posiedzeniu biorą udział ministrowie środowiska wszystkich państw UE, a radę tę nazywa się „Radą ds. Środowiska”. Rada UE jest forum międzyrządowym. Każdy minister zasiadający w radzie jest upoważniony do podejmowania zobowiązań w imieniu swojego rządu. Rada UE jest forum ścierania się interesów narodowych oraz interesów państw członkowskich.

Rada Unii Europejskiej Istnieje dziesięć możliwych konfiguracji Rady: Rada do spraw Ogólnych Rada do spraw Zagranicznych Rada do spraw Gospodarczych i Finansowych Rada do spraw Współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Rada do spraw Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów Rada do spraw Transportu, Telekomunikacji i Energii Rada do spraw Rolnictwa i Rybołówstwa Rada do spraw Ochrony Środowiska Rada do spraw Konkurencji Rada do spraw Edukacji, Młodzieży i Kultury

Rada Unii Europejskiej Przyjmuje europejskie akty prawne oraz projekt budżetu – wspólnie z Parlamentem Europejskim. Koordynuje kierunki polityki gospodarczej i społecznej w krajach członkowskich. Zawiera umowy międzynarodowe między UE a innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi. Nie posiada inicjatywy legislacyjnej.

Głosowanie w Radzie UE źródło: www.polskawue.gov.pl

Głosowanie w Radzie UE Wymóg uzyskania większości kwalifikowanej oznacza, że decyzja musi uzyskać poparcie większości państw członkowskich (jeżeli projekt aktu prawnego pochodzi od Komisji Europejskiej) lub 2/3 liczby państw (jeżeli projekt pochodzi od państw członkowskich) dysponujących co najmniej 255 głosami ważonymi. Ponadto, członek Rady może wystąpić o sprawdzenie, czy państwa członkowskie stanowiące większość kwalifikowaną reprezentują co najmniej 62 proc. ogółu ludności Unii. Jeżeli się okaże, że warunek ten nie został spełniony, decyzja nie zostaje przyjęta, jednakże to ostatnie kryterium nie ma praktycznego znaczenia przy spełnieniu kryterium liczby państw i liczby głosów ważonych. System ten będzie obowiązywał do 31 października 2014 r.

Organizacja prac Rady Unii Europejskiej Każdy kraj UE ma w Brukseli stały zespół („przedstawicielstwo”), które go reprezentuje i broni jego interesu narodowego na szczeblu Unii. Szef przedstawicielstwa pełni de facto rolę ambasadora swego kraju przy Unii Europejskiej. Ambasadorowie (zwani „stałymi przedstawicielami”) spotykają się co tydzień w ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli (francuski skrót: COREPER). Przedstawicielem Rzeczpospolitej Polskiej w Brukseli jest Jan Tombiński

Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej to… …przywilej organizacji prac Rady UE, …ustalanie miejsca, daty i tematyki obrad Rady, …kierowanie pracami Rady UE i przewodniczenie jej obradom, …wypracowywanie kompromisu pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Prezydencja w Radzie UE trwa sześć miesięcy i przypada kolejno na każde państwo członkowskie UE. Rzeczpospolita Polska sprawowała pierwszą w historii Prezydencję między 1 lipca a 31 grudnia 2011 r. Trio Prezydencji… Polska, Dania i Cypr

Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej Państwo, które obejmuje Prezydencję w Radzie UE przejmuje kolejno odpowiedzialność za porządek obrad Rady i przewodzi wszystkim jej posiedzeniom, kieruje podejmowaniem decyzji legislacyjnych i politycznych, oraz wypracowuje kompromisy pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Na przykład, jeśli w grudniu 2012 r. zbierze się Rada ds. Środowiska, przewodzić jej będzie cypryjski minister środowiska, bo Prezydencja Rady przypada aktualnie właśnie Cyprowi.

Polska Prezydencja w Radzie UE Do obszarów kierunkowych Polskiej Prezydencji należały: ramy finansowe 2014-2020, rynek wewnętrzny; stosunki ze Wschodem (Partnerstwo Wschodnie); wzmocnienie zewnętrznej polityki energetycznej UE; pełne wykorzystanie kapitału intelektualnego Europy; wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony. Funkcję Pełnomocnika Rządu ds. Przygotowania Organów Administracji Rządowej i Sprawowania przez RP Przewodnictwa w Radzie UE pełnił Mikołaj Dowgielewicz. www.pl2011.eu www.rcie.torun.pl

Parlament Europejski Parlament Europejski jest jedyną instytucją ponadnarodową, której członkowie są demokratycznie wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich. W nim reprezentowani są obywatele Państw Członkowskich. Parlament Europejski jest wybierany co pięć lat i ustanawia liczne prawa (dyrektywy, rozporządzenia, itp.), które mają wpływ na życie codzienne każdego obywatela.

Parlament Europejski Przewodniczący jest wybierany na odnawialny okres dwóch i pół roku, to jest na połowę kadencji. Przewodniczący reprezentuje Parlament na zewnątrz i w stosunkach z innymi instytucjami wspólnotowymi. Podczas otwarcia każdego posiedzenia Rady Europejskiej przewodniczący Parlamentu wyraża stanowisko i przedstawia kwestie zajmujące uwagę Parlamentu, związane z konkretnymi tematami i punktami wpisanymi w porządek dzienny. Przewodniczący PE podpisuje wraz z przewodniczącym Rady wszystkie akty prawne podjęte w ramach współdecyzji.

Parlament Europejski Zgodnie z ogólną zasadą miejsca są podzielone proporcjonalnie do liczby mieszkańców każdego kraju. Każde Państwo Członkowskie posiada stałą liczbę miejsc: maksymalnie 96 a minimalnie - 6. Obecnie Polskę reprezentuje 50 europarlamantarzystów. Każde Państwo Członkowskie określa własną ordynację wyborczą, lecz stosuje identyczne zasady demokratyczne, to jest prawo do głosowania w wieku 18 lat (z wyjątkiem Austrii, której obywatele mogą głosować po ukończeniu 16 lat), równość płci i tajność głosowania. Wybory europejskie już teraz charakteryzuje pewna liczba wspólnych zasad. Należą do nich bezpośredni i powszechny charakter wyborów, zasada proporcjonalności i odnawialny pięcioletni mandat.

Liczba Mandatów w PE Maksymalnie 750 + przewodniczący (obecnie 736 posłów) Minimalna liczba mandatów przypadających na państwo członkowskie – 6 Maksymalna liczba mandatów przypadających na państwo członkowskie - 96

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest organem sądowym Unii Europejskiej. Obejmuje: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Jego zadaniem jest zapewnienie, by prawo unijne było interpretowane i stosowane w ten sam sposób w każdym państwie członkowskim. Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi. Trybunał ma siedzibę w Luksemburgu.

Europejski Trybunał Obrachunkowy Głównym zadaniem Trybunału jest kontrola gospodarki pieniężnej UE. Sprawozdanie z wykonania budżetu, które sporządza po zamknięciu każdego roku budżetowego, stanowi podstawę do udzielenia Komisje Europejskiej przez Parlament Europejski absolutorium z realizacji budżetu. W skład Trybunału wchodzi jeden obywatel z każdego państwa członkowskiego. Członków Trybunału mianuje Rada Unii Europejskiej po konsultacji z Parlamentem Europejskim spośród kandydatów przedstawionych przez państwa członkowskie. Kadencja Trybunału trwa 6 lat. Siedziba tego organu mieści się w Luksemburgu.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny skład osobowy Organizacje przedstawicieli producentów, rolników, pracowników, wolnych zawodów, gospodarki społecznej, konsumentów i inne organizacje pozarządowe; Cechą charakterystyczną zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego jest rola pośrednika między administracją publiczną a obywatelami. Jest to zgromadzenie 344 przedstawicieli pochodzących z 27 państw członkowskich UE Członkowie posiadają 4-letni, odnawialny mandat Są oni mianowani przez Radę UE w oparciu o listy sporządzane przez rządy krajowe.

Zgromadzenie podzielone na 3 GRUPY Grupa I - Pracodawcy Sektor publiczny i prywatny w przemyśle, handlu, finansach itp. (duże przedsiębiorstwa); Grupa II – Pracownicy Ogólnokrajowe związki zawodowe; Grupa III – Inne podmioty Rolnicy, konsumenci, rzemieślnicy i MŚP, gospodarka społeczna, społeczne i ekologiczne organizacje pozarządowe, wolne zawody itp.

Komitet Regionów Członkowie Komitetu są wybierani spośród polityków z okręgów miejskich lub regionów i reprezentują całą gamę działań podejmowanych przez władze lokalne lub regionalne w Unii Europejskiej - prezydenci regionów, regionalni parlamentarzyści, radni miejscy, burmistrzowie dużych miast itp. Członkowie Komitetu oraz ich zastępcy są mianowani na 5 lat przez Radę spośród kandydatów przedstawionych przez państwa członkowskie. Ich mandat jest odnawialny. Są oni także całkowicie niezależni w wykonywaniu swoich funkcji.

Komitet Regionów Co roku Komitet Regionów odbywa pięć sesji plenarnych, podczas których wyznacza ogólne wytyczne swej polityki oraz przyjmuje opinie. Członkowie Komitetu przypisani są do wyspecjalizowanych komisji, których zadaniem jest przygotowywanie sesji plenarnych. W Komitecie działa sześć takich komisji: Komisja ds. Polityki Spójności Regionalnej (COTER), Komisja ds. Polityki Gospodarczej i Społecznej (ECOS), Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju (DEVE), Komisja ds. Kultury i Edukacji (EDUC), Komisja ds. Konstytucyjnych i Sprawowania Rządów w Europie (CONST), Komisja ds. Stosunków Zewnętrznych (RELEX).

Komitet Regionów Komitet Regionów liczy 344 członków. Liczba członków z poszczególnych państw w przybliżeniu odzwierciedla ich liczbę ludności i przedstawia się następująco: Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy: 24 Hiszpania i Polska: 21 Rumunia: 15 Belgia, Bułgaria, Czechy, Grecja i Węgry, Austria, Niderlandy, Portugalia i Szwecja: 12 Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja: 9 Estonia, Łotwa i Słowenia: 7 Cypr i Luksemburg: 6 Malta: 5

Dziękuję za uwagę. www.rcie.torun.pl www.kursy.rcie.torun.pl