„Psychologia społeczna psychologią codzienności” W poszukiwaniu definicji zaangażowania politycznego: przegląd koncepcji, pojęcia pokrewne i dotychczasowe ustalenia mgr Maciej Chabowski „Psychologia społeczna psychologią codzienności” 12-13 października 2006 Wrocław

Część 1: Wprowadzenie

Struktura wystąpienia: Na wstępie zaangażowanie omówione zostanie w kontekście innych pojęć wykorzystywanych w psychologii politycznej. Następnie dokonam przeglądu koncepcji zaangażowania pojawiających się w literaturze. Na tej podstawie wyciągnę wnioski, które stanowiły przesłankę do sformułowania własnego modelu zaangażowania politycznego. Pod koniec odniosę się natomiast do dotychczasowych wyników uzyskanych w badaniach własnych.

Kilka wstępnych uwag: Pojęcie zaangażowania politycznego pojawia się w literaturze przedmiotu bardzo często. Jest ono wykorzystywane do opisywania wielu form zachowań społeczno-politycznych. Brak jest jednakże jednoznacznego ujęcia tego zjawiska pozwalającego na wyciąganie bardziej ogólnych wniosków. Pojęcie to stosowane jest często iplicite, bez analizy podstawowych wyznaczników lub też ujmowane jest fragmentarycznie, tj. z podkreśleniem jedynie wybranych jego aspektów (przede wszystkim behawioralnych).

Pojęcia pokrewne zaangażowania politycznego: Wśród pojęć pokrewnych zaangażowania politycznego wymienić można przede wszystkim: aktywność polityczną (political activity); działalność polityczną – działacze, aktywiści oraz wolontariusze polityczni; partycypację polityczną (political partycypation); uczestnictwo polityczne – często utożsamiane w literaturze przedmiotu z partycypacją; …ale i kilka „wersji” zaangażowania pojawiających się w literaturze światowej – engagement, involvement (możliwe do interpretacji także jako uwikłanie), commitment (ze zobowiązaniem, zaangażowanie wynikające niejako z deklaracji)

Zaangażowanie polityczne w ujęciu K. Skarżyńskiej (2005) Wg K. Skarżyńskiej zaangażowanie (tu: involvement) polityczne stanowi pojęcie szersze niż aktywność czy uczestnictwo w polityce. Jego przejawy są bowiem nie tylko behawioralne, ale także poznawczo-emocjonalne. Osoby zaangażowane politycznie przede wszystkim interesują się polityką, wyrażają bardziej skrystalizowane postawy wobec różnych opcji politycznych.

Zaangażowanie polityczne w ujęciu K. Skarżyńskiej (2005) – c.d. Mają zatem na ogół większą wiedzę o polityce (aktualnym kształcie sceny politycznej, programach partii). Z drugiej zaś strony posiadają wyraźne sympatie i antypatie partyjne oraz skrystalizowane preferencje wyborcze. Wydaje się, że powyższą konceptualizację da się poszerzyć odwołując się do ogólnych koncepcji zaangażowania…

Część 2: Modele zaangażowania

Przy formułowaniu prezentowanego modelu zaangażowania politycznego odwołano się do kilku różnych ujęć teoretycznych. Koncepcje te zostaną kolejno przedstawione, a następnie na ich podstawie przedstawię wnioski, które leżą u podstaw analizowanego przeze mnie modelu zaangażowania

2.1.Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu J. Czapińskiego O zaangażowaniu nie możemy mówić dopóty, dopóki mamy do czynienia wyłącznie z mechanizmem warunkowania. Funkcją zaangażowania nie jest bowiem zaspokajanie potrzeb, lecz realizacja wartości.

2. 1. Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu J 2.1.Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu J. Czapińskiego – c.d. Wartość posiada znakowy sposób opisu rzeczywistości. Znak zaś – dzięki uniezależnieniu się od desygnatu przedmiotowego – pozwala tworzyć światy warunkowe w umyśle człowieka, a także podporządkowywać sobie i przekształcać przebieg zdarzeń mających miejsce w otoczeniu.

WEWNĘTRZNY ZEWNĘTRZNY WYMIAR WYMIAR KONTROLI KONTROLI WARTOŚĆ DZIAŁANIA (podporządkowywanie rzeczywistości zewnętrznej) PROJEKT RZECZYWISTOŚCI POŻĄDANEJ REALIZACJA WARTOŚCI PRZEFORMUŁOWANIE ŚWIATOPOGLĄDU (zastąpienie wartości wyjściowej nową wartością w wyniku doświadczeń) Zaangażowanie jako realizacja wartości w koncepcji J. Czapińskiego (źródło: opracowanie własne)

2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej Zaangażowanie traktowane jest przez autorkę przede wszystkim jako trwanie w działaniu. Dla M. Lewickiej najważniejsze jest tutaj dążenie i poszukiwanie tego, co nieznane lub niepewne. Taka eksploracja rzeczy- wistości pozwala bowiem ustanawiać prywatny sens życia.

2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej - c.d. Czynności człowieka cechujące się zaangażowaniem to takie, które posiadają swój kierunek (dotyczą wartości), ale nie posiadają celu (a więc nie służą realizacji tej wartości). Cel bowiem, nawet jeżeli pojawia się w trakcie trwania czynności, jest raczej pretekstem do kontynuowania czynności aniżeli ostatecznym punktem dojścia czy kryterium oceny jej wykonania. Zaangażowanie w tym ujęciu jest zatem z natury ślepe, zaś jego kierunek, nie podlegający autoocenie ani autokorekcie, jest w zasadzie niemożliwy do przewidzenia

2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej - c.d. Główną funkcją procesów zaangażowania jest przetwarzanie rzeczywistości, a więc wykreowywanie w niej nowych stanów oraz nowych produktów, zarówno materialnych, jak i symbolicznych.

2.3. Zaangażowanie jako uwikłanie poznawcze w podejściu N. Eliasa W tym podejściu zaangażowanie traktowane jest jako stan uwikłania poznawczego, które powoduje u jednostki brak zdystansowania się do danego problemu czy wartości, a przez to realnej oceny siebie oraz siebie w danej sytuacji.

2. 3. Zaangażowanie jako uwikłanie poznawcze w podejściu N. Eliasa – c 2.3. Zaangażowanie jako uwikłanie poznawcze w podejściu N. Eliasa – c.d. Zaangażowanie polega również zdaniem Eliasa na ukierunkowaniu działań na realizację określonych potrzeb i wartości. W tym też sensie służy ono zwiększeniu wiedzy o interesującym podmiot celu oraz dostarczeniu treści potwierdzających jego zasadność.

2.4. Zaangażowanie wg M. Adamca Adamiec zwraca z kolei uwagę na rolę zaangażowania w budowaniu własnej tożsamości. Jego zdaniem zaangażowanie stanowi swojego rodzaju mechanizm samopotwierdzania, który może zostać uruchomiony jedynie wówczas, kiedy dana wartość ma istotne znaczenie dla sposobu w jaki odbieramy siebie w świecie. W tym też sensie służy ono nie tylko adaptacyjnemu wprowadzeniu zmian w otoczeniu jednostki, ale i w niej samej.

Struktura podmiotowości i związki jej elementów (źródło: Adamiec, 1988; str. 201) tożsamość wartości zaangażowanie

2.5. Sformułowany model zaangażowania Zaangażowanie to cecha (czy też zestaw pewnych komponentów?) charakteryzująca aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wyższych, niż potrzeby biologiczne, wartości. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter intencjonalny i spełnia warunki podmiotowego standardu waluacyjnego (Obuchowski; 2000). Człowiek zaangażowany postrzega bowiem siebie jako źródło swojego postępowania, świat wokół jako szanse swoich możliwości, zaś cele własne jako przedmiot swoich intencji. Mechanizm zaangażowania uruchamiany jest jednakże tylko w specjalnych, wymagających wysiłku sytuacjach, w których celem działań jednostki staje się realizacja określonej wartości podmiotowej.

Brak zaangażowania…czyli co? Autorzy różnych opracowań poświęconych stricte zaangażowaniu politycznemu bardzo rzadko mówią o z czym (jakim stanem i/lub zjawiskiem dotyczącym aktywności) należy utożsamiać brak zaangażowania w podejmowanej przez podmiot aktywności politycznej. Z jakimi pojęciami można byłoby taką sytuację wiązać? Bierność polityczna Alienacja i/lub anomia polityczna (najbardziej dyskusyjne w tym kontekście kategorie) Aktywność polityczna niezaangażowana (np. partycypacja)

Model zaangażowania politycznego Sprowadzenie wartości z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci: warunkowych obrazów rzeczywistości (realnego i pożądanego) Osiągnięcie celów, czyli: ZREALIZOWANA WARTOŚĆ Ukierunkowanie aktywności na realizację wartości czego przejawem staje się: wytrwałość wkład energetyczny rozbudzenie poznawcze ekstremizm emocjonalny (m.in. polaryzacja afektywna) Przekształcanie rzeczywistości WARTOŚĆ PODMIOTOWA Przeformułowanie światopoglądu (za J. Czapińskim)

A. Wkład energetyczny wkład energetyczny, związany z pomijanym często przez autorów aspektem wysiłkowym. Zaangażowanie jest procesem wymagającym nakładu pewnych sił psychicznych i fizycznych. Jest więc stanem, który z energetycznego punktu widzenia, niepotrzebny jest do realizacji zamierzeń łatwych do osiągnięcia. Dlatego właśnie zaangażowanie pojawia się dopiero wówczas, gdy realizacja określonej wartości wymaga podjęcia przez podmiot specjalnych i odpowiednio dobranych działań

A. Wkład energetyczny – c.d. Człowiek zaangażowany przeznacza więc na realizację wartości podmiotowej dużo własnej energii i uwagi jednocześnie poświęcając i odstępując od innych sfer swojego funkcjonowania.

B. Wytrwałość wytrwałość – rozumiana jako konsekwencja i determinacja w podejmowanych dążeniach zmierzających do realizowania danej wartości;

C. Ekstremizm emocjonalny W zaangażowaniu pojawia się także tendencja do zidywidualizowanego i osobistego stosunku wobec realizowanej wartości. To zaś powoduje pojawienie się u osoby zaangażowanej skrystalizowanych i ugruntowanych postaw emocjonalnych związanych z tą wartością. skłonności do jednoznacznych ocen i interpretacji rzeczywistości

D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze Zaangażowanie uwidacznia się również w aspekcie poznawczym funkcjonowania jednostki. Realizacja pożądanej wartości wymaga bowiem zdobywania wiedzy na temat jej samej, jak i sposobów jej osiągnięcia. W tym kontekście integralną część zaangażowania stanowi ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, które określić można jako szczególnie intensywne zorientowanie na uzyskiwanie maksymalnie dużej ilości informacji dotyczących sfery związanej z realizowaną wartością.

D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – c.d. pozwala na poznanie metod realizacji tej wartości (realizacji pożądanego obrazu rzeczywistości) oraz wyjaśnienie okoliczności, w których będzie się to odbywało;

D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – c.d. Mimo, że służy to zwiększaniu świadomości, to jednak ukierunkowanie owego rozbudzenia powodować może w połączeniu z afektywnym ustosunkowaniem, że człowiek zaangażowany będzie w swych poglądach stronniczy i podatny na różnego rodzaju błędy poznawcze, np. stereotypizację, efekt pierwszeństwa, efekt torowania, czy atrybucje. Przyczyną tego może być opisywana przez Normana Eliasa (2003) wybiórczość percepcyjna połączona z tendencją do poszukiwania informacji najłatwiej dostępnych i potwierdzających zasadność podejmowanych działań.

Model zaangażowania politycznego Sprowadzenie wartości z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci: warunkowych obrazów rzeczywistości (realnego i pożądanego) Osiągnięcie celów, czyli: ZREALIZOWANA WARTOŚĆ Ukierunkowanie aktywności na realizację wartości czego przejawem staje się: wytrwałość wkład energetyczny rozbudzenie poznawcze ekstremizm emocjonalny (m.in. polaryzacja afektywna) Przekształcanie rzeczywistości WARTOŚĆ PODMIOTOWA Przeformułowanie światopoglądu (za J. Czapińskim)

Część 3: Dotychczasowe ustalenia (badania własne)

Metoda badań Narzędzia: Kwestionariusz Zaangażowania Politycznego – narzędzie analizujące poziom zaangażowania politycznego w zakresie wyróżnionych czynników przy jednoczesnym odwołaniu się do faktycznej aktywności politycznej Skala „Polityka w mojej rodzinie” – skala badająca przebieg pierwotnej socjalizacji politycznej w rodzinie w zakresie kilku jej aspektów Skala I-E J.B.Rottera Osoby badane: 110 studentów II roku psychologii i politologii UKW 24 działaczy bydgoskiej młodzieżówki SLD i PO (tutaj nie objęci w wynikach)

Analizowane wymiary socjalizacji politycznej w rodzinie Formy aktywności politycznej rodziców Uświadamianie w polityce Odczuwalny wpływ polityki na życie rodziny Zgodność poglądów politycznych Stosunek rodziny do zmian i reform politycznych i społecznych Środowisko aktywizujące

Analiza rzetelności Kwestionariusza Zaangażowania Politycznego (KZP) Numer Pytania War. gdy usunięte Odch.Stand. gdy usunięte Poz.-Całk. Korel. Alfa jeśli 1 183,962 13,563 ,478 ,903 2 A) 2 B) 2 C) 2 D) 183,930 189,852 179,201 184,799 13,562 13,779 13,387 13,594 ,319 ,132 ,456 ,249 ,907 ,911 ,909 3 183,529 13,547 ,434 ,904 4 181,191 13,461 ,348 5 174,288 13,201 ,591 ,899 6 177,827 13,335 ,471 7 166,151 12,89 ,803 ,893 8 168,591 12,984 ,780 ,894 9 168,829 12,993 ,712 ,896 10 173,179 13,16 ,669 ,897 11 168,628 12,986 ,692 12 172,245 13,124 ,681 13 163,681 12,794 ,788 14 181,163 13,46 ,392 ,905 15 175,072 13,232 ,604 16 165,348 12,859 ,799 Alfa Cronbacha: 0,905621 Alfa standaryzowana: 0,902639 Średnia korelacja między pozycjami: 0,353

Zaangażowanie polityczne a przebieg socjalizacji politycznej

Część 4: Podsumowanie

Wnioski końcowe: Ze względu na brak szerszych opracowań należy podjąć dalsze badania w zakresie istoty zaangażowania jako procesu towarzyszącego aktywności politycznej. Konieczne będzie określenie nie tylko elementów składowych tegoż zjawiska, ale i tego, w jakim stopniu uwarunkowane jest ono osobowościowo, a na ile zależne jest od czynników środowiskowych (m.in. związanych z socjalizacją) Dotychczasowe ustalenia wskazują, że zaangażowanie nie musi być zjawiskiem czynnikowym i zróżnicowanym wewnętrznie. Wyróżnione w modelu aspekty są bowiem ze sobą silnie powiązane. Istnieje widoczna zależność między deklarowanym przez badanych poziomem zaangażowania politycznego a czynnikami specyfikującymi przebieg pierwotnej socjalizacji politycznej.

Wnioski końcowe: Ciekawym wynikiem okazał się także brak zależności pomiędzy poziomem deklarowanego zaangażowania politycznego a umiejscowieniem kontroli (w zakresie wewnątrz- zewnątrzsterowaności w ujęciu Rottera). Wydaje się, że wymaga to dalszej analizy i przeprowadzenia dodatkowych badań.

Psychologia- Społeczna.pl Dziękuję za uwagę! W poszukiwaniu definicji zaangażowania politycznego: przegląd koncepcji, pojęcia pokrewne i dotychczasowe ustalenia mgr Maciej Chabowski Psychologia- Społeczna.pl