HISTORIA POLSKI KRÓLOWIE ELEKCYJNI

HENRYK WALEZY 1573 – PIERWSZA WOLNA ELEKCJA WYBÓR HENRYKA WALEZEGO (FRANCJA, DYNASTIA WALEZJUSZY)

Henryk Walezy pacta conventa – osobiste zobowiązania władcy artykuły henrykowskie (zbiór zasad ustrojowych RP) : wolna elekcja; Liberum veto sejm dwa tygodnie zwoływany co najmniej raz na dwa lata; król nie może podejmować decyzji w sprawach polityki wewnętrznej ani zagranicznej bez zgody sejmu; przywileje szlacheckie i konfederacja warszawska; rokosz

STEFAN BATORY Ucieczka Henryka Walezego do Francji Bezkrólewie – prymas „interreksem” 1575 rok – podwójna elekcja : wybrany Stefan Batory i książę Maksymilian Habsburg działania Jana Zamoyskiego – koronacja Batorego

STEFAN BATORY utworzenie piechoty wybranieckiej 1579 zwycięstwo Batorego nad Rosjanami pod Pskowem

przyczyny wojen ze Szwecją : XVII wiek – rządy Wazów 1586 – elekcja Zygmunta Wazy 1607 r. dążenie króla do wzmocnienia władzy przyczyną rokoszu Zebrzydowskiego przyczyny wojen ze Szwecją : - dążenie Zygmunta do odzyskania tronu szwedzkiego - Inflanty i walka o dominację nad Bałtykiem

ZYGMUNT III WAZA 1605 – Kircholm – zwycięstwo husarii Jana Chodkiewicza 1627 – zwycięstwo floty polskiej pod Oliwą Skutek wojny – Szwedzi zatrzymują Inflanty

ZYGMUNT WAZA WOJNA Z ROSJĄ przyczyny: chęć wykorzystania przez Polaków „wielkiej smuty” (kryzys po śmierci Iwana Groźnego) w Rosji „dymitriady” 1610 - Kłuszyn – zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego - zdobycie Smoleńska i wkroczenie Polaków do Moskwy skutek: 1634 r. – pokój w Polanowie – Polska uzyskała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską – największy w dziejach obszar – milion km.kw.

ZYGMUNT III WAZA Rzeczpospolita po pokoju w Polanowie 1634

ZYGMUNT III WAZA WOJNA Z TURCJĄ Przyczyny: najazdy kozaków (wolni, ukraińscy chłopi) poddanych króla polskiego na lenna tureckie (Mołdawia i Wołoszczyzna) oraz najazdy tatarów (poddani sułtana) na ziemie polskie 1620 – klęska Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą 1621 – zwycięstwo Jana Chodkiewicza pod Chocimiem Pokój : zachowanie przebiegu granic, zobowiązanie Zygmunta Wazy do pilnowania kozaków, a sułtana do zapobiegania napadów tatarskich na Polskę

WŁADYSŁAW IV WAZA 1632 – koronacja Władysława IV Wazy

WŁADYSŁAW IV WAZA Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego: dążenie szlachty polskiej do ograniczania rejestru kozackiego (wolni kozacy służący w armii) i przekształcenia kozaków w chłopów pańszczyźnianych; różnice wyznaniowe (polska, katolicka, szlachta; ukraińscy prawosławni chłopi)

WŁADYSŁAW IV WAZA 1648 – powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie

WŁADYSŁAW IV WAZA Bitwy pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i Piławcami, obrona Zbaraża Walka z powstańcami – książę Jeremi Wiśniowiecki (Beresteczko – 1651)

OGNIEM I MIECZEM

PODZIAŁ UKRAINY Wojna polsko – rosyjska zakończona podziałem Ukrainy wzdłuż Dniepru między Polskę i Rosję (rozejm w Andruszowie 1667 i pokój 1688 r. )

JAN KAZIMIERZ WAZA Przyczyny potopu: chęć wykorzystania przez króla Szwecji Karola X Gustawa osłabienia Rzeczpospolitej wywołanego wojną na Ukrainie, zajęciem części Litwy przez Rosjan i wewnętrznymi rozgrywkami o władzę

Jan Kazimierz Waza potop szwedzki: 1655 – 1660 obrona Jasnej Góry; śluby lwowskie Jana Kazimierza

Jan Kazimierz Waza Skutki potopu: 1657r. - traktaty welawsko – bydgoskie Polacy rezygnują ze zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi. 1660 – pokój w Oliwie: Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego, a Rzeczpospolita utraconych już wcześniej Inflant.

JAN KAZIMIERZ WAZA Kryzys gospodarczy: spadek zapotrzebowania Zachodu na polskie zboże i wynikające z tego zmniejszenie dochodów z majątków ziemskich; ruina znacznych połaci kraju, spowodowana przemarszami obcych wojsk i działaniami wojennymi na terenie kraju, brak rąk do pracy na wsi; przekształcanie się miast i miasteczek w osady rolnicze

JAN KAZIMIERZ WAZA Kryzys polityczny: uzależnianie się (materialne i polityczne) coraz liczniejszych kręgów szlacheckich od magnaterii; paraliżowanie pracy sejmu (1652 r – pierwsze „liberum veto”); wzniecanie rokoszy przeciw władcy pod pretekstem obrony „złotej wolności szlacheckiej”; zmiana światopoglądu mieszkańców RP: wzrost nietolerancji i ksenofobii; rozprzestrzenianie się wizji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i twierdzy katolicyzmu.

JAN KAZIMIERZ WAZA Dążenia Jana Kazimierza do wzmocnienia władzy królewskiej 1666 – rokosz Lubomirskiego – kląska wojsk króla pod Mątwami: król wycofuje się z prób umocnienia rządów 1668 rok – abdykacja Jana Kazimierza

MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI 1669 r – elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego Konflikt z Turcją: - zdobycie przez Turków Kamieńca Podolskiego, Podola, Bracławszczyzny i woj. Kijowskiego 1672 rok: pokój w Buczaczu: Polska oddała Turcji województwa podolskie, bracławskie, cz. kijowskiego i zobowiązała się płacić Turcji haracz 1673 r. – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem i

JAN III SOBIESKI 1674 rok - wybór na króla Jana III Sobieskiego 1683 – odsiecz wiedeńska 1699 r. : pokój w Karłowicach: Rzeczpospolita odzyskuje Podole i Ukrainę;

BAROK XVII wiek – barok i sarmatyzm, Wilanów, portrety trumienne; Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom Pasek

August II Mocny 1697 –koronacja Augusta II Mocnego Wettina (unia z Saksonią) - próby umacniania władzy, rozwój rzemiosła i handlu, merkantylizm, - przystąpienie króla bez zgody sejmu do wojny północnej – wojna domowa wojna od Sasa do Lasa

AUGUST II MOCNY SAS 1717 sejm niemy urzędnicy sascy nie mogą decydować o sprawach polskich, stałe podatki na 24-tys. wojsko; ograniczenie praw niekatolickiej szlachty – pretekst do ingerowania w nasze sprawy Rosji i Prus jako obrońców innowierców

AUGUST III SAS 1734 – koronacja Augusta III Sasa po walce z Leszczyńskim osłabienie władzy króla, sprzeciw szlachty wobec reform w obawie przed absolutyzmem

Reformy sejmu konwokacyjnego 1763 r. SEJM KONWOKACYJNY Reformy sejmu konwokacyjnego 1763 r. podejmowanie decyzji większością głosów w sprawach skarbowych zakaz przysięgania na instrukcje poselskie ograniczenie samowoli podskarbich i hetmanów. wprowadzenie cła generalnego obejmującego również duchownych i szlachtę,

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI – OSTATNI KRÓL POLSKI 1764 rok : elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego- wiara, że reformy w Polsce można wprowadzić tylko przy wsparciu Rosji

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI 1768 – zgoda zastraszonego przez Rosjan sejmu na równouprawnienie innowierców i uchwalenie praw kardynalnych: wolna elekcja, liberum veto, rokosz luty 1769 – zawiązanie w miejscowości Bar konfederacji barskiej „w obronie wiary i wolności” walki konfederatów z wojskami królewskimi i rosyjskimi,

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI porozumienie między Józefem II, Fryderykiem II i Katarzyną: w zamian za akceptację Austrii i Prus dla rosyjskich zdobyczy terytorialnych na południu – zgoda Katarzyny na rozbiór Rzeczpospolitej 5 sierpnia 1772 pierwszy rozbiór

PIERWSZY ROZBIÓR POLSKI

SEJM ROZBIOROWY Tadeusz Rejtan

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI Życie kulturalne: - Operalnia w Warszawie, fundowane przez magnatów teatry i sale koncertowe 1747 – pierwsza publiczna Biblioteka Załuskich dążenie króla do przeobrażenia sarmackiego społeczeństwa poprzez upowszechnienie idei oświeceniowych

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI obiady czwartkowe – spotkania przy królewskim stole wybitnych pisarzy: Adama Naruszewicza, Stanisława Trembeckiego, Ignacego Krasickiego, Franciszka Zabłockiego, Franciszka Bohomolca i wielu innych

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI czasopismo „Monitor” w 1765 roku w celu zmiany świadomości społeczeństwa: wyszydzanie w publicystyce i spektaklach teatralnych kultury sarmackiej i propagowanie nowych wzorców gospodarowania, polityki i obyczajów

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI 1779 rok – Teatr Narodowy (Wojciech Bogusławski)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI Reformy oświaty: Collegium Nobilium (Szkoła Rycerska) – łacina, retoryka, fizyka, języki nowożytne, nauki przyrodnicze, historia ojczysta, w-f – nowoczesne kształcenie młodego pokolenia – przygotowanie przyszłych reformatorów państwa (Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski) .

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI 1773 r. – rozwiązanie przez papieża jezuitów – ustanowienie Ministerstwa oświaty KEN – zakładanie świeckich szkół parafialnych średnich i wyższych – język polski zamiast łaciny

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI 1775 – Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – opracowywanie podręczników i metod nauczania (Grzegorz Piramowicz – zasada wychowywania młodzieży w duchu obywatelskim i patriotycznym)

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI Bernardo Bellotto (Canaletto) – cykl obrazów – Warszawa; Marcelo Bacciarelli – poczet królów przebudowa Zamku Ujazdowskiego z inspiracji Dominika Merliniego przekształcenie wnętrz Zamku Królewskiego i dobudowanie do niego Biblioteki budowa zespołu pałacowego w Łazienkach

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

1788-1792 – Sejm Czteroletni 3 maja 1791 – Konstytucja Trzeciego Maja pełne prawa polityczne tylko dla zamożnej szlachty (cenzus majątkowy) podział władzy na ustawodawczą (sejm), wykonawczą – Straż Praw i król, i sądowniczą zniesienie liberum veto i wolnej elekcji Rzeczpospolita monarchią konstytucyjną

KONSTYTUCJA 3 MAJA

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI 1792 zawiązanie konfederacji targowickiej (stronnictwo hetmańskie) : żądanie przywrócenia dawnego ustroju RP, sprzeciw wobec ograniczenia wolności szlacheckiej i prośba o pomoc Rosji wojna polsko – rosyjska – Józef Poniatowski: powstrzymanie Rosjan pod Zieleńcami; zwycięstwo pod Dubienką (Tadeusz Kościuszko)

II ROZBIÓR POLSKI 1793 – Rosja i Prusy: drugi rozbiór Polski ostatni sejm Rzeczpospolitej w Grodnie : zatwierdzenie traktatu rozbiorowego i odrzucenie większości uchwał Sejmu Czteroletniego Rosja: Ukraina i Białoruś; Prusy – Wielkopolska, Kujawy, cz. Mazowsza.

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE 1794 rok – Tadeusz Kościuszko- (Insurekcja) – powstanie w obronie konstytucji i przeciwko II rozbiorowi

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE bitwy z Rosjanami pod Racławicami, Szczekocinami i Maciejowicami

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE uniwersał połaniecki: wolność osobista dla chłopów i obniżenie pańszczyzny za akces do powstania

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE rzeź Pragi – armia Suworowa;

TRZECI ROZBIÓR POLSKI 1795 – trzeci rozbiór Polski