Naturalizm pedagogiczny J. J. Rousseau

Oświecenie Okres kulturowy i historyczny między barokiem a romantyzmem Wiek rozumu (1688 – 1789) Sekularyzacja Egoizm, szczęście, szukanie wygód w życiu, korzystanie z dóbr doczesnych, użyteczność Prawdziwe szczęście wymaga szczęścia innych (humanitaryzm) Od 1750 r. ostra krytyka szkoły i wychowania szkolnego

Naturalizm Kierunek w pedagogice oparty na założeniu, że działalność wychowawcza powinna być dostosowana do naturalnego, fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka. Zakłada, że proces wychowawczy przynosi najlepsze rezultaty, jeśli uwzględnia naturę dziecka – jego skłonności, zainteresowania i uzdolnienia.

Jan Jakub Rousseau Biografia Urodzony w 1712 r. w Genewie 1749 – konkurs „Czy postęp nauk i sztuk przyczynił się do zepsucia czy uszlachetnienia obyczajów?” 1762 - „Emil” 1762 – aresztowanie, ucieczka z Paryża do Genewy 1778 – śmierć Żył w oświeceniu, ale przeciwstawiał się głównym założeniom oświecenia. ojciec zegarmistrz uczył tańca, nie zajmował się synem. Matka zmarła, dzieckiem zajmowała się siostra ojca. Rozpiszczała chłopca, dlatego stał się nadwrażliwy. Wychowywała go do 6. Roku życia. 6-10 lat – był wychowywany przez ojca, który często przebywał poza domem. Nie podjął edukacji elementarnej, nauką czytania zajął się ojciec na podstawie Zywotów Plutarcha. Został odany do domu duchownego kalwińskiego pastora. Zajmuje się tu nim siostra. Był tam rok, został stamtąd usunięty za drobne przewinienie. Trafił do domu wujostwo, wuj był zajęty interesami. Rousseau popadał w konflikty z rówieśnikami, skargi spowodowały, że wujostwo chciało się go pozbyć. Ok. 14 roku zycia rozpoczął naukę w zakładzie grawerskim. Przerwał edukację ze względu na wymagającego i czasem brutalnego mistrza. Od 16. Roku życia rozpoczęła się wędrówka. Spotkał kalotlickiego duchownego, który polecił Rousseau opiece baronowej. Była ona samotna, 13 lat starsza. Niektórzy piszą, że był też w seminarium duchownym w Turynie. Rousseau postanowił podróżować. Pieniądze dawała baronowa. Zaprzyjaźnił się z fałszywym dostojnikiem prawosławnym i został jego sekretarzem. Kiedy dostojnik został aresztowany, Rousseau wrócił do opiekunki. Miał wtedy 20 lat. Przebywał tam przez 8 lat (wiejska rezydencja we Francji). Podjął samokształcenie – interesował się filozofią (Platon, Lock, Kartezjusz, Tacyt, Seneka). Uczył się łaciny, poznawał historię, anatomię, astrologię. W Paryżu dostał się do świata burżuazji i arystokracji. Kontakty z opiekunką przyjęły charakter intymny, nie spełnił jej oczekiwań. 1740 – baronowa go zdradza. Rousseau ją opuszcza i wyjeżdża do Lionu. Tu podejmuje pierwszą pracę jako pedagog. Zajął się edukacją dwóch chłopców. Zainteresował się głębiej pedagogiką. W 1741 powstał pierwszy szkic „Emila” – jego doktryny pedagogicznej. Z Lionu wyjechal do Paryża, gdzie poznał kobietę, z którą się ożenił. Miał z nią pięcioro dzieci. Ożenił się z nią po 25 latach wspólnego życia. Wszystkie swoje dzieci oddali do sierocińca. Po wygranej w konkursie poczuł się lepiej i zaczął lekceważyć środowisko salonów, w którym przebywał. Zaczął atakowac ich poglądy. Wyjechał z Paryża do Genewy, później tam był w konflikcie z władzą i wrócił do Paryża. Bogata arystokratka udostępniła mu swą rezydencję. W 1756 kończy „Emila”, pisze „Umowę społeczną”. Jego poglądami zaczeła interesować się władza parlamentu francuskiego. Polecono spalić „Emila” na stosie, a Rousseau aresztować. 1762 – aresztowanie. Umożliwiono mu ucieczkę, uciekł do Genewy. Zainteresował się nim angielski filozof, który udostępnił mu swój dom. Było to wygnanie Rousseau, we Francji zostałby aresztowany. Popadł w konflikt z przyjacielem, wrócił do Francji. Przebywał tam nielegalnie. Przywrócono mu prawa, skasowano wyrok. Ostatnie lata życia spędził w zamku bogatego człowieka, który podzielał jego poglądy. 1778 – śmierć.

Jan Jakub Rousseau Główne poglądy Niewiedza, ubóstwo i prostota prowadzą do szczęścia Nie cenił rozumu jako nadrzędnej zdolności człowieka Najważniejsze są uczucia – stąd sentymentalizm Kultura i cywilizacja są złem Oparcie wychowania o naturę

Założenia ontologiczne – bytowe Założenie o doskonałości pierwotnej natury – doskonałość stworzenia Założenie o nadmaterialnym czynniku kreatywnym i regulującym funkcjonowanie świata Bóg odczuwany, a nie wyrozumowany Założenie o wyniesieniu człowieka wśród stworzeń Założenie o wynaturzeniu stworzenia przez człowieka Ad. 1 (Wszystko wychodzące z rąk stwórcy jest dobre), idealizował świat i ludzi poprzez relacje podróżników. Ad. 2 świat został stworzony przez Boga i to Bóg dał prawa regulujące funkcjonowanie świata. Wśród bytów wskazuje Boga jako byt duchowy. Ad. 3 Bóg jest przeżywany uczuciowo, przez bezpośrednie odczucia a nie przez rozumowanie i spekulacje. Bóg ma być czczony bezpośrednio przez człowieka, a nie instytucjonalnie. Ad. 4 (a w oświeceniu człowieka traktowano na równi ze zwierzętami). Według Rousseau człowiek dysponuje rozumem i to go wywyższa spośród zwierząt. Ad. 5 wszystko wyrodnieje w rękach człowieka

Założenia antropologiczne BIOLOGIZM – prymat czynników biologicznych nad duchowymi SENTYMENTALIZM –głównym czynnikiem determinującym postępowanie człowieka są uczucia NATURA LUDZKA – przyrodzone dobro tkwiące w człowieku INDYWIDUALIZM – człowiek z natury jest indywidualistą, istnieje wyłącznie dla siebie; negatywny stosunek do instytucji społecznych i religijnych LIBERALIZM – człowiek z natury jest istotą wolną BIOLOGIZM – Ciało nie może duszą. Natura sama nie chce niedoskonałego życia, bo osobnik, który ma jakieś niedostatki ginie. Natura chce człowieka zdrowego, silnego. Rousseau mówi, żeby wychowawca nie brał pod swoją opiekę kaleki, bo trzeba rozdzielić rolę wychowawczą od opiekuńczo – pielęgnacyjnej. SENTYMENTALIZM – postępowanie człowieka zależy od uczuć, rozumu, przeżyć. Głównym czynnikiem determinującym postępowanie człowieka są uczucia. Człowiek zajmuje się tym, co mu sprawia przyjemność – brak przymusu. NATURA LUDZKA –Składa się z pierwotnych skłonności, namiętności, potrzeb, zdolności, ale nie z tych, które powstały pod naciskiem przyzwyczajeń i presji opinii innych ludzi (kultury, cywilizacji, społeczeństwa). INDYWIDUALIZM –Inaczej pojawia się dwoistość, nieszczerość i obłuda. W stanie pierwotnym człowiek sam zaspokajał swoje potrzeby (był rolnikiem, myśliwym, sam uczył swe dzieci i bez pośrednictwa modlił się do Boga). Decyduje o moralności, religijności i o charakterze poznania. Rousseau miał negatywny stosunek do instytucji społecznych, religijnych, które określają życie człowieka, jego działanie. Indywidualizm plus subiektywizm LIBERALIZM –Wolność zewnętrzna i wewnętrzna (oparta na przyrodzonym sumieniu człowieka). Człowiek z natury jest dobry, ale popełnia zło. Opatrzność stworzyła człowieka wolnym, by czynił nie zło, lecz dobro z własnego wyboru. Wolność umożliwia dokonywanie wyborów. Czynienia zła nie można przypisywać niedoskonałości natury ludzkiej. Gdy wolność jest nadużywana, człowiek popełnia zło. Wolność zewnętrzna polega na niezależności od innych ludzi, organizacji życia społecznego.

Egalitaryzm Równość wszystkich ludzi z natury Równość zniweczył podział pracy i kultura Ludzie różnią się od siebie pod względem biologicznych zdolności (nierówność jako możliwość władzy i dominacji nad innymi bądź jako chęć niesienia pomocy i opieki) Życie społeczne powinno być regulowane przez umowy społeczne Każdy ma obowiązek pracy EGALITARYZM – równość wszystkich ludzi z natury. Według Rousseau wszyscy ludzie pierwotnie byli równi. Te równość zniweczył podział pracy i kultura, która z tego wyrosła. Jednak ludzie różnią się od siebie pod względem biologicznych zdolności. Niektórzy tę nierówność traktują jako możliwość władzy i dominacji nad innymi, inni jako chęć niesienia pomocy i opieki. Życie społeczne powinno być regulowane przez umowy społeczne. Władza powinna być kształtowana przez umowy i wtedy będzie równość. Żyjąc w społeczeństwie każdy ma obowiązek pracy. Najbardziej cenił pracę rzemieślniczą. Najpożyteczniejsza jest praca rolnika, ale nie uznawał jej za najbardziej wolną. Najbardziej wolna jest praca rzemieślnika, który może wziąć narzędzia i odejść. Obowiązek bycia użytecznym. Pozycja człowieka w układzie społecznym nie jest stała. Cel wychowania: bycie ludzkim. Zmienność pozycji, losów człowieka – abstrakcyjność w ujmowaniu życia człowieka (niezależność ujmowania istoty człowieka od pozycji społecznej).

Naturalizm poznawczy Czynnikiem wywołującym poznanie jest uczucie ciekawości wynikające z doznań zmysłowych Uczucie to jest wrodzonym popędem do wiedzy, naturalną skłonnością poznawczą Cel poznania: pozytywny stan emocjonalny, dobre samopoczucie, szczęście Podstawowymi narzędziami poznania są zmysły (sensualizm – wiedza zdobywana przez aktywność zmysłową) Podstawowym źródłem wiedzy są rzeczy, a nie rozum. Podstawowymi narzędziami poznania są zmysły, dostarczające wrażeń przetwarzanych przez rozum (sensualizm – wiedza zdobywana przez aktywność zmysłową. Poznanie jest tym bardziej obiektywne, im bardziej niezależne od uczuć.

Etyka naturalistyczna Postępowanie moralne jest uwarunkowane sumieniem, które jest boskim instynktem w człowieku – w sercu a nie w rozumie Sumienie - a nie rozum – uczy, co dobre a co złe Sumienie wypełnia system moralny, którego istotą jest indywidualne, naturalne uczucie miłości do siebie i bliźnich ETYKA NATURALISTYCZNA – postępowanie moralne jest uwarunkowane przyrodzonym w istocie sumieniem, które jest boskim instynktem w człowieku, w sercu a nie w rozumie. Sumienie = uczucie, czucie co dobre. Człowiek nie musi uczyć się prawa moralnego. Sumienie a nie rozum uczy co dobre, a co złe. Sumienie wypełnia system moralny, którego istotą jest indywidualne, naturalne uczucie miłości do siebie i bliźnich. Indywidualizm, obiektywizm, sentymentalizm tej etyki. Moralność składa się z uczuć moralnych.

Emil, czyli o wychowaniu Wszystko jest dobre, wychodząc z rąk Twórcy rzeczy, wszystko wyradza się w rękach ludzkich.

Emil, czyli o wychowaniu Wychowanie negatywne – pozwolić na swobodne rozwijanie się natury ludzkiej w dziecku, oddalać wszelkie wpływy zewnętrzne i zwyczaje Wychowanie progresywne – rozwój zróżnicowany w różnych okresach życia

Emil, czyli o wychowaniu Okresy młodości: niemowlęctwo do 2 lat dzieciństwo do 12 lat (rozwój zdrowia i zmysłów) chłopięctwo do 15 lat (wykształcenie umysłu) młodzieńczość do 20 lat (wychowanie moralne)

Cele naturalistycznego wychowania Ciało Kultura i cywilizacja są przeciwstawne względem natury – są źródłem zła Noworodek: potrzebuje swobody, nie można krępować jego ruchów, karmić mlekiem matki, ale tylko wtedy, gdy jest ona zdrowa, kłaść twarzą do światła Pokarmy roślinne Ubranie ma być lekkie niezależnie od temperatury Najlepszy jest sen od zachodu do wschodu słońca, ale trzeba uczyć dziecko nieregularnego snu (np. budzić dziecko w nocy). Rozwój fizyczny = rozwój umysłowy (siła fizyczna = rozwinięty rozum) Pokarmy roślinne – pociąg do jedzenia mięsa nie jest wrodzony. Ludzie jadający mięso są okrutniejsi i dziksi od innych. Człowiek ma być silny i zdrowy, ma mieć prostą postawę (pewna postawa). Ważna jest energia, mężna postawa. Nie może być próżny i zuchwały czyli nie może zbyt często demonstrować swojej siły, nie może się tym chwalić. Swobodny w ruchach. Trzeba unikać przyzwyczajeń. Potrzeby naturalne a kaprysy.

Cele naturalistycznego wychowania Umysł Wychowanie umysłowe trzeba zacząć od 12 r.ż. od zmysłów Nauczyć dziecko mówić głośno, jasno, dokładnie rozdzielać wyrazy Dwa rodzaje rozsądku: zmysłowy (myśli proste) i intelektualny (myśli złożone) Unikać rywalizacji Rezygnacja z książek (czytanie to plaga dzieciństwa) – nauka czytania tylko wtedy, gdy jest to pożyteczne dla wychowanka Zmysł powonienia uprzedza smak. Zdrowy rozsądek – szósty zmysł, jego spostrzeżenia są czysto wewnętrzne. Wychowanek ma uczyć się czytać tylko wtedy, gdy to będzie dla niego pożyteczne. Pierwsza ksiązka to „Robinson Cruzoe”. Bardzo ważna jest swoboda dziecka.

Cele naturalistycznego wychowania Moralność Czynić dobro z własnej woli i z miłości do Stwórcy Zachować czystość do 20 roku życia Pierwsza rodzi się przyjaźń, a potem miłość Ideał moralny: czynić dobro, szczerość wobec siebie i Boga, cnota w sercu z miłości do Boga, sumienie każe kochać dobro (uczucie wrodzone) Powiązanie sfery moralności z życiem płciowym i święty związek małżeński, poczęcie potomka z dwóch rodziców, którzy są już długo ze sobą. Składniki moralności: czynić dobro z własnej woli i z miłości do Stwórcy, 5 rodzajów miłości (miłość własna jest zła, miłość do siebie, do bliźniego, do Boga, do ludzi przeciwnej płci), zachować czystość do 20. roku życia, pierwsza rodzi się przyjaźń, a potem miłość. Ideał moralny: czynić dobro nie na pokaz, szczerość wobec siebie i Boga, cnota w sercu z miłości do Boga, sumienie każe kochać dobro (uczucie wrodzone)

Zofia, czyli kobieta Zadaniem kobiety jest być żoną i matką Wychować tak, by podobała się mężowi i umiała wypełniać obowiązki względem niego Wychowana w duchu religijnym Kształcona praktycznie („kobiece” zajęcia)

Podsumowanie Od J. J. Rousseau zaczyna się filozofia wychowania Ogromny wpływ poglądów J. J. Rousseau na poglądy jego następców Idea rozwijania ciała, duszy, charakteru i umysłu dziecka, dawniej mówiono o kształtowaniu

Bibliografia Hejnicka – Bezwińska T. (2008), Pedagogika ogólna, Warszawa. Kot S. (1934), Historia wychowania. Zarys podręcznikowy, t. 1, Lwów.