Dr Wojciech Furman Uniwersytet Rzeszowski Media lokalne w społeczeństwie obywatelskim

Społeczeństwo obywatelskie: tradycja grecka a tradycja liberalna Polis: wspólne dobro niesprowadzalne do sumy dóbr jednostkowych. Obywatel: istota rozumna, moralna, zdolna do rządzenia sobą oraz wspólnotą. Gremium obywateli lepiej niż pojedyncze osoby potrafi rozpoznać wspólne dobro Liberalizm: oddzielenie państwa od społeczeństwa, rząd instrumentem powołanym przez społeczeństwo w celu chronienia uprawnień i wolności obywateli. Odrębna od państwa i rynku sfera dobrowolnej aktywności zrzeszonych jednostek

Społeczeństwo obywatelskie: nurt liberalny a nurt komunitariański Universitas: zrzeszenie inteligentnyvch sprawców zaangażowanych w zbiorowe przedsięwzięcie, gotowość podjęcia ryzyka, wiara we własne siły, możliwość porażki. Societas: egalitarna wspólnota osób uznających te same prawa, wspierających się wzajemnie, skłonnych do współdziałania i respektowania reguł. (Michael Oakshott)

Dziennikarstwo Przekazy oparte o obiektywnie przedstawione fakty, aktualne lub mające aktualne znaczenie. Podstawą kształtowania, selekcji, oceny, interpretacji tych faktów jest interes grupy docelowej odbiorców (nadawca stronniczy) lub interes społeczny (nadawca głównego nurtu). * * * Interes społeczny: nieznany wcześniej wynik deliberacji. Wzajemne nakładanie się interesów.

Deliberacje lokalne Zarządzanie centralne jest mniej efektywne: duży zakres działania oraz brak pełnego rozeznania potrzeb i warunków. Społeczności lokalne lepiej znają swoje potrzeby i dostrzegają ich związek z interesem grupowym. Społeczności lokalne lepiej zaspokajają potrzeby podmiotowości, afiliacji, tworzenia nieformalnych więzi. (Marian Malikowski)

Stosunek polityki i dziennikarstwa Podział władzy: niezależność, dystans, wzajemna kontrola, media jako czwarta władza. Instrumentalizacja: przewaga mediów (wskazywanie tematów, rozgrywanie kryzysów) lub przewaga polityki (dziennikarstwo dworskie). Dominacja a emancypacja, klientyzowanie a wytwarzanie legitymizowanej władzy Przenikanie i synergia: wzajemna zależność, dopasowanie się, wymiana dostępu do informacji za rezonans medialny. (Ulrich Sarcinelli)

Przykład 1: Paralelizm polityczny tygodników opinii: Spór o Lecha Wałęsę w 2008 roku Stopień, w jakim struktura systemu medialnego wykazuje podobieństwo do struktury systemu politycznego Stopień, w jakim orientacje polityczne znajdują odzwierciedlenie w treściach publikacji. (D. C. Hallin, P. Mancini, Systemy medialne...)

Paralelizm a pluralizm polityczno-medialny Pluralizm zewnętrzny systemu medialnego  wysoki paralelizm polityczny poszczególnych redakcji (media stronnicze). Pluralizm wewnętrzny redakcji  niski paralelizm polityczny danej redakcji (media centrowe).

Historia sporu Zapowiedź opublikowania książki dwóch historyków z IPN. Dyskusja z udziałem polityków i dziennikarzy („Polityka”, „Newsweek Polska”, „Wprost”). Od 1 kwietnia do 30 września 2008 roku, czyli od zapowiedzi wydania książki po uroczyste obchody 25-lecia przyznania Lechowi Wałęsie Pokojowej Nagrody Nobla.

Hipotezy Stopień paralelizmu politycznego publikacji trzech wybranych tygodników był niski. Publikacje wybranych tygodników cechował pluralizm wewnętrzny. Między tygodnikami występowały różnice w poziomie paralelizmu i stopniu pluralizmu. Kolejność badania: treści wypowiedzi polityków a publikacje wybranych tygodników

Liczba wypowiedzi polityków (witryny internetowe partii reprezentowanych w Sejmie i witryna prezydenta RP) Prezy-dent PiS PO PSL PD SdPL SLD UP Ra-zem Oskar-żenia 5 25 - 30 Obro-na 12 1 2 3 21

Liczba wypowiedzi polityków

Skrócone argumenty polityków Był symbolem „S”, ale to już przeszłość. Był agentem, zdradzał swoich kolegów. Jako prezydent podlegał wpływom b. SB i WSI. Wyrok sądu lustracyjnego wg niepełnej dokumentacji. Książka rzetelna, pokazuje trudną prawdę. Pozostał symbolem „S”, jest laureatem Nobla. Nie był święty, lecz miał małe szanse na świętość. Nie ma dowodów na uleganie b. SB i WSI. Prawomocnym wyrokiem oczyszczony z zarzutów. Książka jest tendencyjna i służy bieżącej polityce.

Liczba argumentów w publikacjach dziennikarskich Tytuł P NP W Razem Liczba publikacji 10 7 9 26 Był symbolem Był agentem 1 4 5 Podlegał wpływom Wyrok wątpliwy 2 Książka rzetelna 3 Razem oskarżenie 11 Jest symbolem 6 Nie był święty 8 Nie podlegał wpływom Został oczyszczony Książka tendencyjna Razem obrona 18 27

Dodatkowe argumenty dziennikarskie „Polityka”: ironiczny felieton wykpiwający spory polityczne. „Newsweek Polska”: opis kłopotów dziennikarki, której Lech Wałęsa najpierw obiecał zgodę na badanie wariografem, potem się z tej zgody wycofał i obrażał dziennikarkę. „Wprost”: jeden z sygnatariuszy listu w obronie Lecha Wałęsy był aktywnym agentem SB.

Wyniki Dwa tytuły cechował wysoki paralelizm: P tylko broniła, W tylko oskarżał. Niższy paralelizm NP: 5 tekstów za, 1 przeciw, 1 o aroganckim Lechu Wałęsie (hipoteza 1 podważona) P i W wpisały się w pluralizm zewnętrzny systemu medialnego, NP wykazał się pluralizmem wewnętrznym (hipoteza 2 podważona) Różne stopnie paralelizmu i pluralizmu: P broniła, lecz także obracała spory w żart; W atakował LW i jego obrońcę; NP starał się unikać stronniczości, dodatkowo wskazując na trudny charakter LW (hipoteza 3 potwierdzona).

Wnioski Pojęcie paralelizmu partyjno-medialnego jest przydatnym narzędziem analizy. Mimo braku związków instytucjonalnych polityki i mediów, istniał wyraźny (choć w różnym stopniu) związek argumentów polityków i treści publikacji dziennikarskich. Wyraźny podział wśród polityków łagodzony w publikacjach P i NP, wyostrzony w W.

Linia partyjna a linia redakcyjna (paralelizm polityczny)      

Pluralizm wewnętrzny         

Uwagi końcowe do przykładu 1 Jedna kwestia i relatywnie krótki okres. Ostry spór, prowadzący do wyraźnej polaryzacji stanowisk.

Przykład 2 Dzienniki regionalne Podkarpacia jako partner władzy samorządowej (2009)

Role społeczne dziennikarzy regionalnych w stosunku do władzy samorządowej Sprawozdawca działań i decyzji władzy. Perswazja: Adwersarz po stronie (1) władzy, (2) partnerów władzy, (3) rozjemca prowadzący do kompromisu. Dyskusja: Dyskutant po stronie (1) władzy, (2) partnerów władzy, (3) moderator prowadzący do konsensu i nieznanych wcześniej rozwiązań.

Próba badawcza „Nowiny” (Mecom); 18,76%, 30 tys. egz. „Super Nowości”; 12,31%, 16 tys. egz. 11-24 maja 2009, 7-20 września 2009 (4 tygodnie, po 20 numerów każdego tytułu). Tylko spory lub dyskusje dziennikarzy z władzą samorządową.

Liczba publikacji objętych analizą Szczebel władzy Nowiny Super Nowości liczba procent Gmina 44 83,0 54 65,1 Powiat 3 5,7 10 12,0 Województwo 6 11,3 19 22,9 Razem 53 100 84

Role społeczne dziennikarzy Rola Nowiny Super Nowości społeczna liczba procent Adwersarz władzy 1 1,9 12 14,5 Adwersarz odbiorców 22,6 32 38,6 Rozjemca 25 47,2 35 42,2 Dyskutant władzy Dyskutant odbiorców Moderator 5 6,0

Dziedziny sporów i dyskusji Gospodarka i finanse Administracja i prawo Zdrowie, sport, rekreacja Polityka, wybory Kultura, oświata, wychowanie

Role społeczne dziennikarzy Rozjemca: sekwencja - skarga mieszkańców, rodziców, klientów i obietnica władzy. Adwersarz obywateli: skargi i protesty (opłaty za parkingi, zapomogi, plany zabudowy). Adwersarz władzy: pochwały (dopuszczalna szybkość, opłaty za parkowanie, koncert) Moderator: plebiscyt na sołtysa, opinie mieszkańców osiedla, zagospodarowane placu lub okolic zalewu.

Wnioski z przykładu 2 Tylko 4 tygodnie. Dużo sporów i dyskusji, po 2-4 w numerze, Blisko połowa przypadków to prosta sekwencja skargi i obietnicy, dziennikarze w roli rozjemców. W roli adwersarza odbiorców SN kilkakrotnie bardziej agresywne niż N. Dyskusje nieliczne, dziennikarze tylko w roli moderatorów, a nie dyskutantów (nikły udział gatunków publicystycznych). Jakie powody braku publicystyki politycznej? (spokojny okres, ogólne uspokojenie nastrojów?)

Spór o ulicę Władysława Kruczka w Rzeszowie (2008) Przykład 3 Spór o ulicę Władysława Kruczka w Rzeszowie (2008)

Władysław Kruczek (1910-2003) Syn robotnika kolejowego, pochodził z podrzeszowskiej Zwięczycy. Jeszcze przed wojną trafił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, potem do Komunistycznej Partii Polski. W roku 1935 został skazany na 3,5 roku więzienia za działalność wywrotową. W roku 1939 przedostał się do Lwowa, wstąpił jako ochotnik do Armii Czerwonej. Potem organizował na Rzeszowszczyźnie PPR i Gwardię Ludową. W latach 1942-45 był więźniem Oświęcimia, Oranienburga i Sachsenhausen. Od roku 1945 pracownik aparatu PZPR, w tym w latach 1956-1971 I sekretarz KW PZPR w Rzeszowie. Był ponadto członkiem Biura Politycznego PZPR, przewodniczącym CRZZ, zastępcą przewodniczącego Rady Państwa, przez ćwierć wieku posłem na Sejm PRL.

Kronika wydarzeń, styczeń 2008 1: Zwięczyca i część Przybyszówki przyłączone do Rzeszowa. 3: Sesja Rady Miasta, klub Rozwój Rzeszowa proponuje zmianę nazwy jednej z ulic, prezydent miasta popiera, oburzony radny Kopaczewski opuszcza salę. Rada decyduje o zmianie nazwy ulicy, radni PiS zapowiadają protest i zbieranie podpisów. 4: „Komunista Kruczek patronem ulicy”, emocjonalna dyskusja w mediach i na forach internetowych. 7: Sołtys Zwięczycy: Nikt z nami tego nie konsultował. Prezes IPN zawiadamia Prokuraturę Rejonową w Rzeszowie. 9: Sonda dziennika „Nowiny” wśród mieszkańców ulicy Kruczka: 93 przeciw, 40 za, 6 niezdecydowanych, 3 wie ale nie powie. 17: Nadzwyczajna sesja Rady Miasta, pikieta pod ratuszem, transparent „Kruczek – dobre imię dla psa”. 24: Kolejna nadzwyczajna sesja, radni klubu Rozwój Rzeszowa wstrzymują się od głosu, nazwa ulicy zmieniona na Beskidzką.

Rok 2004 – obchody 650-lecia Rzeszowa Dziennik „Super Nowości” ogłasza plebiscyt na „Rzeszowianina wszechczasów” Na zamieszczonym w gazecie kuponie należało wpisać kandydata do tytułu i przysłać lub przynieść kupon do redakcji.

Super Nowości” styczeń – luty 2004 Plebiscyt na rzeszowian wszechczasów Leopold Lis-Kula – legionista Piłsudskiego, bohater walk o niepodległość: 9.125 Władysław Sikorski – generał, premier, naczelny wódz: 8.915 Władysław Kruczek – za jego czasów Rzeszów przeobrażał się z prowincjonalnego miasta w wojewódzką metropolię, jego zasługi dla Rzeszowa uznają nawet przeciwnicy systemu komunistycznego – 8.797 Ks. Walenty Bal – wybitny kapłan, wychowawca wielu pokoleń rzeszowian: 5.797

Dzieje PRL: Dwie narracje Jacek Raciborski, „Rzeczpospolita”, luty 2005 W narzuconych warunkach ludzie pracowali uczciwie, w krytycznych momentach dokonywali właściwych wyborów. Mądrze postąpił Gomułka w roku 1956 i Gierek w roku 1970, Okrągły Stół był szczęśliwym wydarzeniem dzięki reformatorskiej postawie części PZPR i „Solidarności” Komunizm został narzucony siła i opierał się na grupce funkcjonariuszy, w tym Żydów, oraz kolaborantów. Okrągły Stół to spotkanie koncesjonowanej opozycji i agentów z ich mocodawcami, ukształtowała się oligarchiczna grupa odmłodzonej elity komunistycznej (Kwaśniewski) i części elity solidarnościowej (Michnik).

Jak to można było zrobić? Model komunikowania symetrycznego (Grunig i Hunt) Informowanie, wyjaśnianie celów i szczegółów działania, wskazanie osób odpowiedzialnych, uzasadnienie działań. Rozpoczęcie dyskusji, zaproszenie do zgłaszania wątpliwości (spotkania, publikacje, witryna). Dyskusja: rzeczowe wyjaśnienia w celu zrozumienia faktów, intencji i przedstawienia poglądów. Porozumienie, przyzwolenie, aprobata – lub ich brak.

Wnioski z przykładu 3 To nie była dyskusja (deliberowanie przed podjęciem decyzji). To nie była perswazja (przekonywanie mieszkańców do podjętej decyzji). To było działanie pospieszne i niefrasobliwe, w efekcie tylko wątpliwy rozgłos.

Stosunek polityki i dziennikarstwa Podział władzy: niezależność, dystans, wzajemna kontrola, media jako czwarta władza. Instrumentalizacja: przewaga mediów (wskazywanie tematów, rozgrywanie kryzysów) lub przewaga polityki (dziennikarstwo dworskie). Dominacja a emancypacja, klientyzowanie a wytwarzanie legitymizowanej władzy Przenikanie i synergia: wzajemna zależność, dopasowanie się, wymiana dostępu do informacji za rezonans medialny.

Wnioski z trzech przykładów (Spór o Wałęsę, adwersarze czy dyskutanci, spór o ulicę Kruczka) Raczej pierwszy typ stosunku dziennikarzy i polityków czyli podział władzy: niezależność, dystans, wzajemna kontrola, media jako czwarta władza. Liczne odchylenia od tego typu.

Dziękuję za uwagę 