dojrzewanie - WIEK NIEPOKOJÓW… Opracowanie: Joanna Zamojska

Dojrzewanie jest uzależnione od czynników genetycznych, płciowych, środowiskowych, klimatycznych, kulturowych. Adolescencja czyli dojrzewanie - okres życia między dzieciństwem, a dorosłością, charakteryzujący się: - przeobrażeniami w budowie i wyglądzie ciała (dojrzewanie biologiczne), - psychice - kształtowaniu osobowości (dojrzewanie psychiczne), postawach wobec własnej i drugiej płci (dojrzewanie psychoseksualne), pełnieniu roli społecznej (dojrzewanie społeczne).

FAZY DOJRZEWANIA Okres dojrzewania na ogół bywa dzielony na 3 fazy: 1) przygotowawcza - prepubertalna, czyli przedpokwitaniowa, trwająca 2-3 lata od ok. 8-9 do 10-12 roku życia, 2) właściwego dojrzewania - pubertalna, czyli pokwitaniowa, trwająca na ogół 4 lata od 11-12 do 15-16 roku życia, 3) pełnej dojrzałości - postpubertalna, czyli popokwitaniowa (dorastania), trwająca u dziewcząt do ok. 16-18 roku życia, u chłopców do 18-21 roku życia.

Dojrzewanie jest procesem indywidualnym … Niektóre cechy i oznaki dojrzałości mogą się pojawiać w innym czasie niż u rówieśników, jak i sam proces może rozpocząć się w diametralnie innym czasie. Zdarza się przypadki, że w jednej klasie u niektórych dzieci proces dojrzewania jest bardzo zaawansowany i tacy, którzy nie zaczęli jeszcze dojrzewać. To może stwarzać nowe problemy i podziały w grupie rówieśników.

Dojrzewanie nie polega wyłącznie na zmianach wielkości i kształtu ciała Zachodzą istotne zmiany dotyczące czynności poznawczych Przejście ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych Rozwój logicznego i abstrakcyjnego myślenia Zmiany w zakresie procesów informacyjnych Rozwój ujęć wartościujących

zwrot ku światu wewn ętrzne mu Dochodzi do stadium autonomii moralnej Pojawia się rygoryzm moralny Występuje idealizm młodzieńczy Wiara i religia są terenem poszukiwania własnego stosunku do Boga, czasem buntu. zwrot ku światu wewn ętrzne mu

Rozwój uczuciowy W okresie młodzieńczym życie uczuciowe jest szczególnie intensywne. Uczucia dorastających są szczególnie chwiejne, sprzeczne i bezprzedmiotowe. Łatwo młodzi przechodzą od uczuć o zabarwieniach pozytywnych do negatywnych. Niewiedzą dlaczego w tych samych sytuacjach odczuwają raz radość a raz smutek. Wyróżnić można trzy grupy uczuć: Stany agresywne - złość, nienawiść, wrogość, zazdrość. Stany obronne - strach, niepokój, smutek, żal Stany pozytywne - miłość, wzruszenie, pobudzenie

Typowe trudności przeżywane przez młodzież w okresie dojrzewania Naruszenie równowagi psychofizycznej Huśtawka uczuć przejawiająca się w przesadnych, prowokujących zachowaniach Przejściowe zaburzenia koncentracji uwagi i zdolności do długotrwałego wysiłku umysłowego prowadzące do pogorszenia wyników w nauce Kryzys autorytetu dorosłych, bunt przeciwko nakazom, manifestacja niezależności i dorosłości Brak umiejętności z radzeniem sobie z trudnościami Wagary, ucieczki z domów, anoreksja, bulimia, depresja

Zmiany w organizmie Podstawą zmian jest działanie gruczołów dokrewnych, które wydzielają do krwi hormony, wpływające na przemianę materii. Następuje rozwój układu: płciowego, kostnego, ruchowego, mięśniowego i nerwowego. Tym zmianom towarzyszy silny rozwój w sferze psychicznej, umysłowej, procesach woli, pamięci, zainteresowań i światopoglądzie

Co powodują te zmiany? Dzieci bywają: uparte, kapryśne, niecierpliwe, samowolne, zbuntowane. Dziewczęta mogą być: przeczulone, wrażliwe, poszukujące samotności, smutne, pozornie leniwe i przygnębione. Chłopcy mogą być: aroganccy, szorstcy, zbuntowani. Relacje w rodzinie: ulegają rozluźnieniu, dzieci obserwują dorosłych, oceniają ich wady oraz niekonsekwencję postępowania, dążą do usamodzielniania

Rodzina ? W okresie dojrzewania osłabia się więź emocjonalna z rodzicami. Objawia się to: np. w unikaniu towarzystwa rodziców, odtrącaniu objawów czułości, zamykaniu się w sobie, obojętności na kłopoty i problemy rodzinne. Młodzież w tym okresie nie traci jednak potrzeby miłości rodzicielskiej. Przeciwnie, zawsze potrzebuje oparcia i dowodów tej miłości. Bardzo jest im potrzebna pewność, że są przez rodziców akceptowani, że zawsze mogą liczyć na ich pomoc i zrozumienie. Podkreśla się tu doniosły wpływ atmosfery wychowawczej i stylu wychowania w rodzinie oraz wzajemne stosunki między rodzicami a dziećmi.

RODZINA ? Ze względu na potrzebę aktywności i czynu, należy dać dzieciom szansę na zrealizowanie zainteresowań oraz rozwijanie ich aktywności w pozytywnym kierunku np. poprzez zajęcia sportowe, pozalekcyjne, koła zainteresowań, harcerstwo itp. W ten sposób zostaje zaspokojona potrzeba aktywności i kontaktów społecznych.

RODZINA ? W przeciwnym razie młodzież szuka kontaktów w środowiskach patologicznych: modne stroje, palenie papierosów, picie alkoholu, itp…. Często te objawy dorosłości są bardzo przejaskrawione, wyolbrzymione, tylko po to, aby zostać zauważonym i zwrócić na siebie uwagę dorosłych. Jeśli sytuacja taka nie zostanie w porę zauważona, pojawiają się wkrótce problemy w szkole i w domu, a nieraz kończy się to skrajnym niedostosowaniem społecznym ( ucieczki z domu, wagary, kradzieże, itp.)

Wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej, która spełnia wiele zadań

GRUPA RÓWIEŚNICZA Zastępowanie rodziny Stabilizacja osobowości Wzbudzania poczucia własnej wartości Określania standardów zachowania Zapewnianie „bezpieczeństwa wynikającego z liczebności” Stwarzanie okazji do rozwijania społecznych kompetencji Stwarzanie warunków do przyjęcia wzorów i do ich naśladowania

Pojawiają się obszary konfliktowe w rodzinie, które wynikają często ze sprzeczności:

OBSZARY między kontrolą ze strony rodziców – a potrzebą swobody u dorastających; między odpowiedzialnością rodziców – a dzieleniem się nią z dorastającymi; między przykładaniem przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej – a poświęceniem czasu na inne rodzaje aktywności przez dorastających.

Zalecenia wychowawcze Zorganizować życie domowe z zachowaniem właściwej proporcji pracy i wypoczynku Regularne posiłki, prawidłowa dieta, sen 8 – 9 godzin na dobę Odpowiednie warunki do odrabiania lekcji, spokój do pracy Zapewnić własne terytorium Akceptować udział w zajęciach rekreacyjno-sportowych, kołach zainteresowań, organizacjach

Zalecenia wychowawcze Nie wojować z dzieckiem (utrzymać wzajemny szacunek) Nie narzucać swojej opinii, ale jedynie przekonywać Postępować zawsze serdecznie, ale konsekwentnie Obserwować, czuwać, interesować się dzieckiem, ale bardzo dyskretnie Zachęcać, chwalić, dyskretnie doradzać, nagradzać (ale nie pieniężnie) Wszystkie przeżycia dziecka traktować poważnie, nigdy nie śmiać się z jego problemów Rozmawiać o trudnych sprawach przyjaźni, odpowiedzialności i miłości Poprzez szczere rozmowy wyjaśniać dziecku przyczyny jego problemów

Vademecum budowania poczucia własnej wartości u dzieci Nie żartuj ze słabych cech dziecka, zwłaszcza z tych, z których żartują inni Chwal dziecko – to wzmocni w nim pozytywne i konstruktywne zachowania Oducz je obwiniania samego siebie – ciągła samokrytyka to zły nawyk, jeśli się powtarza zbadaj przyczyny i pomóż rozwiązać problem Przyglądaj się jego wynikom w nauce i staraj się poznać naturę trudności Wystrzegaj się nadopiekuńczości i uzależnienia dziecka – ucz je odpowiedzialności i daj mu swobodę odpowiednią dla jego wieku Traktuj je z miłością i szacunkiem, nawet wtedy gdy je karcisz Znajdź czas na rozmowę o jego sprawach i bądź wtedy uważny Pozwól mu wyrażać i bronić własnego zdania Nigdy nie porównuj go z rodzeństwem, rówieśnikami ani sobą samym – uznaj jego odmienność

Sztuka konwersacji „Najtrudniej dogadać się z własnym dzieckiem”- narzekają rodzice nastolatków. I choć największymi błędami w tym okresie są błędy komunikacyjne, nie wolno się poddawać, tylko nieustannie podejmować dialog.

Kiedy dzieci chcą przejąć władzę? Czas poświęcany dziecku a: 1)telewizja 2)komputer 3)telefon komórkowy Czynniki niesprzyjające atmosferze spokoju w domu Mechanizm kontroli i sprawowania władzy : Krzyk, płacz, szantaż sięgają granic wytrzymałości (rodzica lub dziecka), która kapitulując ulega presji.

Przykładowa sytuacja „Nie chciałbyś?...” „Chodźmy proszę Cię” RODZIC DZIECKO „Nie chciałbyś?...” „Chodźmy proszę Cię” „Zrobisz lepiej jeśli” (krzyk) „Lepiej to zrób natychmiast” „Ok., ok…(wycofanie rozkazu) Ignoruje Was Opóźnia działanie Przeprasza, argumentuje Wchodzi w kryzys, kłóci się, staje agresywne Niknie kryzys i kłótnia

O posłuszeństwie u adolescentów! Młodzi, którzy manifestują trudne zachowania osiągają cele edukacyjne tylko wtedy, kiedy nacisk zostanie położony na prewencję i proaktywność DAWANIE WYBORÓW.

Typy poleceń Typu alfa Typu beta Prośba jasna, wyrażona wprost i precyzyjnie skierowana do dziecka bez dodatkowych słownych komentarzy np. „ Darku, chcę żebyś natychmiast po skończeniu gry posprzątał swój pokój” „Madziu powiedz mi, o której masz być na lekcji tańca” Fale licznych próśb, rozkazów, wskazówek, nie zawierają żadnego szczegółowego kryterium pozwalającego określić,czy posłuszeństwo miało miejsce np.. „Michał skończ te wygłupy” „Julia jesteś chyba niepoważna” „Jacek twój pokój jak zawsze do góry nogami” Jestem taka zmęczona tym codziennym sprzątaniem po tobie”

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW – SZEŚĆ KROKÓW WEDŁUG A.FABER I E.MAZLISH „JAK MÓWIĆ ŻEBY DZIECI SIĘ UCZYŁY?”

SCENKA Z ŻYCIA RODZINNEGO: Bitwa o odrabianie lekcji….. Kiedy masz zamiar odrobić lekcje? – Później Wyłącz telewizję, musisz odrobić lekcje! – Jak się skończy ten program Wszystko odkładasz na ostatnią chwilę, mam tego dość! – Zrobię lekcje, powiedziałem że zrobię Kiedy? – Za chwilę cdn………….

Wysłuchaj co dziecko czuje i jakie ma problemy Pewnie ciężko jest zabrać się do lekcji. Po kilku godzinach w szkole wolałbyś się pewnie zająć czymś innym? – Tak chcę pograć z kolegami w piłkę, poza tym lepiej się pracuje wieczorami, kiedy jest cicho Acha, chciałbyś mieć czas na zabawę i odrabiać lekcje później, gdy w domu jest cicho cdn….

Przedstaw swoje odczucia i potrzeby Niepokoją mnie dwie rzeczy: że muszę co wieczór pilnować czy odrobiłeś lekcje i że siedzisz do późna a rano jesteś zmęczony Zastanawiałem się czy możemy wspólnie wymyśleć jakieś rozwiązania, które zadowolą obie strony Będę wszystko zapisywał. Ty zaczynasz.

Zapisz wszystkie pomysły nie oceniając ich Przestań mnie popędzać (DZ) Odrabiaj lekcje zaraz jak wrócisz do domu (R) Połóż mąłą wcześniej spać a ja wtedy będę odrabiać lekcje (DZ) Odrabiaj lekcje w dwóch etapach: łatwiejszą część gdy wrócisz do domu a trudniejszą później ( R) Niech Kasia się koło mnie nie kręci, kiedy pracuję (DZ) ITP…….

Zadecydujcie wspólnie, które pomysły wam się nie podobają a które możecie zaakceptować Chętnie przestałbym cię popędzać, gdybyś sam dopilnował lekcji – Czy mógłbyś wcześniej kłaść Kasię? To nie byłoby w porządku wobec niej, dopilnuję żeby Ci nie przeszkadzała – Dobrze ale punkt 2 odpada nie ma mowy żebym odrabiał lekcje po szkole Możesz zrobić w połowie , będziesz miał mniej pracy – Nie ,dopilnuj żeby mi nie przeszkadzała a ja opracuję harmonogram Zgoda ale musisz mieć pewność, że będziesz w stanie go przestrzegać Nie ma problemu tato, zaraz go opracuję i zawieszę na mojej tablicy

zasady, o których warto pamiętać podczas rozmowy: Nie podnoś głosu. Twój krzyk to dla dziecka sygnał, że mu nie pomożesz. Najpierw wysłuchaj. Pozwól mu przedstawić swój punkt widzenia. Nie przerywaj komentarzami. Zadawaj pytania. Jeśli widzisz, że dziecko ma problem z odpowiedzią, nie nalegaj. Może za kilka minut będzie gotowe ci odpowiedzieć. Naciskając, tylko je zniechęcisz. Jeśli czegoś dziecku zabraniasz, uzasadnij dlaczego. Przyznaj: "Martwię się o ciebie. Nie chce cię puścić na ten koncert, bo nie jestem w stanie zapobiec temu, co może cię tam spotkać". Dziecko poczuje, że się o nie troszczysz. Może zaproponuj, że je na ten koncert zawieziesz i odbierzesz. Zadziw trochę swoje dziecko, zaskocz. Potraktuj problem z humorem. Rozładuj napięcie, niech dziecko wie, że ma fajnego rodzica. Nie mów: "Ja w twoim wieku, to...", ani "Mnie było gorzej, ty masz wszystko" - to na nic. Lepiej zabierz dziecko na zakupy, pokaż, ile coś kosztuje i jak długo trzeba na to pracować. Nie wygłaszaj wykładów ani nie zwracaj się jak do malucha. Traktuj dziecko jak partnera. Tłumacz w sposób prosty, zrozumiały

"Dziecko może nauczyć dorosłych trzech rzeczy: cieszyć się bez powodu, być ciągle czymś zajętym i domagać się ze wszystkich sił, tego czego sie pragnie" Paulo Coelho