W historii powszechnej dzień 11 listopada 1918 r. zapisał się przede wszystkim jako data zakończenia I wojny światowej. Polacy natomiast kojarzą go w pierwszym rzędzie jako moment odzyskania niepodległości po okresie zaborów.

Rozbiory Polski: Rok 1795 stanowi końcową datę istnienia Polski szlacheckiej, inaczej nazywanej I Rzeczypospolitą. Trzej sąsiedzi Polski: Prusy, Rosja i Austria siłą zagarnęły dla siebie polskie ziemie, podając jako powód rozkład i słabość naszego państwa. Tak naprawdę głównym powodem rozszarpania Polski przez sąsiadów było podjęcie prób unowocześnienia państwa polskiego przez jego najlepszych obywateli. Najważniejszą taką próbą było uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 roku. Na powstanie sprawnej, silnej Polski nie chcieli się zgodzić jej sąsiedzi, stąd zniszczyli Rzeczypospolitą szlachecką poprzez rozszarpanie jej ziem.

Likwidacja państwa nie oznaczała jednak, że naród polski również przestał istnieć. Naród ten przez ponad sto lat będzie dążył do odzyskania swego zagrabionego państwa, pokazując zarazem, że rozbiory Polski były jedną z największych politycznych niesprawiedliwości w historii Europy. Bronią narodu w tej walce był oręż, kultura, język, wiara i wspólna historia.

Ziemie polskie zagarnięte przez państwa zaborcze: Rosja – Inflanty polskie, Białoruś, większość Ukrainy i Litwy z Wilnem; Prusy – Pomorze z Gdańskiem i Toruniem, Wielkopolska z Gnieznem i Poznaniem, Kujawy i część Mazowsza z Warszawą. Austria – Małopolska z Krakowem, część Podola, Wołynia i Roztocza ze Lwowem.

Artystyczna wizja rozbiorów Polski: na rycinie miedzy innymi caryca Rosji, król Prus i cesarz Austrii.

Jeszcze przed całkowitym wydarciem ziem polskich przez zaborców cześć Polaków gorąco protestowała przeciw grabieży : na obrazie poseł Tadeusz Rejtan protestuje przeciw podpisaniu pierwszego traktatu rozbiorowego (malował Jan Matejko).

Prób odzyskania niepodległości przez 123 lata zaborów było wiele. Największymi z nich były dwa powstania narodowe: Powstanie Listopadowe 1830-1831 r. oraz Powstanie Styczniowe 1863 – 1864; oba krwawo stłumione przez Rosję przy poparciu dwóch pozostałych zaborców: Prus i Austrii. Nie były to jedyne wystąpienia przeciw zaborcom. Nim jeszcze Polska przestała istnieć jako państwo , za pierwszy masowy ruch powstańczy należy uznać konfederację barską z lat 1768 – 1772.  

Konfederaci barscy pod Częstochową, obraz Józefa Chełmońskiego

Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja 1792r. Kolejnymi, najważniejszymi zrywami zbrojnymi były: Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja 1792r. Po bitwie pod Zieleńcami; obraz Wojciecha Kossaka

Powstanie Kościuszkowskie 1794r. Modlitwa powstańców przed bitwą pod Racławicami; obraz Józefa Chełmońskiego 11

Walki Legionów Polskich we Włoszech, Niemczech , Holandii i na San Domingo (Haiti) w latach 1797- 1807 Twórca Legionów Jan Henryk Dąbrowski; obraz Juliusza Kossaka

Bitwa na San Domingo; obraz Januarego Suchodolskiego

Wojna Księstwa Warszawskiego z Austrią w 1809r. Bateria artylerii w ogniu (bitwa pod Raszynem); obraz Wojciech Kossaka

Wyprawa i klęska Napoleona w Rosji w 1812r. Palenie sztandarów przez armię francuską; obraz Wojciecha Kossaka

Powstanie Listopadowe 1830-1831r. Bitwa pod Olszynką Grochowską; obraz Wojciecha Kossaka

Powstanie krakowskie 1846r. Jeden z przywódców powstania Edward Dębowski na czele procesji

Powstanie wielkopolskie 1848r. Bitwa pod Miłosławiem

Powstanie Styczniowe 1863 – 1864 r. Przysięga powstańcza; obraz Artura Grottgera

Bitwa; obraz Artura Grottgera

Za każdym razem wysiłek powstańczy kończył się klęską i ogromnymi karami nakładanymi przez zaborców na uczestników powstań oraz likwidowaniem resztek samorządności, jakie uzyskali wcześniej Polacy. Wydawało się , że jedyną okazja na skuteczne wywalczenie niepodległości będzie konflikt miedzy zaborcami Polski. Dlatego też najwybitniejszy polski poeta, wieszcz Adam Mickiewicz w Litanii Pielgrzymskiej pisał:  

[…]. Boże Ojcze, któryś wywiódł lud Twój z niewoli egipskiej i wrócił do Ziemi Świętej, Wróć nas do Ojczyzny naszej. […]. Od niewoli moskiewskiej, austriackiej i pruskiej, Wybaw nas, Panie. […]. O wojnę powszechną za wolność ludów, Prosimy Cię, Panie. O broń i orły narodowe, Prosimy Cię, Panie.[…]. O niepodległość, całość i wolność Ojczyzny naszej, Prosimy Cię. Panie.

I wojna światowa, front zachodni Takim konfliktem stała się I wojna światowa 1914 – 1918. Rosja, w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią (ententa) wystąpiła przeciw Niemcom i Austro – Węgrom. I wojna światowa, front zachodni

Zaborem który był najlepiej przygotowany do walki o odzyskanie niepodległości była Galicja (zabór austriacki). Na początku XX wieku powstały tam organizacje, stawiające sobie za cel wolną Polskę, wywalczoną w wojnie z Rosją; były to: Związek Walki Czynnej (Lwów), Związek Strzelecki (Lwów), Strzelec (Kraków). Współzałożycielem tych organizacji był Józef Piłsudski. Kompania związku strzeleckiego- 1912, na czele Piłsudski i Sosnkowski Ćwiczenia Związku Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie, 1903r. Kompania Związku Strzeleckiego- 1912, na czele Piłsudski i Sosnkowski 24

Wkroczenie I Kadrowej Kompanii do Kielc Gdy w sierpniu 1914 r. wybuchła I wojna światowa, Piłsudski wraz z utworzoną przez siebie Pierwszą Kadrową Kompanią wyszedł spod Krakowa i 12.08.1914 r. wkroczył do Kielc. Ale próba poderwania Polaków w zaborze rosyjskim do powstania przeciw Rosji nie udała się. Pułkownik Józef Piłsudski ze swoim sztabem w Kielcach Pułkownik Józef Piłsudski ze swoim sztabem w Kielcach Wkroczenie I Kadrowej Kompanii do Kielc 25

Brygadier Józef Piłsudski W końcu sierpnia polscy politycy w Galicji utworzyli Legiony Polskie mające walczyć po stronie Austro – Węgier z Rosją. W 1915 r. Legiony składały się z trzech brygad, razem około 20 tysięcy żołnierzy, dowódcą I brygady został Józef Piłsudski (brygadier). Brygadier Józef Piłsudski Legiony Polskie Brygadier Józef Piłsudski Legiony Polskie 26

Żołnierze Legionów walczyli dzielnie o odzyskanie niepodległości, najcięższe boje z Rosjanami stoczyli: pod Łowczówkiem w grudniu 1914 r.(w Galicji), pod Rokitną w czerwcu 1915 r. (na Ukrainie) i pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 (na Wołyniu). Łowczówek, tutaj w wigilię po obu stronach frontu śpiewano razem polskie kolędy... Szarża ułanów polskich pod Rokitną ; obraz Wojciecha Kossaka 27

Bitwa pod Kostiuchnówką z Rosjanami Piłsudski pod Kostiuchnówką Bitwa pod Kostiuchnówką z Rosjanami W wyniku wiosenno-letniej ofensywy 1915 r. Niemcy i Austriacy pokonali Rosjan i zajęli całe Królestwo Polskie. 28

5 listopada 1916 r. cesarze wojsk okupacyjnych wydali manifest do Polaków zapowiadając utworzenie państwa polskiego, podległego Niemcom. Mimo całej niejasności aktu, był to pierwszy od ponad stu lat dokument, który łamał solidarność zaborców w sprawie polskiej. Akt 5 listopada 1916r. Akt 5 listopada 1916r 29

Po stronie ententy: po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r Po stronie ententy: po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. powstały polskie oddziały wojskowe (korpusy), mające walczyć po stronie Rosji z Niemcami o wolną Polskę… . Korpusami tymi kierował Naczelny Polski Komitet Wojskowy z prezesem Władysławem Raczkiewiczem. Generał Dowbor Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji Władysław Raczkiewicz

W czerwcu 1917 r. zaczęła powstawać we Francji armia polska, nazywana od koloru francuskich mundurów „Błękitną Armią” powstała ona z inicjatywy paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego z Romanem Dmowskim na czele. Dowódcą „Błękitnej Armii” został w październiku 1918 r. gen. Józef Haller Józef Haller przysięga na sztandar Błękitnej Armii Józef Haller przysięga na sztandar „Błękitnej Armii” Obchody Święta Niepodległości 2007r., maszeruje „Błękitna Armia” 31

Ogłaszając akt 5 listopada 1916 r Ogłaszając akt 5 listopada 1916 r. Niemcom i Austriakom zależało głównie na zagarnięciu do swoich armii polskich ochotników, ich działania wobec obiecanej wolnej Polski były nieszczere, odkrywając to, komendant Piłsudski w lipcu 1917 roku nie złożył przysięgi na wierność cesarzom niemieckiemu i austriackiemu, za co został uwięziony w Magdeburgu przez Niemców. Nawet ta część żołnierzy polskich z II brygady Legionów, która złożyła przysięgę, w lutym 1918 r. uciekła spod austriackich rozkazów, przedarła się przez front pod Rarańczą na Ukrainie i połączyła z II Korpusem polskim.

Legioniści pod Rarańczą W maju 1918 r. obie te jednostki polskie stoczyły z Niemcami, którzy zajęli Ukrainę, przegraną bitwę pod Kaniowem. Najważniejszym znaczeniem tej bitwy było, że obie polskie formacje wojskowe zaczęły walczyć razem za niepodległość Polski! Po bitwie pod Kaniowem Legioniści pod Rarańczą Po bitwie pod Kaniowem 33

Tymczasem jesienią 1918 r. na froncie zachodnim sytuacja wojenna Niemiec i Austro – Węgier, zwłaszcza po przystąpieniu do wojny Stanów Zjednoczonych po stronie ententy, stawała się rozpaczliwa. Wykorzystując to, w okupowanym przez Niemców Królestwie Polskim od początku listopada 1918 r. zaczęły ujawniać się i powstawać ośrodki władzy polskiej: w Poznaniu była to Naczelna Rada Ludowa z księdzem Stanisławem Adamskim i Wojciechem Korfantym na czele, w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna pod przywództwem Wincentego Witosa, w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim jako premierem.

Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu Wojciech Korfanty Stanisław Adamski Wincenty Witos Ignacy Daszyński 35

10 listopada 1918 r. wrócił uwolniony z więzienia w Magdeburgu komendant J.Piłsudski. Wobec tego 11 listopada 1918 r. powołana jeszcze przez zaborców we wrześniu 1917 r. Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad wojskiem polskim, a 14 listopada 1918 r. całość swej władzy cywilnej.   Powrót J. Piłsudskiego z Magdeburga Rada Regencyjna Powrót J. Piłsudskiego z Magdeburga 36

Rozbrajanie Niemców na ulicach Warszawy Trwało rozbrajanie żołnierzy niemieckich i austriackich na ulicach polskich miast. Data tego przekazania władzy – 11 listopada 1918 r. – uznawana jest symbolicznie za dzień odzyskania niepodległości przez Polskę. Rozbrajanie Niemców na ulicach Warszawy 37

Na początku listopada 1918r Na początku listopada 1918r. wycofujący się ze Lwowa Austriacy przekazali władzę nad miastem Ukraińcom. W mieście miała zdecydowaną przewagę (60%) ludność polska, która zbrojnie broniła polskości miasta. Wśród obrońców było bardzo dużo młodzieży – stąd młodzież broniącą miasta nazywamy orlętami lwowskimi. Walki trwały do lata 1919r. kiedy wojsko polskie uwolniło Lwów od ukraińskiego oblężenia. Lwów jako jedyne miasto polskie zostało odznaczone przez marszałka Piłsudskiego orderem Virtuti Militari.

Obrońcy Lwowa (orlęta lwowskie); obrazy Wojciecha Kossaka

11 listopada 1918 roku Niemcy poprosili zwycięską ententę o zawieszenie broni na froncie zachodnim, tydzień wcześniej zrobili to Austriacy, carskie imperium Rosji zostało obalone przez rewolucje lutową i październikową 1917 roku. Zatem wszyscy trzej zaborcy Polski wojnę tą przegrali. Dzięki temu, a zwgaszcza dzięki upartej woli i nadziei społeczeństwa polskiego możliwe stało się odrodzenie Polski!  

Odrodzone po 123 latach niewoli państwo polskie nie miało jeszcze swojego sejmu, ustalonych granic, uznanego prze inne państwa rządu, jednak bezsprzecznie było niepodległe! Autoportret Józefa Piłsudskiego 41

Opracowanie: Mateusz Biernaciak Mariusz Kotyński W prezentacji wykorzystano materiały zamieszczane w serwisie internetowym wikipedia.pl i youtube.pl oraz w książce A. Radziwiłł, W. Roszkowski: Historia 1789-1871, Warszawa 1994.