POLSCY LAUREACI LITERACKIEJ NAGRODY NOBLA

Henryk Sienkiewicz - 1905 Władysław Reymont - 1924 Czesław Miłosz - 1980 Wisława Szymborska - 1996

"wyróżniających się w kategoriach duchowych", Od roku 1901 do chwili obecnej przyznano ponad 100 nagród w dziedzinie literatury. Fundator zawarł w swoim testamencie dyspozycje dotyczące kryteriów ich przyznawania. Napisał m.in., aby nagradzani byli autorzy dzieł "wyróżniających się w kategoriach duchowych", dodając przy tym: "Jest moim wyraźnym życzeniem, aby przy przyznawaniu nagród nie brano w żaden sposób pod uwagę narodowości kandydatów, tak aby nagrodę otrzymał najbardziej zasługujący, czy jest Skandynawem, czy nie."

Pierwszy literacki Nobel przypadł Polakowi w roku 1905, jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Stąd też szczególny charakter i znaczenie wydarzenia. Polakiem tym był Henryk Sienkiewicz, który otrzymał nagrodę za „całokształt twórczości”.

Fragment laudacji wygłoszonej podczas wręczenia nagrody: „Jeśli literatura jakiegoś narodu żyje bogatym i niegasnącym życiem, znaczy to, że i samo istnienie tego narodu jest zapewnione, bo kwiaty kultury nie mogą rosnąć bez życiodajnej gleby. Ale w każdym społeczeństwie są też owe rzadkie postacie, w których geniusz narodu skupia swoje siły. Stoją oni przed światem jako reprezentanci ducha narodu. Pielęgnują wspomnienia przeszłości, aby wzmocnić nadzieję na przyszłość. Twórczość ich sięga głęboko korzeniami w przeszłość, jak potężny Baublis w puszczach litewskich, ale korona ich szumi w wichrach dnia. Takim reprezentantem literatury i ducha narodu jest (...) Henryk Sienkiewicz.”

Henryk Sienkiewicz tak mówił podczas uroczystości wręczenia nagrody: "Jednakże zaszczyt ten, cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszym być musi dla syna Polski!... Głoszono ją umarłą a oto jeden z tysięcznych dowodów, że ona żyje!... Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!... Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!"

„Człowiek zawsze może wstąpić na lepszą drogę – póki żyje.” Rękopis Henryka Sienkiewicza – Ogniem i mieczem

Kilka z dzieł Sienkiewicza

W roku 1924 nagrodę Nobla otrzymał Władysław Reymont W roku 1924 nagrodę Nobla otrzymał Władysław Reymont. Wyróżniono w ten sposób jego wielką epopeję z życia wsi – „Chłopi”. Pisarz, z powodu ciężkiej choroby, nie mógł udać się do Sztokholmu – nagrodę odebrał w jego imieniu polski dyplomata, Alfred Wysocki i przesłał ją laureatowi przebywającemu wówczas na kuracji w Nicei. Stąd też nie było tradycyjnych przemówień. Jedynie z listów do przyjaciół dowiadujemy się, co pisarz myślał w owych chwilach. Pozostał mu tylko rok życia - zmarł w Warszawie w grudniu 1925 roku.

Słowa Reymonta skierowane do przyjaciół: „Nagroda Nobla, pieniądze, sława wszechświatowa i człowiek, który bez zmęczenia wielkiego nie potrafi się rozebrać. (...) Przyjmuję, co na mnie spada jak dopust Boży. Że się wierzgnie i zaklnie, nic dziwnego, ale poza tym z pokorą ciągnę moją taczkę. Juści chciałbym jeszcze żyć, bo chciałbym jeszcze coś zrobić.” „Oszołomiony jestem ta niespodzianką. I w takich okolicznościach przyszła, że wygląda na gorzką ironię życia. Bo na cóż mi to wszystko? Chory jestem. (...) Marzyłem jeno o ciszy i możności spokojnego pracowania jak o największym szczęściu. Naraz otwierają się wielkie drzwi rozgłosu!”

„Prawda nie ma Ojczyzny, przeto bywa traktowana jak włóczęga.” Rok 1794 Rękopis Władysława Reymonta - Chłopi

Kilka z dzieł Reymonta

Pierwsze dwie nagrody dzieli od dwu następnych cezura czasu Apokalipsy - II wojny światowej. W świecie następują wielkie przetasowania, w wyniku których Polska na długo znajduje się w strefie wpływów sowieckiego imperium. Zmienia się też język literatury.

Czesław Miłosz wiadomość o przyznaniu mu Nagrody Nobla za twórczość poetycką otrzymał w Stanach Zjednoczonych. Nie był zaskoczony wyróżnieniem, twierdził bowiem, że polska poezja jest uważana przez wielu ludzi za najlepszą w Europie kontynentalnej. W Polsce nazwisko Miłosza było wówczas objęte ścisłą cenzurą, niewiele osób miało szansę zapoznać się z jego utworami, tak więc opinia społeczna przyjęła ten fakt z dużym zaskoczeniem. Nie umniejszało to jednak radości i dumy. W roku 1981 Miłosz przyjechał do Polski, gdzie przyjęto go z wielkim entuzjazmem. Od tego czasu coraz częściej przebywał w Polsce, aż wreszcie zamieszkał na stałe w Krakowie - gdzie zmarł w roku 2004.

Fragment laudacji wygłoszonej podczas wręczenia nagrody: „Znajdujemy się tutaj w sytuacji nie pozbawionej swoistej ironii – przy tym ironii, która tu właśnie, w tym miejscu, nie jest wcale niestosowna. Według Pana obcość jest jedną z głównych cech sytuacji człowieka – jesteśmy obcy w tym świecie i obcy wobec siebie. Ale czy tylko obcy? Czy nagroda Nobla dla Pana nie jest również wyrazem i dowodem tego, że granice mogą być przekraczane, że zrozumienie i sympatia mogą się rodzić, że kontakty i więzi między ludźmi mogą być nawiązywane? Czytanie Pana utworów i możność konfrontowania własnej postawy z głoszonymi przez Pana przesłaniami oznacza wzbogacenie się o nowe ważne doświadczenia – mimo całej dzielącej nas obcości.”

Czesław Miłosz w przemówieniu noblowskim mówił: „Dobrze jest urodzić się w małym kraju, gdzie przyroda jest ludzka, na miarę człowieka, gdzie w ciągu stuleci współżyły ze sobą różne języki i różne religie. Mam na myśli Litwę, ziemię mitów i poezji. I chociaż moja rodzina już od XVI wieku posługiwała się językiem polskim, tak jak wiele rodzin w Finlandii szwedzkim, a w Irlandii angielskim, wskutek czego jestem polskim, nie litewskim poetą, krajobrazy i być może duchy Litwy nigdy mnie nie opuściły."

„Patrzcie, jak drzewo rzuca długie cienie, i nasz, i kwiatów cień pada na ziemię: co nie ma cienia, istnieć nie ma siły.” Wiara Rękopis Czesława Miłosza – Kraina poezji (fragment)

Kilka z dzieł Miłosza

W roku 1996 Akademia Szwedzka ogłosiła, że laureatką Nagrody Nobla została Wisława Szymborska. Poetka nie kryła swego zaskoczenia. W Europie, a zwłaszcza w Szwecji, poezja Szymborskiej cieszy się wielkim powodzeniem. Komitet Noblowski w uzasadnieniu przyznania poetce nagrody napisał: "za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". Szymborska jest na stałe związana z Krakowem i wielokrotnie podkreślała swoje zamiłowanie do tego miasta.

Fragment laudacji wygłoszonej podczas wręczenia nagrody: „W Wisławie Szymborskiej Szwedzka Akademia chce uhonorować przedstawicielkę niezwykłej czystości i siły poetyckiego spojrzenia. Poezji jako odpowiedzi na życie, sposobu na życie, pracy nad słowem jako myślą i wrażliwością.Wiersze Wisławy Szymborskiej to perfekcja słowa, wysoce wycyzelowane obrazy, myślowe allegro ma non troppo, jak nazywa się jeden z jej wierszy. Jednak ciemność, której nie ulegają one bezpośrednio, wyczuwa się w nich tak, jak ruch krwi pod skórą.”

W przemówieniu sztokholmskim poetka dzieliła się swoją refleksją: "Wszelka wiedza, która nie wyłania z siebie nowych pytań, staje się w szybkim czasie martwa, traci temperaturę sprzyjającą życiu. W najskrajniejszych przypadkach, o czym dobrze wiadomo z historii dawnej i współczesnej, potrafi być nawet śmiertelnie groźna dla społeczeństw. Dlatego tak wysoko cenię sobie dwa małe słowa: „nie wiem”, małe, ale mocno uskrzydlone. Rozszerzające nam życie na obszary, które mieszczą się w nas samych i obszary, w których zawieszona jest nasza nikła Ziemia."

Nic dwa razy się nie zdarza „Żaden dzień się nie powtórzy, nie ma dwóch podobnych nocy, dwóch tych samych pocałunków, dwóch jednakich spojrzeń w oczy.” Nic dwa razy się nie zdarza

Kilka z dzieł Szymborskiej

jak również niektóre książki naszych nobilitowanych. Jak do tej pory to wszyscy polscy laureaci Literackiej Nagrody Nobla. Mamy nadzieję, że na tym się nie zakończy i jeszcze nie raz zostanie doceniona praca polskich literatów. Jeśli chcesz uzyskać więcej wiadomości na temat polskich noblistów, przyjdź do szkolnej biblioteki. Znajdziesz w niej wiele ciekawych informacji, jak również niektóre książki naszych nobilitowanych. Opracowała Marzena Wawrzyczek

Bibliografia:   Miłosz Czesław: Wiara. W: Od Kochanowskiego do Szymborskiej: antologia poezji dla klas VIII. Opracowanie: Barbara Płóciennikowa. 1996, s. 59-60. Szymborksa Wisława: Nic dwa razy. W: Antologia poezji polskiej XX wieku. Wybór Joanna Rodziewicz. 2000, s. 126-127. Dokumenty elektroniczne: Pieńkowska Maria Dorota: Wystawa „Nobilitacje” [online]. Warszawa: Kultura polska [dostęp: 18 stycznia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/wy_wy_nobilitacje_literatury_warszawa. Pieńkowska Maria Dorota: Wystawa pod patronatem honorowym Ambasady Królestwa Szwecji, zorganizowana dzięki dotacji Ministerstwa Kultury [online]. Warszawa: Muzeum Literatury [dostęp: 18 stycznia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.muzeumliteratury.pl/archiwum_wystaw/nobel/noblisci.htm. Reymont Władysław: Wikicytaty [online]. [dostęp: 10 kwietnia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikiquote.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Reymont. Sienkiewicz Henryk: Wikicytaty [online]. [dostęp: 10 kwietnia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikiquote.org/wiki/Henryk_Sienkiewicz.