Integracja Sensoryczna – co to takiego? „Nie ma nic w umyśle, czego by nie było wcześniej w zmysłach” Arystoteles Integracja Sensoryczna – co to takiego?

Metoda integracji sensorycznej została stworzona w 1960 przez amerykankę Jean Ayres. Przez następne lata doskonaliła metodę, konstruowała testy do przeprowadzenia diagnozy, prowadziła wiele badań. Do Polski SI dotarło w 1993 roku. Według Jean Ayres, integracja sensoryczna to proces, dzięki któremu, mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów, rozpoznaje ją, sugerując, interpretując i integrując ze sobą i z wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją. A zatem: jest to taka integracja wrażeń zmysłowych, by mogły być użyte w celowym działaniu. Tylko wówczas, gdy informacje te płyną do mózgu w sposób prawidłowo zorganizowany, rozwój dziecka przebiega bez zakłóceń. Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych miesięcy życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego.

Na czym oparła Jean Ayres swoje założenia? Oparła je na funkcjonowaniu trzech układów: przedsionkowego proprioceptywnego dotykowego Są to najwcześniej dojrzewające układy, które wraz z integracją odruchów, wpływają na całokształt rozwoju i funkcjonowania dziecka.

Układ przedsionkowy – zmysł równowagi Ma receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji. Rozwija się bardzo wcześnie w okresie prenatalnym, już w ciągu pierwszych 10 tygodni po zapłodnieniu. W życiu płodowym jest stymulowany przez ruchy matki i wody płodowe. Gdy funkcjonuje prawidłowo, nie zdajemy sobie sprawy z jego istnienia i tego jak ważną funkcję pełni. Tymczasem to on koordynuje ruchy oczu i obu stron naszego ciała, przekraczanie linii środkowej ciała, przetwarzanie słuchowo –językowe, przetwarzanie wzrokowo – przestrzenne (skupienie wzroku, przenoszenie wzroku z przedmiotu na przedmiot, śledzenie poruszającego się przedmiotu, widzenie obuoczne), ma ogromny wpływ na świadomość przestrzenną jak również planowanie ruchowe. Dziecko z zaburzeniami układu przedsionkowego będzie miało problemy z opanowaniem technik szkolnych.

Układ dotykowy odpowiada za: Receptory umieszczone w skórze i na jej powierzchni. Rozwija się około 9 tyg. życia płodowego, z tego samego listka zarodkowego, co układ nerwowy. Tak więc oprócz wrażeń zmysłowych, układ dotykowy wpływa także na opanowanie umiejętności ruchowych, percepcji wzroku i częściowo słuchu. Skóra jest największym i najważniejszym receptorem naszego ciała, z którego wrażenia czuciowe wędrują do mózgu. Układ dotykowy odpowiada za: Poznawanie swojego ciała, Rozpoznawanie przedmiotów bez kontroli wzroku, Różnicowanie bodźców dotykowych, Rozwój emocjonalny

Propriocepcja To odbiór wrażeń płynących z mięśni i stawów, zmysł odczuwania samego siebie. „Mówi” nam gdzie znajduje się nasza stopa, kiedy bierzemy zamach, by kopnąć piłkę lub jak wysoko jest nasza ręka, kiedy chcemy czesać włosy. Ściśle współpracuje z układem przedsionkowym. Wpływa na świadomość ciała, percepcję schematu ciała, kontrolę i planowanie ruchu, stabilizację ruchu. Przekłada się na rozwój samoobsługi, przyswajania technik rysowania i pisania.

Czym jeszcze zajmuje się integracja sensoryczna? Planowanie motoryczne (praksja) – jest to zdolność do wykonywania nowej aktywności, na którą składa się wyobrażenie sekwencji ruchów i wykonanie tej sekwencji. Dziecko może wiedzieć jak dana czynność powinna wyglądać, a mimo to nie jest w stanie jej wykonać lub mieć problem z zaplanowaniem ruchu np. wiemy, że chcemy coś napisać, wiemy nawet co. Ale jak to zrobić??? dyspraksja może dotyczyć: motoryki małej i dużej oraz aparatu artykulacyjnego. Objawy m.in. : niezdarność, tendencja do przewracania się, trudności z naśladowaniem ruchów, trudności z obustronną koordynacją ruchów.

Kolejną dziedziną, którą zajmuje się integracja sensoryczna są odruchy Kolejną dziedziną, którą zajmuje się integracja sensoryczna są odruchy. Odruch to zawsze taka sama reakcja organizmu na bodziec. U zdrowego noworodka występują odruchy bezwarunkowe, które umożliwiają regulację wzajemnego ułożenia ciała. Odruchy te panują przez pierwsze półrocze życia dziecka, a w odpowiednim momencie muszą zniknąć. Jeżeli nie zostaną wygaszone blokują rozwój dziecka. Integracja sensoryczna zajmuje się głównie symetrycznym tonicznym odruchem szyjnym (STOS), asymetrycznym tonicznym odruchem szyjnym (ATOS) oraz tonicznym odruchem błędnikowym (TOB).

Co może się wydarzyć, jeśli odruchy nie wygasną Co może się wydarzyć, jeśli odruchy nie wygasną? Czy mogą powodować problemy w szkole? Niewyhamowany ATOS utrudnia dzieciom przekraczanie linii środkowej ciała, nie wodzą wzrokiem, mają problem z przekładaniem rzeczy z ręki do ręki oraz ruchem obustronnym. Powoduje to duże trudności z opanowaniem pisania i czytania. 2. Niewygaszony TOB zaburza u dzieci percepcję głębokości, uniemożliwia wyodrębnienie figury z tła, nie potrafią oceniać odległości, wysokości. Dzieci te czują niechęć do biegania, mogą mieć problem z nauką jazdy na rowerze, poza tym brak kontroli głowy, a to z kolei ma ogromny wpływ na rozkład napięcia w ciele.

3. Niewygaszony STOS hamuje rozwój ruchu, powoduje nieprawidłowe ruchy oczu w pionie, dzieci garbią się, podczas pisania „pokładają się” . Często też dzieci te są niezgrabne ruchowo, zaburzona regulacja widzenia obuocznego, co utrudnia przenoszenie z tablicy do zeszytu, nie lubią siedzieć w jednym miejscu. Niewyhamowane odruchy utrudniają życie dzieciom, bardzo często dzieci z prawidłowym ilorazem inteligencji nie osiągają takich sukcesów szkolnych, na jakiej je stać.

Cele terapii Celem terapii SI jest poprawienie jakości przesyłania informacji sensorycznej oraz wytworzenia odpowiedniej reakcji adaptacyjnej. Obejmuje integrację podstawowych reakcji posturalnych, integrację obu stron ciała, stymuluje rozwój reakcji równoważnych, praksji, orientacji przestrzennej oraz lateralizacji. Wpływa na sprawność w zakresie małej i dużej motoryki, koncentrację uwagi, zdolności wzrokowe i słuchowe, poprawia samoocenę.

Jakie mogą być przyczyny zaburzeń SI? genetyczne czynniki prenatalne (lekarstwa i toksyny, picie alkoholu, papierosy, narkotyki, ciąże mnogie) okołoporodowe (niedotlenienie, cesarskie cięcie, trauma okołoporodowa) poród przedwczesny lub niska masa urodzeniowa okoliczności pourodzeniowe ( zanieczyszczenie środowiska, długa hospitalizacja, pobyt w sierocińcach, niedostateczna stymulacja i ograniczone możliwości ruchu, zabawy i interakcji z innymi) nieznane przyczyny

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej najczęściej zauważane przez rodziców i nauczycieli: Słaba koncentracja uwagi, nadpobudliwość, Opóźniony rozwój psychoruchowy Trudności w procesach połykania, ssania, Trudności w samoobsłudze i wykonywaniem codziennych czynności, Opóźniony rozwój mowy i zaburzenia w rozwoju mowy, nieprawidłowe napięcie mięśniowe Zaburzenia emocjonalne, obniżona samoocena Zaburzenia w ogólnej koordynacji ruchowo – słuchowo – wzrokowej Trudności w opanowaniu podstaw czytania, pisania oraz liczenia

Gabinet terapii SI Terapia prowadzona jest w specjalnie przygotowanych gabinetach. Znajdują się w nich huśtawki, hamaki, deskorolki, beczki oraz wiele innych ciekawych sprzętów.

Przykładowy scenariusz zajęć terapii Integracji Sensorycznej Czas trwania: 30 minut Cele: - usprawnianie stymulacji wzrokowej - świadomość własnego ciała - usprawnianie planowania motorycznego - stymulacja przedsionkowo – propriocpetywno – dotykowa Pomoce: - sprzęt do Integracji Sensorycznej (hamak, deskorolka, platforma, trampolina) - piłki, beczka, materace - pomoce do stymulacji wzrokowej: trzy papierowe kubeczki, drobne przedmioty np. monety, koraliki, małe figurki Przebieg zajęć: 1. Ćwiczenie ma na celu regulacje oddechową oraz usprawnianie koordynacji oko – ręka „Piórka” Dziecko dmuchając w piórko przemieszcza je do terapeuty. Chłopiec samodzielnie posyła piórko w górę, a następnie łapie je własnymi rękami.

2. Usprawnianie planowania motorycznego 2. Usprawnianie planowania motorycznego. Tor przeszkód Terapeuta wydaje słowne instrukcje, chłopiec ma zapamiętać i odtworzyć trasę, klęcząc, leżąc na brzuchu i na plecach na deskorolce. Do ćwiczeń włączana jest beczka, materace, krzesła, piłki. 3. Stymulacja układu dotykowego: toczenie dużej piłki do ciele dziecka. Rozpoznawanie przez dziecko narysowanych na jego placach przez nauczyciela prostych kształtów (kółko, krzyżyk, litery, cyfry) 4. Stymulacja przedsionkowo – propriocpetywna – dotykowa: „Wyprawa na Marsa” dziecko siedzi na huśtawce, przed nimi znajdują się duże piłki – planety. Jedną z nich jest Mars, drugą Księżyc. Między dzieckiem a piłkami jest ułożony materac służący do asekuracji. Huśtawka jest statkiem kosmicznym, którym dziecko leci na Marsa. Osoba dorosła buja dziecko na huśtawce – lot w kosmos i w pewnym momencie zatrzymuje „lot”. W tym czasie dziecko katapultuje się na Marsa – dziecko wskakuje na dużą piłkę. Następnie dziecko przeskakuje z jednej piłki na drugą (z Marsa na Księżyc) i wykonuje na tej piłce różne zadania – kładzie się na brzuchu, na plecach, podskakuje. Później dziecko wraca na huśtawkę – statek kosmiczny. 5. Podziękowanie za zajęcia. Pożegnanie  

Przykładowe ćwiczenia

Literatura: 1. Maria Borkowska, Kinga Wach: Integracja sensoryczna na co dzień, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010 2. Renata Borowiecka: Dziecko w równowadze – ćwiczenia równoważne i koordynacyjne stymulujące prawidłowy rozwój ruchowy, poznawczy i emocjonalny. Centrum Edukacji Diagnozy i Terapii Psychologiczno – Pedagogicznej, Warszawa 2010. 3. Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson: Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Warszawa 2007 4. Sally Goddard: Odruchy, uczenie i zachowanie. Klucz do umysłu dziecka. Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, Warszawa 2004. 5. Armanda Kirby: Dyspraksja. Rozwojowe zaburzenie koordynacji, Warszawa 2009. 6. Artur Kołakowski, Tomasz Wolańczyk, Agnieszka Pisula, Magdalena Skotnicka, Anita Bryńska: ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Sopot 2012. 7. Carol Stock Krasnowitz: Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Gdańsk 2011.

8. Maria Kuleczka – Kraszewska, Dorota Markowska: Uczę się poprzez ruch. Program terapii dla dzieci autystycznych i z niepełnosprawnością sprzężoną, Gdańsk 2012 9. Violet F. Maas: Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości. Fundacja Innowacja Wyższa Szkoła Społeczno – Ekonomiczna, Warszawa 2007. 10. Violet F. Maas: Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i specjalistów. WSiP, Warszawa 1998. 11. Bożena Odakowska – Szlachcic: Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010. 12. Ewa Pisula: Małe dziecko z autyzmem. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2010. 13. Zbigniew Przyrowski: Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy, terapii. Warszawa 2012.

Opracowała: Ewa Krawiecka