Ślady języka obcego w języku ojczystym Halina Widła Instytut Filologii Romańskiej Uniwersytetu Śląskiego 4.04.2006 Seminarium IES

Problemy istotne dla językoznawców: Jakie są rodzaje interferencji językowej ? W fizyce interferencja to zjawisko nakładania się fal. W językoznawstwie interferencja to zjawisko nakładania się kodów w zakresie słownictwa, morfologii, fonetyki, czy składni, a nawet dyskursu. Kiedy i dlaczego zachodzi interferencja? Jakie korzyści można odnieść z wiedzy o interferencji? 4.04.2006 Seminarium IES

Problemy istotne dla dydaktyków: 1. Ile błędów interferencyjnych popełniają średnio uczniowie na poszczególnych etapach nauki ? 2. Czy warto modyfikować istniejące podręczniki, a jeżeli tak, to w jakim zakresie i na jakim etapie po to, by dostosować je do potrzeb osób wielojęzycznych ? 3. Jakich efektów możemy się spodziewać po tej ewentualnej modyfikacji? 4.04.2006 Seminarium IES

Rodzaje dwujęzyczności Wielość definicji dwujęzycznych i osoby dwujęzycznej Definicje opisowe (1), normatywne (2), metodologiczne (3) 1. Wymiar językowy, socjologiczny i psychologiczny 2. Wymagania wobec osób , które można nazwać dwujęzycznymi 3. Stopnie dwujęzyczności, stopnie lub różnice między dwoma językami w sytuacji dwujęzyczności, wiek przyswojenia drugiego języka, metoda nauki, postawa względem drugiego języka 4.04.2006 Seminarium IES

Typy dwujęzyczności W zależności od relacji język – myślenie: DWUJĘZYCZNOŚĆ ZŁOŻONA: JEDNOSTKA L1 – ODPOWIEDNIK L2 =JEDNO POJĘCIE DWUJĘZYCZNOŚĆ WSPÓŁRZĘDNA: JEDNOSTKA L1 – ODPOWIEDNIK L2 = DWA POJĘCIA 4.04.2006 Seminarium IES

BILINGUISME COORDONNÉ BILINGUISME COMPOSÉ DWUJĘZYCZNOŚĆ WSPÓŁRZĘDNA DWUJĘZYCZNOŚĆ ZŁOŻONA Niveau conceptuel:       book                      livre                    book = livre                                                           /                           /                     [            ] Niveau lexical:   /buk/              /livre/                  /buk/       /livre/ Fig. 1. Bilinguismes coordonné et composé (Weinreich, 1953) 4.04.2006 Seminarium IES

Typy dwujęzyczności W zależności od osiągniętej w obu językach kompetencji: DWUJĘZYCZNOŚĆ ZRÓWNOWAŻONA: KOMPETENCJA W L1 – KOMPETENCJA W L2 DWUJĘZYCZNOŚĆ DOMINUJĄCA: KOMPETENCJA W L1 > KOMPETENCJA W L2 4.04.2006 Seminarium IES

Typy dwujęzyczności W zależności od wieku przyswajania obu języków: WCZESNA DWUJĘZYCZNOŚĆ JEDNOCZESNA / SUKCESYWNA: L2 nabywany w dzieciństwie i przyswojony przed 10/11 rokiem zycia (LA + LB = dwa języki ojczyste) DWUJĘZYCZNOŚĆ WIEKU DORASTANIA: L1 =język ojczysty, L2 przyswojony między 4-5 a 10/11 rokiem życia DWUJĘZYCZNOŚĆ DOROSŁYCH: L2 przyswojony między 10/11 a 16/17 rokiem zycia L2 przyswojony po 16/17 roku życia 4.04.2006 Seminarium IES

Typy dwujęzyczności W zależności od statusu obu języków: DWUJĘZYCZNOŚĆ WZBOGACAJĄCA: L1 I L2 SPOŁECZNIE WALORYZOWANE = harmonijny rozwój dwujęzyczności DWUJĘZYCZNOŚĆ ZUBOŻAJĄCA: L2 waloryzowany kosztem L1 L2 waloryzowany i przyswojony kosztem L1 4.04.2006 Seminarium IES

Typy dwujęzyczności W zależności od przynależności i tożsamości kulkurowej: DWUKULTUROWA DWUJĘZYCZNOŚĆ podwójna przynależność kulturowa i dwukulturowa tożsamość DWUJĘZYCZNOŚĆ MONOKULTUROWA przynależność i tożsamość związana z L1 DWUJĘZYCZNOŚĆ AKULTUROWA W L2 przynależność kulturowa związana z L2, tożsamość poprzez L2 DWUJĘZYCZNOŚĆ ANOMICZNA wahanie co do przynależność kulturowej, niezdefiniowana tożsamość kulturowa 4.04.2006 Seminarium IES

Życie w dwóch światach? Dwujęzyczność: Dwukulturowość? -Tożsamość? Separacja? Integracja? Asymilacja? 4.04.2006 Seminarium IES

Badania nad dwujęzycznością Celem badań było zbadanie deformacji, jakim podlega język osobniczy na skutek długotrwałego kontaktu z językiem obcym na materiale języków polskiego i francuskiego. Wybrana metoda statystyczna umożliwiła kompleksową analizę zaobserwowanych faktów z wykorzystaniem pojęcia zmiany istotnej, ilościowej i jakościowej. Badaniami objęto 6 grup probantów, dobranych według kryterium dobrej znajomości języka ojczystego (polska matura) oraz przyswojenia języka drugiego w ramach regularnych kursów. 4.04.2006 Seminarium IES

Ewolucja trzech ostatnich różni się w języku mówionym i pisanym. Zbadano zmiany zachodzące na płaszczyznach: fonetycznej, morfologicznej, składniowej i leksykalnej. Ewolucja trzech ostatnich różni się w języku mówionym i pisanym. Czynnikiem wzmacniającym transfer retroaktywny jest tzw. bilingwizm izolowany. W przypadku języka mówionego zaobserwowane istotne zmiany są wprost proporcjonalne do czasu, jaki upłynął od momentu językowej separacji. 4.04.2006 Seminarium IES

Podstawy teoretyczne na których się oparłam, zaczerpnęłam z neurofizjologii. Neurolingwiści od dawna zadawali sobie pytanie, czy przejawy naszej aktywności językowej pozostawiają konkretne ślady w mózgu, czy każdego typu działalność aktywizuje te same czy też różne jego ośrodki. Istnieje kilka sprzecznych ze sobą teorii dotyczących udziału półkul mózgowych w przyswajaniu nowych wiadomości, a testy służące stawianiu poszczególnych hipotez opierają się głównie na obserwacji chorych i niesprawnych umysłowo. Tak niepełnych danych nie dało się uznać za w pełni wiarygodne, zaś brak aparatury weryfikującej prawidłowość spostrzeżeń skazywała na spekulacje. 4.04.2006 Seminarium IES

Dopiero zastosowanie metody rezonansu magnetycznego (IRM) w Stanach Zjednoczonych pozwoliło na pierwsze wiarygodne wnioski. W świetle tychże badań okazało się na przykład, że w wypadku osób dwujęzycznych, które przyswoiły język obcy we wczesnym dzieciństwie, bodziec językowy aktywizuje ośrodek Broka odpowiedzialny za dobór właściwych słów i struktur, oraz ośrodek Vernickego odpowiedzialny za semantykę. W wypadku osób starszych w tych samych warunkach eksperymentalnych w ośrodku Broka aktywizowane są dwa miejsca odległe od siebie. Mamy więc do czynienia z namacalnym dowodem odrębności kodów kształtowanych u osob dojrzałej. Można więc sobie postawić pytanie, czy pilotażowych badań nie przeprowadzić na grupie osób dwujęzycznych, które opanowały język w określonych warunkach. Teoretycznie rzecz biorąc, im dłużej osoba , która w wieku lat kilkunastu opanowała obcy język i charakteryzuje się wystarczającą, w tym wypadku na poziomie wykształcenia średniego , kulturą słowa, przebywa w warunkach tzw. izolowanego bilingwizmu, tzn. bez kontaktu z językiem ojczystym, tym głębsza powinna być jej zdolność i skłonność do tworzenia wszelkiego typu innowacji. 4.04.2006 Seminarium IES

  Wziąwszy pod uwagę wszystkie cechy opisanego zjawiska, zadałam sobie pytanie, czy istnieją określone grupy użytkowników języka, u których tego typu kreatywność językowa wyróżnia się czymś szczególnym na tle pozostałych i czy tego typu cecha mogłaby być jej wyróżnikiem. Jeśli tak, to jakie kryteria uznać za wystarczające do jej sklasyfikowania oraz, czy otrzymane wymierne wyniki mogłyby posłużyć za podstawę do jej identyfikacji. Wreszcie, czy dałoby się opracować metodę, która mogłaby być wykorzystana w podobnych badaniach nad charakterystycznymi elementami wchodzącymi w skład interesującego nas subjęzyka. 4.04.2006 Seminarium IES

DOBÓR PROBANTÓW Badania przeprowadziłam porównując grupy spełniające powyższe kryteria i rekrutujące się spośród Polaków mieszkajacych w Polsce oraz polonii francuskiej. Grupa na początku intensywnej nauki języka francuskiego PL Grupa po 3 latach intensywnej nauki w Polsce PL Grupa kontrolna PL Grupa około 10 lat FR (13,2) -nieizolowana Grupa od 10-20 lat FR (15, 4) - izolowana Grupa powyżej 30 lat FR ( 32,2) - izolowana 4.04.2006 Seminarium IES

PROBANCI PRZEBYWAJACY WE FRANCJI Badaniu poddałam 3 grupy 20 osobowe osób dwujęzycznych, które w Polsce opanowały język francuski i tutaj zdobyły średnie wykształcenie, przebywają odpowiednio około 10-ciu lat we Francji, między 10-20 lat oraz ponad 30 lat . Przedmiotem analizy były pisemne i ustne fragmenty ich wspomnień, zachowany więc został wymóg jednolitości formy wypowiedzi. 4.04.2006 Seminarium IES

SŁOWNICTWO Należy pamiętać , że o ile zapożyczenia i skróty rozregulowyją język, to neologia morfologiczna odwrotnie, ma właściwości regulujące, porządkujące, zaś najlepszym przykładem dla języka polskiego byłyby tutaj prefiksacja i sufiksacja. Najciekawszą zaobserwowaną innowacją językową były tzw. neologizmy sensu, zgodnie z terminologią zaproponowaną przez Alaina Rey. Klasyfikacja ta obejmuje cztery możliwe sytuacje : 4.04.2006 Seminarium IES

Klasyfikacja Alaina Ray: Użytkownik języka tłumaczy słowo istniejące w drugim języku. Taka kalka językowa charakteryzuje się dodaniem zapożyczonego sensu do sensu obiegowego. Ujmując rzecz w terminach przyjętych w strukturaliźmie, mielibyśmy tu stary signifiant a nowy signifié inaczej mówiąc nowe pojęcie w starej szacie; W sytuacji odwrotnej (nowy signifiant a stary signifié ) neologizm odwołuje się do starego pojęcia przypisując mu całkiem nowy wykładnik językowy; Użytkownik języka może oczywiście utworzyć nowe pojęcie i dopasować do niego nowy wykładnik językowy (nowy signifiant i nowy signifié); Wreszcie, można mówić o neologiźmie, gdy odwołuje się on do pojęcia już istniejącego i w starej szacie ale zapomnianego, wtedy użytkownik języka niejako ożywia archaizm. (stary signifiant i stary signifié) 4.04.2006 Seminarium IES

PRZYKŁADY (I) On produkował maszyny rolne. [Il produisait un outillage agricole.] Intonację mam trochę specjalną , może akcent.[ J’ai une intonation un peu spéciale, l’accent peut-être aussi. ] To, czy mowie szybko czy wolno zalezy od ewenementow.[ La vitesse à laquelle je parle dépend des événements]. Korespondencja płatna z Tarnowa do Rzeszowa. [La correspondance payante de Tarnów à Rzeszów]. Z powodów merytorycznych otrzymał wiele odznaczeń. [ A raison de ses mérites il a reçu beaucoup de décorations]. Byłam tak zdemoralizowana, ze nie wiedziałam o co chodzi.[ J’ai été si démoralisée que je ne savais pas de quoi il s’agissait ]. Napisz, proszę, kilka słów, ażeby mnie poinformować o zaikasowaniu mandatu. [ Écris quelques mots, s’il te plaît, pour m’informer si tu avais touché le mandat]. 4.04.2006 Seminarium IES

celebrować uroczystość ( célébrer la fête) Miał mieć egzamin lekarski o 1630. Ten egzamin, on płaci. Dla Polaka to jest dużo. [ Il devait avoir un examen médical à 1630. Cet examen, il le paye. Pour un polonais c’est beaucoup]. Jestem zbyt chory , by pisać odręcznie, muszę to robić przez ordynatora. [ Je suis trop malade pour écrire à la main, je dois le faire par l’ordinateur]. Pani nie mówi językiem popularnym. [ Vous ne parlez pas une langue populaire.]. Te ksążki proszę konsultować na miejscu. [ Nous vous prions de consulter les livres sur place ]. Nigdy nie wiem jak nazwać konduktora pociągu. [ Je ne sais jamais comment nommer un conducteur de train]. Byliśmy pod opieką intelektualną Akademii medycznej w Amiens. [ Nous étions sous la tutelle intellectuelle de l’Académie Médicale d’Amiens ] W intencji zmarłego będziemy celebrować msze świętą. [ A l’intention du défunt, nous allons célébrer la messe]. celebrować uroczystość ( célébrer la fête) *celebrować mszę ( célébrer la messe ) odprawiać uroczystość ( accomplir la fête ) odprawiać mszę ( accomplir la messe) 4.04.2006 Seminarium IES

Nowy signifiant - nowy signifié W Owerni jest masę zapór i rybactwo się tam rozwija bardzo szybko. [Il y a beaucoup de barrages en Auvergne et la pêche s’y développe très rapidement]. Język się zmienił i nie tylko ortografizm. [La langue a changé et non seulement l’orthographe ]. Proszę mówić przez parlofon. [Parlez par l’interphone, s’il vous plaît ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Neologizmy formy o wspólnym znaczeniu (POLSKI PRZEDROSTEK, FRANCUSKI RDZEŃ) Mąż bierze udział w szampionacie w siatkówkę..[ Mon mari prend part au championnat de volley-ball] Dlaczego nie nagrałaś się na reponderze? [ Pourquoi tu ne t’es pas enregistré au répondeur ? ] Nie chcę pani deranżowac. [ Je ne veux pas vous déranger, Madame.] Szukam szambru w czwartej zonie. [Je cherche une chambre dans la quatrième zone ]. Podejmowałam tu każdą pracę. Zajmowałam się nawet menażem i repasażem.[ Je prenais n’importe quel travail. Je m’occupais même du ménage et du repassage ]. Zostałem tu tytularyzowany. [ J’ai été titularisé ici ]. Najgorzej to chyba z szenami ifi, nigdy sobie nie postawiłem pytania, czy po polsku nazywają się inaczej. [ Le pire , c’est avec les chaînes hi fi, je ne me suis jamais posé la question si , en polonais, elles s’appelaient autrement]. Ojciec Święty zbliżył się do chorego na sidę. [Le pape s’est approché d’un malade de SIDA ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Różna konotacja w obu językach: Neologizmy formy o wspólnym znaczeniu (POLSKI PRZYROSTEK, FRANCUSKI RDZEŃ) Podaż ślimakow była ostatnio zlimitowana... [ L’offre des escargots a été dernièrement limitée ]. Chirac też byż uformowany przez ENA. [ Chirac aussi a été formé par ENA ]. Zimitowal wszystko, co tamten pokazał. [Il a imité tout ce que l’autre avait montré]. Różna konotacja w obu językach: Jestem takim kobajem dla pani. [ Je suis une sorte de cobaye pour vous ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Neologizmy formy o wspólnym znaczeniu (POLSKI PRZEDROSTEK LUB PRZYROSTEK I RDZEŃ) Od parę lat wracam więcej do Polski , to wyświeżylam trochę moje pierwotne znajomości. [ Depuis quelques années je rentre plus souvent en Pologne, alors j’ai renouvelé un peu mes anciennes connaissances ]. Z latami ten francuski znowu ucieka i polski dominuje.Taki jest rozwój. Zawsze powraca się do dziecięctwa. Mówi się, że człowiek dziecięceje. [ Avec des années le français de nouveau s’enfuit et le polonais domine. Tel est le développement . On remonte toujours à l’enfance. On dit, que l’homme tombe en enfance.] Metafory On był zawsze wesoły jak ta zięba [ Il était toujours gai comme un pinson ] En polonais on est gai comme un chardonneret. 4.04.2006 Seminarium IES

MORFOLOGIA Deklinacja rzeczowników, zaimków, przymiotników i liczebników. Biernik zamiast dopełniacza (51,85% ), Biernik zamiast narzędnika (18,52% ), Celownik zamiast biernika ( 7,41% ), Miejscownik zamiast biernika (3,70 % ), Dopełniacz zamiast biernika (3,70 % ), Dopełniacz zamiast miejscownika (3,70 % ), Biernik zamiast celownika (1,85 % ). Inne przypadki - błędne generalizacje : (9,27 % ). 4.04.2006 Seminarium IES

Przykłady: Mój syn nie chciał medycyny robić, bo nie chciał mięć życie, jakie ma ojciec.[ Mon fils ne voulait pas étudier la médecine pour ne pas avoir la vie comme celle de son père]. Dlatego szukamy takie miejsce, które by nam odpowiadało.[ C’est pourquoi nous cherchons un endroit qui nous convienne] Poszukuję osobę kompetentną i dwujęzyczną. [ Je cherche une personne compétente et bilingue]. Można znaleźć sformułowania, które ma się w głowie, ale które się nigdy czarno na białym nie postawiło przed sobą. [ On peut trouver des formules qu’on a dans la tête mais que l’on ne s’est jamais fait mettre devant soi-même] Język polski jest niewystarczający i nie może pokryć sto tysięcy spraw , w których ja od lat żyję.[ La langue polonaise n’est pas suffisante et ne peut pas recouvrir cent mille moments vécus depuis des années].  Używam je w sposób wyuczony, nie spontaniczny. [ Je les utilise de façon étudiée, pas spontanée]. 4.04.2006 Seminarium IES

My jesteśmy katolicy.[ Nous sommes catholiques.] Później się mówiło po francusku i się zapomniało mój polski.[ Après on parlait français et on a oublié mon polonais] Uczyłam się wszystkiego, co można było się nauczyć w mieście.[ J’ai appris tout ce qu’on pouvait apprendre en ville]. Robił rożne rzeczy, zamiast uczyć się to, co posiada jakiś walor.[ Il faisait beaucoup de choses au lieu d’apprendre ce qui possède une valeur quelconque ]. Przewoźnik może odmówić nadmiernie duże i ciężkie bagaże.[ Le transporteur peut refuser les bagages de dimension et poids excessifs.]. Syn mój nie chciał medycyny robić, bo nie chciał mieć życie, jakie ma ojciec.[ Mon fils ne voulait pas étudier la médecine parce qu’il ne voulait pas mener une vie comme celle de son père]. Zdarza mi się zapomnieć jakieś słowo.[ Il m’arrive d’oublier un mot ] . My jesteśmy katolicy.[ Nous sommes catholiques.] Mój mąż jest Francuz. [ Mon mari est français ]. My jesteśmy biuro kanalizacji. [ Nous sommes bureau de canalisation].  Wszystko jest tutaj zamknięte koło. [ Tout est un cercle vicieux ici. ].  W Polsce kobieta to owszem, też jest człowiek. [ En Pologne, une femme est aussi un être humain ( littéralement : un homme )]. 4.04.2006 Seminarium IES

Ale on nie skończył studii.[ Mais il n’a pas fini ses études]. Rezerwacje open będą opłacane w mierze pozostałych miejsc. [ Les réservations « open » seront réglées dans la mesure des places restantes]. Przyjmujemy dodatkowy bagaż w mierze miejsca w bagażniku.[ Nous acceptons un bagage supplémentaire sous réserve de disponibilité dans la soute ]. Zrobiliśmy wycieczkę w okolicach Lascaux. [ Nous avons fait une excursion dans les environs de Lascaux]. Pierwszy mój wykład , to pamiętam , nagrałam go całego.[ Mon premier cours, je me rappelle, je l’ai enregistré tout entier]. Po trzecim razu wstal jeden pan i przyszedl koło księdza na ambonie.....[ Après la troisième fois, un monsieur s’est levé et il venu à côté du prêtre sur la chaire]. Strajki to już nie są to, co kiedyś.[ Les grèves, ce n’est plus comme autrefois]. Ale on nie skończył studii.[ Mais il n’a pas fini ses études]. Nie żałuj klusków.[ Ne refuse pas les pâtes]. 4.04.2006 Seminarium IES

NA (38,8 %), DLA (17,6%), PO (16,7 % ), OD (12,9) PRZEZ (11,8 % ) NA (38,8 %), DLA (17,6%), PO (16,7 % ), OD (12,9) PRZEZ (11,8 % ). Inne: 4,2 % przypadków. Od wczoraj jesteśmy na tym punkcie, bez żadnych pozytywnych rezultatów. [ Depuis hier nous restons sur ce point, sans aucun résultat positif]. Życzę Pani odwagi na odczyt Pani referatu. [ Je vous souhaite du courage de présenter votre exposé.] Nie zgadzamy się na tym punkcie.[ Nous ne sommes pas d’accord sur ce point] Sąsiedzi, z którymi byłem na merostwie, skarżą się na niekulturalne zachowanie naszych rodaków.[ Les voisins avec qui j’ai été à la mairie, se plaignent d’un comportement non civilisé de nos compatriotes]. Pytała się lekarza, czy jest odpowiednik na polski lek, żeby taniej płaciła [ Elle voulait savoir s’il existe un équivalent polonais du médicament qui la coûterait moins ] Żaden pomyśl nie przyszedł mi na głowę.[ Aucune idée ne m’est venue à la tête]. Nasz sposób komunikowania się dla publiczności jest bardzo silnie związany z uczestnictwem. [ Notre façon de communiquer avec le public est très fort lié avec la participation]. 4.04.2006 Seminarium IES

DEKLINACJA : Liczebniki 2-4 Jeden syn poszedł po śladach swojego ojca. [ Un fils a suivi les traces de son père ]. Nie ma w moim francuskim śladów od polskiego. [ Il n’y a pas dans mon français de traces de polonais.] Nie mam żadnego śladu polskiego po francusku ale mam ślady polskiego po włosku. [ Je n’ai aucune trace du polonais en français mais j’ai des traces du polonais en italien] Ostatnio źle działam prawą ręką i muszę to robić przez maszynę. [ Ces derniers temps j’agis mal de la main droite et je dois le faire à la machine]. KONIUGACJA On odgadnął, co ona zrobi potem. [ Il a deviné ce qu’elle ferait après]. I on też zgadnął, na czym ten dowcip polegał. [ Il a déviné aussi en quoi cette blague consistait]. DEKLINACJA : Liczebniki 2-4 Górnik taki wózek pchał i na dole pracowali trzech górników.)[ Un mineur poussait un chariot et trois mineurs travaillaient au fond]. 4.04.2006 Seminarium IES

SKŁADNIA Są sformułowania takie, które są łatwiejsze po francusku. [ Il y a des expressions plus faciles en français]. Są ( istnieją) takie pojęcia, które łatwiej wyrazić po francusku. [ Existent des notions qu’il est plus facile d’exprimer en français] Jest 12 milionów ludzi, którzy mieszkają w basenie paryskim. [ Il y a 12 millions d’habitants dans le bassin parisien]. W basenie paryskim mieszka 12 milionów ludzi. [ Dans le bassin parisien habitent 12 millions de gens.] Jest ekwiwalencja tylko na poziomie baccalauréat. [ Il y a une équivalence seulement au niveau du baccalauréat]. Odpowiednik istnieje tylko na poziomie matury. [ L’équivalent existe uniquement au niveau du baccalauréat ] 4.04.2006 Seminarium IES

I była kelnerka, wiec jej powiedział, żeby także sobie wlała. Jest tendencja u Polaków do wracania do kraju. Tendencja nie tyle materialna ile moralna. [ Il y a une tendance chez les polonais à rentrer au pays. Une tendance pas tellement matérialiste que morale ]. Polacy myślą o powrocie do kraju , nie tyle z powodów finansowych, ile z potrzeby ducha. [ Les polonais pensent au retour au pays, non pour des raisons matérialistes mais besoin moral (spirituelles). ] I była kelnerka, wiec jej powiedział, żeby także sobie wlała. [ Et il y avait une serveuse, alors il lui a dit qu’elle s’en verse aussi]. Kelnerce powiedział, żeby też się poczęstowała ( żeby sobie również nalała). [ A la serveuse il a dit qu’elle s’en serve (verse) aussi]. Co mnie zdziwiło to to, że tutaj oni tego nie robią. [ Ce qui m’a surpris c’était ce qu’ils ne le font pas ici]. Najbardziej zdziwiło mnie to, że tutaj tego nie robią. [ Le plus m’a surpris qu’ici ils ne le font pas ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Ci , co będą układać konstytucję, trzeba, żeby ja układali mądrze. Co nas najbardziej zaskoczyło, to wielka ilość domków jednorodzinnych w Londynie. [ Ce qui nous a surpris le plus, c’est un grand nombre de pavillons individuels à Londres]. Najbardziej zaskoczyła nas duża ilość domów (domków) jednorodzinnych w Londynie. [ Le plus nous a surpris un grand nombre de maisons ( petites maisons ) individuelles à Londres ]. Ci , co będą układać konstytucję, trzeba, żeby ja układali mądrze. [ Ce qui vont écrire la Constitution, il faut qu’ils le fassent sagement]. Autorzy konstytucji powinni ją mądrze ułożyć (ułożyć mądrze ). [ Les auteurs de la Constitution doivent l’écrire sagement]. Ten egzamin, on płaci. Dla Polaka to jest dużo. [Cet examen, il ( le ) paye. Pour un Polonais c’est beaucoup]. On musi za to badanie zapłacić. Dla Polaka to dużo pieniĘdzy. [ Il doit payer cet examen. Pour un Polonais c’est beaucoup d’argent ]. 4.04.2006 Seminarium IES

To jest naprawde wysilek rodzicow, zeby utrzymac ten jezyk. [ Cest vraiment un effort des parents pour maintenir cette langue ]. Rodzice bardzo się starają, żeby utrzymać język. [ Les parents font beaucoup d’effort pour maintenir cette langue ] Złośliwość jest w tym, że jeśli się nie wszystko usunie, na nowo pojawia się. [ La malignité est que si on n’enlève pas tout, (cela ) réapparaît]. Złośliwość polega ta tym, że nie usunięte fragmenty odrastają. [ La malignité consiste en cela que les non enlevés fragments repoussent]. Pewna grupa osób posiada potrzebę jakiegoś nałogu. [ Un certain groupe de gens a besoin d’une mauvaise habitude]. Niektórzy ludzie czują potrzebę ulegania nałogom . [ Certaines gens éprouvent le besoin de subir une influence d’une mauvaise habitude (pl) ] 4.04.2006 Seminarium IES

Teraz jest właściwie problem utrzymać ten język polski. [ Maintenant le problème est de maintenir cette langue polonaise.] Teraz problemem jest utrzymanie języka polskiego. [ Maintenant le probleme est le maintien de cette langue polonaise]. Tłumaczyć kontrakty na mięso końskie , to mi się zbrzydło. [ Traduire des contrats de la viande de cheval , ça m’a dégoûté]. Obrzydło mi tłumaczenie kontraktów dotyczących koniny . [ M’a dégouté la traduction des contrats concernant la viande de cheval]. W tej chwili mają rację, żeby tak mówić i wracać. [ En ce moment ils ont raison de le dire et de rentrer]. W tej chwili mają rację, tak mówiąc i wracając. [ En se moment ils ont raison, en (le) disant et en rentrant ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Trzeba sprawdzić, w jaki sposób najlepiej chorego zoperować. Trzeba sprawdzić, w jaki sposób jest najlepiej dla chorego , żeby był zoperowany. [ Il faut vérifier, comment il est pour le mieux au malade ,pour qu’il soit opéré ]. Trzeba sprawdzić, w jaki sposób najlepiej chorego zoperować. [ Il faut vérifier de quelle façon il est le mieux le malade ( acc. ) opérer.] Dajesz jej datę, która odpowiada twoim możliwościom. [ Tu lui donnes la date qui te convient ]. Wyznaczasz jej datę, która ci odpowiada. [ Indiques lui la date ( acc. ) qui te convient]. Ludzie bali się brać transport miejski, a przede wszystkim metro. [ Les gens avaient peur de prendre le transport municipal, surtout le métro .] Ludzie bali się podróżować środkami komunikacji miejskiej, zwłaszcza metrem. [ Les gens avaient peur de voyager les moyens de transport municipal (instr.) , surtout le métro ( instr.) ]. 4.04.2006 Seminarium IES

Najgorsza rzecz co istnieje, to jest rodzaj. [ La pire chose qui existe, c’est le genre ]. Najgorszą rzeczą jest rodzaj. [ La pire chose ( instr.) est le genre ]. On mi się pyta, którego pochodzenia jestem. [ Il me demande de quelle origine je suis]. On się mnie pyta, skąd pochodzę. [ Il me demande d’où je proviens]. Później się mówiło po francusku i się zapomniało mój polski. [ Après, on parlait français et on a oublié mon polonais]. Później mówiłam po francusku i zapomniałam polski. [ Après je parlais français et j’ai oublié le polonais] Wielką przyjemność sprawia mi mówić po polsku, co jest dość rzadkie. [ Ca me fait un grand plaisir de parler polonais, ce qui est assez rare ]. Mówienie po polsku, co rzadko mi się zdarza, sprawia mi wielką przyjemność. [ Parler ( subst.nom. ) polonais, ce qui rarement m’arrive, fait à moi un grand plaisir ]. 4.04.2006 Seminarium IES

„Nadreprezentacja” zaimków Wakacje już daleko za nami i każdy wrócił do swoich obowiązków tak szybko zapomnianych w ciągu kilku tygodni wypoczynku. [ Après les vacances littéralement : les vacances après nous) chacun est revenu à ses obligations si vite oubliées au cours de quelques semaines de repos ] Te spółki nielegalne nie wydają ani grosza na podatki. Pasażer zmuszony był nagle udać się do Polski w jednym z tych mikrobusów. Ta podroż wyleczyła go na zawsze z tego typu usług. [Ces sociétés illégales ne dépensent pas un sou en impôts. Un voyageur a été obligé de se rendre subitement en Pologne dans un de ces minibus. Ce voyage l’a guéri de ce type de services une fois pour toutes ] 4.04.2006 Seminarium IES

Żałuję bardzo iż list nie doszedł ( nie wrócił do mnie ) , bo ty się niepokoiłaś o mnie, a ja straciłam czas na list i kwestionariusz, które nie dotarły do Ciebie. [Je regrette que la lettre ne soit pas parvenue ( elle n’est pas revenue à moi ) , parce que tu t’inquiétais pour moi, et j’ai perdu le temps à ( écrire :en polonais omis ) la lettre et le questionnaire, qui ne t’étaient pas parvenus]. Serdecznie dziękuję w imieniu nas wszystkich za ostatnie wiadomości. Wynika z nich, ze nie otrzymaliście jeszcze moich , mimo ze wysłałam. Były też trzy cienkie książeczki dla * do kolorowania i naklejania. Wysłałam to jako list, niestety nie był on polecony. [ Merci beaucoup au nom de (nous) tous pour les dernières informations. Il en résulte que vous n’avez pas encore reçu les miennes, bien que je (les) ait envoyées (le polonais ne connaît pas de subjonctif). Il y avaient aussi 3 petits livres pour * à dessiner à coller. Je l’ai envoyé comme lettre, malheureusement elle n’était pas recommandée. 4.04.2006 Seminarium IES

Miejsce przymiotnika Ja studiowałam trochę lingwistyki na Sorbonie Nowej. [ J’ai étudié un peu de linguistique à la Sorbonne Nouvelle ]. Syn prawdopodobnie założy takie tam swoje, żeby było połączenie oficjalne. [ Mon fils va probablement ouvrir son quelque chose, pour qu’il y ait une liaison officielle ]. To co jej się podobało to to, że nie było konwenansów narzuconych. [ Ce qu’elle a aimé c’était cela qu’il n’yavait pas de convenances imposées ]. Jest wiele rzeczy, które zapobiegają kontaktom naturalnym. [ Il y a beaucoup de choses qui empêchent des contacts naturels]. 4.04.2006 Seminarium IES

[ Aucune entreprise légale n’a eu d’accident grave ce dernier temps.] Żadne przedsiębiorstwo legalne nie zarejestrowało poważnych wypadków w ostatnich czasach. [ Aucune entreprise légale n’a eu d’accident grave ce dernier temps.] Większość z nich (...) zdała sobie sprawę z wielkiego niebezpieczeństwa, na które wystawieni SA pasażerowie korzystający z usług przedsiębiorstw nie posiadających żadnej podstawy legalnej . [ La majorité d’eux s’est rendu compte d’un grand danger auquel sont exposé les passagers profitant des services des etreprises ne possédant aucune base ( en fr. permission) légale ]. Ile byłoby nieszczęść i trosk uniknionych, gdyby polskie władze podchodziły do tego równie stanowczo ? [ Combien il serait de malheurs et problèmes évités, si les autorités polonaises traitaent cela aussi catégoriquement ? ] Autobusy do Polski odjeżdżają z miejsc następujących: [ Les autobus vers la Pologne partent des lieux suivants: ] 4.04.2006 Seminarium IES

Zmiany na poziomie fonetycznym Czy istnieja obiektywne, zewnętrzne okoliczności, które istotnie wpływaja na nasze szczęście? Jest ich podobno niewiele. Bogactwo, dobre wykształcenie, udana rodzina, tylko w niewielkim stopniu mogą poprawić nasze samopoczucie. Żeby być szczęśliwym – twierdzą naukowcy z amerykańskiego uniwersytetu Minnesota – trzeba się takim urodzić! Z najnowszych badań wynika, że szczęście w co najmniej 50 % jest efektem wrodzonej predyspozycji.W poszczegolnych okresach życia zdarzaja się nam oczywiści okresy większego lub mniejszego odchylenia od „normy”, ale gdy minie smutek czy radaść, zawsze wracamy do poziomu szczęśliwości zapisanego w naszym DNA. Ponieważ szczęście jest zdeterminowane przez te same geny, które warunkują zachowanie czlowieka, wyróżniono trzy cechy, które często ida w parze z poczuciem trwalego zadowolenia z życia i na które zewnetrzne okoliczności mają stosunkowo maly wpływ. Sa to: wysokie mniemanie o sobie, optymizm i ekstrawertyzm. 4.04.2006 Seminarium IES

4.04.2006 Seminarium IES

4.04.2006 Seminarium IES

Wykres 1. Zmiany wypowiedzi pisemnych Wykres 1. Zmiany wypowiedzi pisemnych . Histogram obrazujący procentowy udział omawianych zmian na tle innych deformacji języka osobniczego w porównywanych grupach badawczych. 4.04.2006 Seminarium IES

Wykres 2. Wypowiedzi ustne. Ewolucja zmian w badanych grupach. 4.04.2006 Seminarium IES

Wykres 3. Zmiany wypowiedzi ustnnych Wykres 3. Zmiany wypowiedzi ustnnych . Histogram obrazujący procentowy udział omawianych zmian na tle innych deformacji języka osobniczego w porównywanych grupach badawczych. 4.04.2006 Seminarium IES

MECHANIZMY JĘZYKOWE, KTÓRE LEGŁY U PODSTAW ANALIZOWANYCH BŁĘDOW MECHANIZMY JĘZYKOWE, KTÓRE LEGŁY U PODSTAW ANALIZOWANYCH BŁĘDOW. ROZKŁAD PROCENTOWY.   GRUPA   HIPERPOPRAWNOŚĆ WPŁYW FORMY SILNIEJSZEJ ANALOGIE: SYNTAGMA WERBALNA ANALOGIE: SYNTAGMA NOMINAL. INNE KONTAMIN. GRAMAT. KONTAMIN. MIĘDZY SYNTAG. FR 1,47 % 3,68 % 5,88 % 16,18 % 8,09% 5,15 %   GRUPA   KALKA FRAZEOLO-GICZNA SUBSTYTUT LEKSY- - KALNY KONTAMIN. LEKSY KALNA RAZEM WPŁYW WYMOWY JĘZYKA DRUGIEGO WPŁYW ORTOGRAFJĘZYKA DRUGIEGO FR 17,65 % 20,58 % 21,32 % 100 % 11,4% 0,02%   4.04.2006 Seminarium IES

Rodzaje trójjęzyczności Dwujęzycznych emigrantów, wynikającą z wychowania emigranta w dwujęzycznym kraju. 2. Dwujęzycznych emigrantów, którzy stali się członkami trójjęzycznej społeczności. 3. Wyniesiona z domu. 4. Nabyta w szkole. 4.04.2006 Seminarium IES

Tabela 1. Procent wszystkich błędów popełnianych przez uczniów Pierwszy etap Drugi etap Błędy gramatyczne 48% 54% leksykalne 52% 46% Zmniejsza się liczba błędów leksykalnych, a liczba błędów gramatycznych wzrasta. To porównanie nie różnicuje typów błędów i zbyt ogólnie informuje o zachodzących zmianach. 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 1. Rozkład procentowy błędów gramatycznych po I etapie 1 - brak odpowiedzi 2 – błędy spowodowane zewnątrzjęzykową interferencją z języka angielskiego 3 – błędy spowodowane interferencją wewnątrzjęzykową 4 – inne Repartycja w obrębie błędów gramatycznych po pierwszych 100 godzinach ukazuje miażdżącą przewagę interferencji wewnątrzjęzykowej. Ilość wpływów angielskich jest tu śladowa. 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 2. Rozkład procentowy błędów gramatycznych po II etapie 1 - brak odpowiedzi 2 – błędy spowodowane zewnątrzjęzykową interferencją z języka angielskiego 3 – błędy spowodowane interferencją wewnątrzjęzykową 4 – inne Repartycja w obrębie błędów gramatycznych po 200 godzinach ukazuje znaczący wzrost wpływów angielskiego. Wciąż jednak w porównaniu z innymi typami błędów jest ich niewiele. 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 3. Zmiana liczby błędów gramatycznych na dwóch etapach 1 - brak odpowiedzi 2 – błędy spowodowane zewnątrzjęzykową interferencją z języka angielskiego 3 – błędy spowodowane interferencją wewnątrzjęzykową 4 – inne Kolorem niebieskim oznaczono procent błędów po pierwszym, a kolorem czerwonym po drugim etapie. Po roku nauczania liczba błędów interferencyjnych widocznie wzrasta. 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 4. Repartycja błędów językowych po I etapie 1 - brak odpowiedzi 2 – błędy spowodowane zewnątrzjęzykową interferencją z języka angielskiego 3 – błędy spowodowane interferencją wewnątrzjęzykową 4 – błędy spowodowane interferencją z języka ojczystego 5 – inne 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 5. Repartycja błędów językowych po II etapie 1 - brak odpowiedzi 2 – błędy spowodowane zewnątrzjęzykową interferencją z języka angielskiego 3 – błędy spowodowane interferencją wewnątrzjęzykową 4 – błędy spowodowane interferencją z języka ojczystego 5 – inne 4.04.2006 Seminarium IES

Tabela 2. Rozkład procentowy interferencyjnych błędów gramatycznych i leksykalnych po obu etapach Pierwszy etap Drugi etap Błędy gramatyczne 36% 43% leksykalne 30% 28% 4.04.2006 Seminarium IES

Diagram 6. Zmiana liczby wszystkich błędów interferencyjnych po dwóch semestrach Ilość błędów wzrasta, jest jednak za wcześnie, by wyciągać jakiekolwiek pochopne wnioski. Konieczne jest tu porównanie repartycji w obrębie poszczególnych typów błędów. 4.04.2006 Seminarium IES

1. Po pierwszych 100 godzinach nauki uczniowie mają najwięcej problemów z przyswojeniem nowego słownictwa. ”Fałszywi przyjaciele”, ale nie tylko, powodują, że liczba błędów leksykalnych przewyższa liczbę błędów gramatycznych. Struktury, które początkowo poznają, są jeszcze zbyt proste, by zjawisko interferencji w znaczący sposób się ujawniło. 2. Na kolejnym etapie proporcje ulegają zmianie. Kłopoty ze słownictwem mijają a pojawia się coraz więcej błędów gramatycznych. Wszystko wskazuje na to, że ta tendencja będzie się umacniać aż do momentu dobrego opanowania struktur gramatycznych. Zwłaszcza, gdy drugi i trzeci język pochodzi z tej samej rodziny. 3. Zaskakuje duża liczba błędów będących skutkiem interferencji wewnątrzjęzykowej: analogii, hiperpoprawności. Świadczyć może o zbyt małej ilości poznanych struktur lub słownictwa, co w naturalny sposób sprzyja pochopnym uogólnieniom. Potwierdzają tę hipotezę liczne braki odpowiedzi: część uczniów nie odpowiada, gdy nie ma pewności, część wykazuje się tu sporą kreatywnością. 4.04.2006 Seminarium IES

Wnioski (1) - Przedstawione tu badania pilotażowe świadczą o potrzebie zgłębienia zjawiska. - Trudność tych badań polega na ich każdorazowym dostosowaniu do analizowanej triady języków, z uwzględnieniem kolejności akwizycji. - Ze wstępnych obserwacji wynika, że bardziej spektakularne błędy leksykalne da się usuwać stosunkowo szybko. - Błędy gramatyczne będą pojawiać się częściej wraz ze wzrostem ilości materiału językowego i okażą się prawdopodobnie trudniejsze do zwalczenia. - Należy bardzo dokładnie zbadać, czy i na którym etapie nauczania języka trzeciego wprowadzić do programu ćwiczenia uwrażliwiające na niebezpieczeństwo błędów interferencyjnych. Nie należy przy tym ani faworyzować ani lekceważyć żadnego typu interferencji. Nie można zapomnieć o ćwiczeniach fonetycznych, potrzebnych szczególnie w początkach nauki. 4.04.2006 Seminarium IES

Wnioski (2) - Po zakończeniu badań na szerokiej populacji uczniów należy wprowadzić odpowiednie modyfikacje do programów dla osób opanowujących trzeci język. Można np. pokusić się o rodzaj skryptu czy aneksu do podręczników, bo w obecnej sytuacji, kiedy większość kolegów korzysta z zagranicznej oferty, trudno marzyć o własnym konkurencyjnym podręczniku. - Należy uwrażliwić na problem nauczycieli języków, ze świadomością, że aby dostrzegli i prawidłowo zinterpretowali źródło błędu, sami muszą znać choć w podstawowym zakresie język swoich uczniów. - Byłoby dobrze, gdyby dyrektorzy przydzielając zajęcia z języków obcych uwzględnili, oczywiście jeśli mają takie możliwości, biografie językowe zarówno uczniów jak i nauczycieli. 4.04.2006 Seminarium IES