dr hab. inż. Paweł Purgał prof. Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach dyrektor Oddziału Techniki Cieplnej Instytutu Energetyki w Łodzi purgal@itgs.radom.pl pawel.purgal@itc.edu.pl

ESV 2000 USTAWA O OSZCZĘDZANIU ENERGII EPBD 16.12.2002

Normatywne wartości wskaźnika sezonowego zapotrzebowania na ciepło E0 Współczyn-nik kształtu budynku A/V Graniczna wartość wskaźnika E0 Typ ogrzewania Elektryczne Gazowe Olejowe Węglowe kWh/m3rok kWh/m3rok m3/m3rok l/m3rok kg/m3rok A/V ≤ 0,2 29,0 3,1 3,0 3,7 0,2<A/V<0,9 26,6+12A/V 29,0 – 37,4 3,1 – 4,0 3,0 – 3,9 3,7 – 4,8 A/V ≥ 0,9 37,4 4,0 3,9 4,8

Budynki aktualnie wznoszone 55 55 – 85 Standardy energetyczne budynków w Polsce i innych krajach Kraj Okres Wartość E0 kWh/m2rok Polska Budynki zlat 1967-85 Budynki z lat 1985-93 Budynki po 1993 Obecnie 240 – 290 160 – 200 120 – 160 90 – 120 Niemcy Budynki od 1995 Planowane 50 – 100 30 – 70 Szwajcaria Dom energooszczędny Budynki aktualnie wznoszone 55 55 – 85 5

Zmiany wymogów w zakresie izolacyjności cieplnej przegród budowlanych Rodzaj przegrody Uomax [W/m2·K] PN-57 PN-64 PN-74 PN-82 PN-91 obecnie Ściany zewnętrzne 1,16 0,75 0,55-0,7 0,3-0,5 Stropodach 0,87 0,7 0,45 0,3 Poddasze 1,05 0,93 0,4 Okna (dla różnych stref klimatycznych) - 2,0 IV V 2,6I II III

Dom zgodny z przepisami Dom pasywny Ściany zewnętrzne 0,30 (0,25) Porównanie izolacyjności termicznej przegród zewnętrznych we współcześnie budowanych domach. Rodzaj przegrody Ukmax [W/m2K] Dom zgodny z przepisami Dom pasywny Ściany zewnętrzne 0,30 (0,25) 0,15 (0,10) Okna 2,00 (1,30) 1,00 (0,80) Dach lub stropodach 0,30 (0,20) 0,15 (,10) Strop nad piwnicą 0,60 (0,33) 0,15 * W nawiasach podano wartości uznawane za pożądane

Standardy energetyczne budynków w Polsce i innych krajach ESV 2000 USTAWA O OSZCZĘDZANIU ENERGII Kraj Okres Wartość E0 kWh/m2rok Polska Budynki zlat 1967-85 Budynki z lat 1985-93 Budynki po 1993 Obecnie 240 – 290 160 – 200 120 – 160 90 – 120 Niemcy Budynki od 1995 Planowane 50 – 100 30 – 70 Szwajcaria Dom energooszczędny Budynki aktualnie wznoszone 55 55 – 85 EPBD 16.12.2002 Standardy energetyczne budynków w Polsce i innych krajach

Dyrektywa UE 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków ustanawia wymagania dotyczące:  ram ogólnych dla metodologii obliczania zintegrowanej charakterystyki energetycznej budynków;  zastosowanie minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej nowych budynków;  zastosowanie minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej dużych budynków istniejących, podlegających większej renowacji;  certyfikacji energetycznej budynków;  regularnej kontroli kotłów i systemów klimatyzacji w budynkach oraz dodatkowo oceny instalacji grzewczych , w których kotły mają więcej niż 15 lat

Certyfikat budynku „Berlaymont” Komisji Europejskiej z siedzibą w Brukseli

wewnętrznego Budynek z bardzo wysokim poziomem jakości środowiska wewnętrznego ale nie energooszczędny wewnętrznego

Dyrektywa UE 2002/91/WE z dnia 16 grudnia 2002 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Dyrektywa 89/106/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych i aktów wykonawczych Państw Członkowskich odnoszących się do wyrobów budowlanych Dyrektywa 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane - Dziennik Ustaw z 8 sierpnia 2008 Nr 145 poz. 914 Projekt z dnia 8.09.2008 r. USTAWA z dnia......... o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw USTAWA z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne Stan prawny PROJEKT USTAWY Projekt styczeń 2008 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne i ustawy Prawo ochrony środowiska USTAWA z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych USTAWA z dnia 21 grudnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami Dyrektywa Rady 93/76/EWG w celu ograniczenia emisji ditlenku węgla poprzez poprawienie efektywności

6. oszczędność energii i ochrona cieplna Dyrektywa 89/106/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych i aktów wykonawczych Państw Członkowskich odnoszących się do wyrobów budowlanych określa wymagania podstawowe: 1. nośność i stateczność 2. bezpieczeństwo pożarowe, 3. higiena, zdrowie i środowisko, 4. bezpieczeństwo użytkowania, 5. ochrona przed hałasem 6. oszczędność energii i ochrona cieplna które stwarzają bazę dla zharmonizowanych norm (EN, EN ISO) na wyroby budowlane, oraz mają wpływ na unifikacje przepisów techniczno-budowlanych państw UE, ustalając wymagania projektowe i wykonawcze dla obiektów budowlanych. Wymaganie podstawowe nr 6 „Oszczędność energii i ochrona cieplna” - ustala warunki techniczne (projektowe i w wykonawstwie) dla budynków, ich instalacji grzewczych i wentylacyjnych, aby zużycie energii było niskie a obiekt budowlany był: energooszczędny w trakcie użytkowania, dostosowany do warunków klimatycznych, miejsca jego usytuowania (lokalizacji) oraz sposobu eksploatacji i wymaganego komfortu cieplnego.

Wskaźnik s Charakterystyka zapotrzebowania energii w trakcie wznoszenia budynku

Średnie zużycie energii na różnych etapach życia budynku

Konsumpcja energii pierwotnej

budynku Qr - maksymalne roczne zapotrzebowanie ciepła kWh/rok Qwr Qsr Bilans cieplny budynku Qpr Qpr Qsr Qr Qzr Qpr Qpr Qpr - zapotrzebowanie ciepła na pokrycie strat związanych z przenikaniem Qwr- zapotrzebowanie ciepła na pokrycie strat związanych z ogrzaniem powietrza niezbędnego do wentylacji pomieszczeń Qsr - zyski od nasłonecznienia Qzr- zyski od wewnętrznych źródeł ciepła

Qz [GJ/rok] Straty przez przegrody zewnętrzne (ściany, dachy, stropodachy, stropy nad przejazdami, okna, drzwi). Qw [GJ/rok] Straty przez przegrody wewnętrzne (ściany, stropy, okna, drzwi). Qg [GJ/rok] Straty przez przegrody przyległe do gruntu (ściany, podłogi). Qa [GJ/rok] Energia cieplna zużyta na ogrzanie powietrza wentylacyjnego. Eta Współczynnik wykorzystania zysków ciepła. Qsw [GJ/rok] Zyski od promieniowania słonecznego przez (okna, świetliki, przeszklone drzwi). Qi [GJ/rok] Zyski bytowe (ludzie, ciepła woda, oświetlenie, gotowanie,urządzenia elektryczne). Qh [GJ/rok] Zużycie energii z uwzględnieniem zysków ciepła i sprawności ich wykorzystania.

Wydajność energetyczna budynków Dyrektywa UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (2002/91/WE) wskazuje na potencjał oszczędności energetycznej w wysokości 22% w sektorze budowlanym do 2010 r. Ogólne 5 milionów inspekcji i ocen systemów ogrzewania 2 miliony inspekcji i ocen systemów chłodzenia 10 000 nowych umów energetycznych pomiędzy władzami publicznymi i przedsiębiorstwami prywatnymi Istniejące miejsca zamieszkania (małe budynki)      2 miliony certyfikatów energetycznych Istniejące miejsca zamieszkania domy jedno- i wielorodzinne) Ograniczenie konsumpcji w 10 milionach miejsc zamieszkania o 30-40% w porównaniu do bieżącej konsumpcji 1 milion dodatkowych miejsc zamieszkania, w których 50% energii pochodzi ze źródeł odnawialnych Istniejące budynki (> 1000 m2) 100 000 certyfikatów energetycznych 50 000 dodatkowych budynków, w których 50% energii pochodzi ze źródeł odnawialnych Nowe budynki mieszkalne (domy jednorodzinne) Wybudowanych 50 000 domów ekologicznych (o bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię) Wszystkie budynki mieszkalne w UE Co najmniej 1 niskoenergetyczne urządzenie i 1 niskoenergetyczne źródło światła (CFL) – monitoring na poziomie sprzedaży

Projekty SAVE w ramach Programu Inteligentna Energia – Europa zapoczątkowane w roku 2005 i koncentrujące się na polepszeniu efektywnego wdrażania Dyrektywy. AUDITAC: Cele Auditac to: Przyspieszenie procesu zaadoptowania inspekcji systemów klimatyzacji Wytworzenie wystarczającej ilości i rozmaitości praktycznych przykładów i wzorów inspekcji Promowanie najlepszych przykładów praktycznych i procedur w takich audytach i następującej potem modernizacji. www.energyagency.at/(en)/projekte/auditac.htm BUDI: Cele BUDI to: Utworzenie regionalnych centrów informacji i kompetencji, które będą rozpowszechniać swoje praktyczne doświadczenia Przeprowadzanie akcji pilotażowych dla dwóch ważnych grup docelowych: budynków publicznych i wielorodzinnych Wspieranie tych grup docelowych w obszerniejszym wdrażaniu świadectw jakości energetycznej poprzez informacje, narzędzia i doradztwo Rozwój szkoleń dla niezależnych ekspertów w celu zapewnienia wystarczającej ilości wykwalifikowanych ekspertów (jedno seminarium szkoleniowe na kraj) Rozwój procedur dotyczących wytycznych, wdrażania i zabezpieczenia jakości oraz rozwój schematów akredytacyjnych Przekazywanie wyników i zdobytych doświadczeń zainteresowanym państwom wiodącym w innych regionach Europy http://www.buildingdirective.org/

EEBD: Cele EEBD to: Rozwój opartego na Internecie, dynamicznego i profesjonalnego narzędzia szkoleniowego, które zapewni projektantom budynków, dyrektorom i ekspertom odpowiednie środki uzyskiwania technicznych kompetencji, które pozwolą im lepiej zrozumieć i używać EPBD i istotne państwowe regulacje oraz ułatwią projektowanie i konserwację budynków z wysoką efektywnością energetyczną http://www.eebd.org/ ENPER-EXIST: Zastosowanie EPBD w celu polepszenia wymagań świadectw jakości energetycznej dla budynków już istniejących Cele ENPER-EXIST to: Defragmentacja prac technicznych dokonywanych na budynkach już istniejących. Defragmentacja pracy nad prawnymi, ekonomicznymi i organizacyjnymi problemami, takimi jak rynkowa analiza świadectw, kapitał ludzki i administracja państwowa Zdobywanie obszerniejszej wiedzy o europejskim zasobie budowlanym Określenie kierunku działań przyszłych akcji dotyczących budynków istniejących http://www.enperexist.com/ E-TOOL: Zestaw narzędzi energetycznych dla polepszania jakości energetycznej budynków istniejących Cele E-TOOL to: Benchmarking zużycia energii głównych kategorii (wiek, typ itd.) budynków istniejących oraz możliwość porównania aktualnego zużycia z oczekiwaniami Wytyczne dla typowych wyznaczników oszczędzania energii, z włączeniem szacowania kosztów dla różnego sposobu kwalifikowania budynków istniejących Wymagania dotyczące jakości energetycznej po modernizacji dla różnych budynków

EPA-NR: Cele EPA-R to: Wprowadzenie platformy wspierającej, która organizowałaby proces wdrażania dla istniejących budynków niemieszkalnych w skuteczny i rentowny sposób Opracowanie świadectw jakości energetycznej zaprojektowanych specjalnie dla istniejących budynków niemieszkalnych Rozwój narzędzi potrzebnych do dokonania oceny wykazu czynności kontrolnych, protokołów inspekcyjnych oraz pakietu oprogramowań dla obliczeń energetycznych Projekty pilotażowe, które sprawdzą metody i narzędzia Zalecenia na płaszczyźnie politycznej dla wszystkich instytucji rządowych w całej Europie http://www.epa-nr.org/ EPLabel: Cele EPLabel to: Rozszerzenie sprawdzonej metodologii świadectw jakości energetycznej istniejących budynków biurowych, opracowanej w ramach projektu Europrosper, na inne budynki nazwane „publicznymi” tj.: szkoły wyższe i inne, obiekty sportowe, szpitale inne obiekty publicznej opieki zdrowotnej, hotele i restauracje. Udostępnienie metodologii dla wszystkich Krajów Członkowskich Utworzenie infrastruktury dostępu obejmującej schematy szkoleń, zabezpieczenie jakości i przyjazną użytkownikowi stronę WWW, która umożliwi łatwe, szybkie i skuteczne zastosowanie wybranej metody. Poprzez informacje zebrane przy użyciu systemu świadectw jakości energetycznej można śledzić postęp prac w budynkach i w polepszaniu ich jakości energetycznej jak również udoskonalać techniki i wzory postępowania http://www.eplabel.org/

impact: Cele to: Test praktycznego uzyskiwania świadectw jakości energetycznej dla budynków istniejących w sześciu krajach pilotażowych Wymiana doświadczeń i czynników sukcesu Wyprowadzanie zaleceń w zakresie ulepszania narzędzi, schematów wydawania świadectw, szkoleń ekspertów i komunikacji Wspieranie procesów wdrażania Dyrektywy w sześciu krajach Rozpowszechnianie rezultatów projektu na skalę krajową i europejską http://www.senternovem.nl/impact STABLE: Cele Stable to: Zwiększenie atrakcyjności rynku świadectw energetycznych poprzez rozwój i upowszechnienie wymagań klientów dotyczących jakości, zaleceń dotyczących jakości dla kierowników projektów oraz prób połączenia wysokiej jakości energetycznej z finansowym pobudzaniem rynku Zwiększenie świadomości i zainteresowania właścicieli budynków w Europie poprzez dostarczanie im kluczowych informacji o kampanii skierowanej do sektora ważniejszych właścicieli budynków, dotyczącej uczestnictwa i rozwijania ogólnej struktury oraz podstawowych elementów europejskiej kampanii świadectw energetycznych przeznaczonej do dalszego rozpowszechniania. Zwiększenie poziomu kompetencji i wiedzy wykwalifikowanych audytorów energetycznych wykonujących świadectwa energetyczne Przekazywanie między Krajami Członkowskimi dobrej praktyki z zakresu świadectw energetycznych i audytingu energetycznego budynków http://stable.motiva.fi/

TOWARDS CLASS A: Cele TOWARD CLASS A to: Rozpowszechnienie informacji o charakterystyce energetycznej budynków użyteczności publicznej, w zakresie zużycia energii i emisji CO2, w co najmniej pięciuset gminach w całej Europie Inicjowanie i pobudzanie procesu uzyskiwania świadectw energetycznych budynków użyteczności publicznej Zachęcanie gmin do polepszenia charakterystyki energetycznej budynków Propagowanie istniejących budynków „świecących przykładem” i powodów osiągnięcia takiej charakterystyki energetycznej Rozwój procesu „Jak świecić przykładem?” poprzez motywowanie gmin i ułatwienie stopniowego udoskonalania w kierunku uzyskania świadectw Kampanie stymulujące komunikację i zwiększające świadomość społeczna na poziomie lokalnym z wykorzystaniem „Świecących przykładów” http://www.displaycampaign.org/

Projekty SAVE w ramach Program Inteligentna Energia – Europa rozpoczęta w roku 2006 skupiające się na polepszeniu skuteczności wdrażania Dyrektywy ESAM: Strategiczne zarządzanie energią w zasobach budownictwa społecznego w Europie Cele ESAM to: Precyzowanie i planowanie długoterminowych strategii dla osiągnięcia wymagań energetycznych Dyrektywy. W przypadku braku środków finansowych wymagania Dyrektywy powinny zostać zaadoptowane w ramach istniejących strategii eksploatacji i modernizacji organizacji budownictwa społecznego Ocena sytuacji energetycznej nieruchomości i określenie jakie rozwiązania mogły by spowodować zwiększenie oszczędności energii Wprowadzanie skutecznej współpracy z mieszkańcami w kwestii oszczędzania energii oraz z dostawcami energii i władzami publicznymi w zakresie zarządzania energią w budownictwie społecznym. Współpraca może pociągnąć za sobą duże oszczędności zarówno w kosztach jak i w zużyciu energii. RESHAPE: Remonty budynków społecznych I aktywne przygotowanie ich do EPBD Cele RESHAPE to: Przyspieszenie wdrażania Dyrektywy w budownictwie społecznym w całej Europie Przełamanie barier modernizacyjnych w sektorze budownictwa społecznego poprzez wprowadzenie praktycznych narzędzi bazujących na możliwości uzyskania świadectw jakości energetycznej Zwiększenie świadomości i próba zmiany podejścia grup zainteresowania z sektora budownictwa społecznego w kierunku rozwiązań związanych z modernizacją

Cele Contcentrated Action koncentrujące się na Dyrektywie. EPBD CA Cele EPBD CA to: Przedyskutowanie i przygotowanie: - struktury uzyskiwania świadectw energetycznych budynków, zwiększenie podobieństw i zmniejszenie zakresu różnych możliwości wybieranych przez Kraje Członkowskie - spójnej bazy metodologii inspekcji kotłów grzewczych i urządzeń systemów klimatyzacji - sposobów wdrażania adekwatnych schematów akredytacji audytów energetycznych i ekspertów z zakresu inspekcji - kryteriów wdrażania wspólnych metodologii obliczeń charakterystyki energetycznej budynków http://www.epbd-ca.org/ ECO Buildings Koncepcja Eco-Buildings polega na utworzeniu wspólnego punktu dla oceny rozwoju krótkoterminowego i demonstracji wyników w celu wsparcia kroków prawnych i regulacyjnych dotyczących efektywności energetycznej oraz polepszenia wykorzystania energii odnawialnej w sektorze budowlanym, które wykraczają poza ramy Dyrektywy.Projekt Eco-Buildings stawia sobie za cel rozwinięcie nowego podejścia do projektowania, budowania i zarządzania nowymi lub/i odnowionymi budynkami, które bazuje na kombinacji podwójnego podejścia: znacznego zmniejszania lub, jeśli to możliwe, uniknięcia zapotrzebowania na ogrzewanie, chłodzenie i oświetlenie lub zastosowanie ogrzewania, chłodzenia i oświetlenia w jak najbardziej wydajny sposób, który bazował by na możliwie największym zastosowaniu odnawialnych źródeł energii i poligeneracji. http://www.ecobuildings.info,

Energochłonność a PKB 2005 r. Na każde 1000 euro PKB potrzebujemy 584 kg paliwa umownego Średnia dla wszystkich 27 członków Unii – 208. (UE-15 184) Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). (….w polskich założeniach przyjęto, że w ciągu 20 lat nastąpi wzrost zużycia energii finalnej o 48-55%, energii pierwotnej o 41-50%, a energii elektrycznej o 80-93%. W tym samym czasie powinniśmy obniżyć energochłonność PKB o połowę, a wskaźnik elektrochłonności do ok. 60% stanu dzisiejszego. W ten sposób znacząco zbliżylibyśmy się do średniego poziomu UE…..) Miejsce Kraj 2006 PKB (nominalnie) milionów dolarów 1 Stany Zjednoczone 13 228 391 2 Japonia 4 420 955 3 Niemcy 2 890 092 4 Chiny 2 554 200 5 Wielka Brytania 2 362 580 6 Francja 2 227 330 7 Włochy 1 841 042 8 Kanada 1 273 144 9 Hiszpania 1 216 736 10 Rosja 975 338 11 Brazylia 966 827 12 Korea Południowa 892 008 13 Indie 849 905 14 Meksyk 846 782 15 Australia 729 165 16 Holandia 624 885 17 Turcja 414 079 18 Belgia 373 273 19 Szwajcaria 360 586 20 Szwecja 359 463 — —……… 23 Polska 320 763

Spadek energochłonności gospodarki wg Polityki energetycznej Polski do 2025 r. Źródło: GUS oraz na podstawie - Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku (2005)

Polityki energetycznej Polski – strategia do 2030 roku Według projektu Polityki energetycznej Polski – strategia do 2030 roku Cel – zeroenergetyczny wzrost gospodarczy, osiągnięcie poziomu energochłonności gospodarki na poziomie UE-15 z 2005 r Zużycie energii pierwotnej Energochłonność PKB 2030

Polska: po 1990 r. z powodu likwidacji przemysłu ciężkiego znacznie ograniczyła e m i s j ę CO2 poniżej limitu UE o ok. 140 mln ton/rok (<30 % ) w latach 2005 - 2007 uzyskała z UE limit CO2 w ilości 239 mln ton/rok łącznie 717 mln ton a wyemitowała 642 mln ton co pozwoliło na obniżenie poziomu emisji o 11%. na lata 2008 - 2012 uzyskała z UE limit CO2 w ilości 208,5 mln ton/rok łącznie 1 042.5 mln ton w branżach: energetyka, hutnictwo, cementownie, chemia oraz produkcja szkła co jest niewystarczające dla prognoz rozwoju polskiej gospodarki, która uzyskała o 15 % mniejszy limit, niż faktyczne potrzeby 240 mln ton/rok.

Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych weszła w życie 17.05. 2006r. Nakłada na Polskę obowiązek podjęcia intensywnych działań prowadzących do ograniczenia zużycia energii w kolejnych 9 latach jej obowiązywania, począwszy od 1 stycznia 2008 r. Celem dyrektywy 2006/32/WE jest opłacalna ekonomicznie poprawa efektywności końcowego wykorzystania energii, poprzez: - określenie celów orientacyjnych oraz stworzenie mechanizmów, zachęt i ram instytucjonalnych, finansowych i prawnych – niezbędnych do usunięcia istniejących barier rynkowych i niedoskonałości rynku utrudniających efektywne końcowe wykorzystanie energii, - stworzenie warunków dla rozwoju rynku usług energetycznych oraz dla dostarczania odbiorcom końcowym innych środków poprawy efektywności energetycznej.

mając (między innymi) na uwadze: że efektywność energetyczna stanowi najszerszą, najszybszą i najtańszą odpowiedź na wyzwania związane z bezpieczeństwem energetycznym, rosnące i niestabilne ceny oraz problemy środowiskowe, że końcowe zużycie energii w 25 Państwach Członkowskich UE w 2004 r. wyniosło 28% w sektorze przemysłowym, 31% w sektorze transportu i 41% w budynkach, że straty podczas przesyłu i rozdziału energii elektrycznej wynoszą średnio od 10% do 12 %, co jest zależne od odległości pomiędzy wytwórcą a odbiorcą, natomiast straty podczas przesyłu i rozdziału energii cieplnej są bardziej zmienne i zależą nie tylko od tej odległości, ale i od sposobu izolacji termicznej, że wprowadzenie i pełne wdrożenie przyjętych dyrektyw znacząco przyczyniłoby się do racjonalizacji zużycia energii, zmniejszając w ten sposób energochłonność gospodarki i wpływając na koszty, że do roku 2020 UE powinna stać się najbardziej zrównoważoną i energooszczędną gospodarką na świecie, Rezolucja Parlamentu Europejskiego dotycząca Zielonej Księgi w sprawie racjonalizacji zużycia energii, czyli jak uzyskać więcej mniejszym nakładem środków Parlament Europejski, Bruksela, dnia 1.6.2006

zobowiązuje Państwa Członkowskie do pełnego wprowadzenia w życie dyrektyw UE w dziedzinie racjonalizacji zużycia energii, szczególnie tych, które dotyczą energetycznej charakterystyki budynków, propagowania produkcji skojarzonej, liberalizacji rynków energetycznych, racjonalizacji końcowego zużycia energii oraz usług energetycznych, wzywa Komisję do dostarczenia jasnych i dostępnych informacji o stanie wdrożenia dyrektyw energetycznych UE i zwraca się do Komisji o sporządzanie comiesięcznych aktualizacji publikowanych na stronie internetowej Dyrekcji Generalnej ds. Transportu i Energii; wyzywa Komisję do wyznaczenia, w ścisłym porozumieniu z Państwami Członkowskimi oraz z Parlamentem Europejskim i uwzględniając w pełni fakty naukowe i gospodarcze, ambitnego lecz realistycznego celu zracjonalizowania zużycia energii o 20% do roku 2020 oraz do rozważenia przyjęcia odrębnych celów dla poszczególnych sektorów, z uwzględnieniem sytuacji krajowej oraz osiągnięć Państw Członkowskich w przeszłości, jak również ich zdolności dostosowania do prawodawstwa, które zostanie przyjęte w najbliższym czasie lub prawodawstwa już obowiązującego, a które nie zostało jeszcze wprowadzone w życie; podkreśla, że cel 9% oszczędności w ciągu 9 lat wyznaczony w dyrektywie 2006/32/WE należy uznać za minimalny; podkreśla, że mimo różnej sytuacji w poszczególnych państwach poziom oszczędności wyraźnie przekracza 1% rocznie; dostrzega konieczność większej oszczędności energii mając na uwadze oczekiwany wzrost jej zużycia;

wzywa Państwa Członkowskie do szybkiego wprowadzenia dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków; prosi Komisję o szybką ocenę jej wpływu na zużycie energii oraz na gospodarkę, a w przypadku pozytywnych wyników, o rozważenie możliwości stopniowego objęcia dyrektywą wszystkich budynków, w szczególności w celu zagwarantowania, że wszystkie istniejące obiekty mieszkalne o powierzchni poniżej 1000 m2 są również objęte obowiązkiem podnoszenia standardów efektywności energetycznej komponentów (np. izolacja dachu, okna) do poziomu nowych standardów przy przeprowadzaniu remontów, przyjmując za podstawę podobne podjęte już w Państwach Członkowskich inicjatywy ; wzywa Komisję, aby po kolejnej zmianie dyrektywy 2002/91/WE zintensyfikowała działania na rzecz wykorzystania biernych lub naturalnych źródeł oświetlenia, chłodzenia i ogrzewania oraz aby zaproponowała rozszerzenie zakresu dyrektywy i objęcie nim obiektów komunalnych i przestrzeni innych niż budynki w ścisłym tego słowa znaczeniu;

wzywa do europejskiej inicjatywy w zakresie budynków, koordynującej podnoszenie standardów charakterystyki energetycznej nowych budynków i tworzącej zachęty do przyspieszania renowacji istniejących zabudowań; uważa, że szczególną uwagę należy zwrócić na bierne ogrzewanie i chłodzenie; uważa także, że dla zmaksymalizowania efektywności ekonomicznej inicjatywa musi także koordynować współpracę architektów, deweloperów, właścicieli, polityków szczebla lokalnego i obejmować szkolenia dla kierowników prac budowlanych; podkreśla wraz z potrzebą rozszerzenia zakresu dyrektywy 2002/91/WE i objęcia nią wszystkich poważnych prac remontowych w budynkach wszelkiego rozmiaru powstaje potrzeba zapewnienia odpowiedniego finansowania celem szybszej renowacji budynków wielokondygnacyjnych o największym potencjale zaoszczędzenia energii; uważa, że tam, gdzie ma to zastosowanie, prowadzenie takich prac należy połączyć z remontem komunalnego systemu grzewczego zaopatrującego te budynki, zauważa jednak, że poniżej pewnego krytycznego poziomu zaludnienia komunalne systemy grzewcze stają się nieopłacalne; wyraża opinię, że należy udzielić zdecydowanego wsparcia remontom i modernizacji komunalnych systemów grzewczych, a także produkcji skojarzonej poprzez wyznaczenie wyraźnych celów i stosowanie zachęt; nalega, by budynki instytucji europejskich były zgodne z najwyższymi standardami w zakresie oszczędności energii i w ten sposób stawały się centrami innowacji;

wzywa Komisję do pełnego wykorzystywania doświadczeń pozyskanych przy realizacji projektów SAVE oraz "Inteligentna energia dla Europy" w Państwach Członkowskich i do zwielokrotnienia wysiłków poprzez rozpowszechnianie i wymianę najlepszych praktyk; wskazuje, że obecnie około 188 milionów urządzeń gospodarstwa domowego w Europie ma ponad 10 lat i że dzięki ich wymianie można by zaoszczędzić około 50% zużywanej przez nie energii; wzywa w związku z tym Komisję i Państwa Członkowskie do przyspieszenia wymiany urządzeń za pomocą odpowiednich środków ekonomicznych, takich jak zachęty podatkowe dla producentów urządzeń lub akcje promocyjnych zakupów; wzywa Państwa Członkowskie do zadbania, aby ich systemy nadzorowania rynku były rygorystyczne i efektywne, tak aby urządzenia niezgodne z istniejącymi systemami oznaczeń UE nie wchodziły na rynek UE; wzywa Komisję do zbadania możliwości inteligentnego użycia technologii informacyjnych i komunikacyjnych w celu wzmocnienia efektywności energetycznej i materiałowej poprzez dematerializację, inteligentne budynki, wymianę środków transportu itp. oraz do zapewnienia koniecznych ram polityki w celu wsparcia takich dróg rozwoju;

ZAŁOŻENIA DO USTAWY O EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ 1. Stworzenie ram prawnych systemu działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej gospodarki, obejmujących system wsparcia, prowadzących do uzyskania wymiernych oszczędności energii*. Działania będą się koncentrować w następujących obszarach: a) zmniejszenia zużycia energii, b) podwyższenia sprawności wytwarzania energii, c) ograniczenia strat energii w przesyle i dystrybucji.  2. Wdrożenie postanowień dyrektywy 2006/32/WE, a zwłaszcza osiągnięcie oszczędności zużycia energii na poziomie co najmniej 9 % do końca 2016 r. 3. Realizacja założonego na szczycie Unii Europejskiej w marcu 2007 r., 20 % celu obniżenia zużycia energii w UE do 2020 r. *Energia - wszystkie formy energii dostępnej w obrocie, w tym w formie energii elektrycznej, paliw gazowych, paliw stosowanych do wytwarzania ciepła i chłodu, węgla kamiennego i brunatnego, paliw ciekłych i biopaliw ciekłych, a także biomasy (zgodnie z art. 3 lit. a dyrektywy 2006/32/WE).

4. Ustanowione ramy prawne obejmą następujące obszary: a) określenie podmiotów objętych regulacją, b) krajowe cele w zakresie oszczędności energii, c) obliczanie oszczędności energii, d) wzorcową rolę sektora publicznego, e) obowiązki dostawców energii, f) obowiązki dostawców urządzeń zużywających energię, g) system białych certyfikatów, h) system dobrowolnych zobowiązań, i) system nadzoru i monitorowania, j) krajowe plany działania na rzecz efektywności energetycznej.

3. Centralne i terenowe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego zostaną zobowiązane do oszacowania ilości energii zużywanej przez nie w ciągu roku oraz do uzyskania oszczędności w tym zakresie na poziomie nie mniejszym niż krajowe cele w zakresie oszczędności energii. Podejmowane działania oraz osiągane rezultaty będą przedmiotem sprawozdań składanych organowi nadzorującemu i monitorującemu, który będzie nadzorował wypełnianie obowiązku.   4. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia katalog działań, do podejmowania których zostanie zobowiązania administracja rządowa, w ramach pełnienia przez nią wzorcowej roli w zakresie oszczędnego gospodarowania energią oraz realizacji krajowych celów w zakresie oszczędności energii. Przykładowo katalog ten może obejmować następujące działania: stosowanie audytów energetycznych i wdrażanie wynikających z nich efektywnych kosztowo zaleceń,

 nabywanie lub wynajmowanie efektywnych energetycznie budynków lub ich części,  wyposażanie posiadanych lub wynajmowanych budynków w urządzenia efektywne energetycznie,  informowanie społeczeństwa o osiąganych efektach w zakresie oszczędności energii za pośrednictwem mediów, stron internetowych, tablic informacyjnych (w tym multimedialnych) itp.   5. Zostanie wskazany organ administracji rządowej odpowiedzialny za:  nadzorowanie oraz ocenę wypełniania przez administrację rządową wzorcowej roli w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, który za pośrednictwem - przykładowo - mediów, stron internetowych i tablic informacyjnych, będzie informował społeczeństwo o zbiorczych wynikach podejmowanych działań,  wymianę najlepszych praktyk w powyższym zakresie pomiędzy jednostkami sektora publicznego.

6. W przepisach o zamówieniach publicznych zostaną wprowadzone regulacje dotyczące zakupów urządzeń o najwyższej uzasadnionej ekonomicznie klasie efektywności energetycznej oraz uwzględniania w realizowanych inwestycjach kryterium maksymalnej efektywności energetycznej przy założonym poziomie kosztów.

Czynniki poprawy efektywności energetycznej gospodarki • Zmiana struktury gospodarki • Zmiana struktury zużycia paliw pierwotnych • Poprawa sprawności przemian energetycznych • Poprawa funkcjonowania systemu zaopatrzenia w energię • Prosta oszczędność energii • Poprawa efektywności użytkowania energii Zmiana struktury gospodarki • zmniejszenie udziału sektorów produkcji przemysłowej na rzecz zwiększenia udziału usług niematerialnych • zmiana struktury przemysłu – zmniejszenie udziału przemysłów energochłonnych (metalurgia, przemysł mineralny, ciężka chemia) wzrost udziału przemysłów wysokiego stopnia przetworzenia (elektronika, telekomunikacja, mechanika precyzyjna)

1995 2004 Polska UE - 15 Zmiana struktury gospodarki

Zmiana struktury zużycia paliw pierwotnych • Paliwa węglowodorowe umożliwiają osiąganie wyższych sprawności przemian i ułatwiają decentralizację źrodeł zasilania Źródło: GUS 2006, Komisja Europejska 2003

Poprawa sprawności przemian energetycznych • Poprawa jakości węgla • Poprawa kontroli procesu spalania i wymiany ciepła w kotłach • Zmiana technologii energetycznych na wysokosprawne (CCGT,CHP) Sprawność netto wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach cieplnych zawodowych Lata 1990 1995 2000 2003 Sprawność [%] 32,3 34,9 35,6 36,4 Źródło: GUS – Gospodarka Paliwowo-energetyczna

Poprawa funkcjonowania systemu zaopatrzenia w energię • Decentralizacja źrodeł wytwarzania energii wraz z rozwojem lokalnych źrodeł CHP i OZE • Zwiększenie ogolnosystemowego stopnia skojarzenia • Zmniejszenie strat przesyłu energii Zmiana stopnia skojarzenia i strat przesyłu Lata 1990 1995 2000 2003 Udział produkcji w skojarzeniu (w elektrown. ciepl. zawod.)[%] 9,0 11,8 12,5 13,6 Straty przesyłu i różnice bilansowe [%] 8,3 12,9 9,9 9,4

Prosta oszczędność energii • Proste oszczędności energii w przemyśle – działania organizacyjne, wyłączanie zbędnych napędów, wyłączanie zbędnego oświetlenia, organizacja pracy zmianowej • Wyrobienie nawyku oszczędzania energii w gospodarstwach domowych (wyłączanie zbędnego oświetlenia, dostosowanie ogrzewania do realnych potrzeb, oszczędność wody w szczegolności ciepłej, racjonalne używanie sprzętu AGD... itp.) Poprawa efektywności użytkowania energii • Poprawa sprawności napędów i urządzeń • Poprawa sprawności sprzętu oświetleniowego • Wdrożenie nowoczesnych, energooszczędnych technologii wytwarzania • Poprawa izolacyjności budynków • Poprawa sprawności systemów ogrzewania pomieszczeń • Poprawa sprawności urządzeń RTV i AGD

Oszczędzanie energii – potencjał 35-45%: auto-audyt, benchmarking , (badania porównawcze lub analiza porównawcza) jest praktyczną realizacją przysłowia: "trzeba się uczyć na błędach, ale lepiej uczyć się na cudzych błędach, niż na swoich" - lustro energetyczne zestaw paneli informacyjnych przeznaczonych do zarządzania zużyciem energii w budynkach. Doskonale daje się wkomponować w otoczenie i jest tak zaprojektowane, by przyciągnąć uwagę pracowników i gości. Panele informacyjne pokazują obecne i historyczne zużycie energii, w tym - niespodziewane zmiany poziomu konsumpcji. procesy ciągłe pozwalające znaleźć i wyeliminować nieracjonalne zużycie energii 58

Gospodarka komunalna miast

- poszanowaniu energii - odzyskiwaniu energii - zastępowaniu energii Co to jest zarządzanie energią? Zarządzanie energią jest sumą zaplanowanych i wdrożonych działań zmierzających do wykorzystywania jak najmniejszej ilości energii przy jednoczesnym zachowaniu komfortu (w biurach lub mieszkaniach) i wielkości produkcyjnych (w zakładach przemysłowych). Zarządzanie energią można stosować w zakładach przemysłowych, biurach, centrach sportowych, mieszkaniach prywatnych oraz w jakichkolwiek budynkach, w których zużywa się energię. Aby efektywnie użytkować energię, w konsekwencji oszczędzając ją, należy skoncentrować działania na: - poszanowaniu energii - odzyskiwaniu energii - zastępowaniu energii

Z jakimi czynnikami ma do czynienia zarządzanie energią? Czynnik ludzki – zachowania, zazwyczaj podstawowy problem stanowią przyzwyczajenia związane z użytkowaniem energii. Likwidując złe nawyki będziemy wykorzystywać energię bardziej efektywnie, a w konsekwencji oszczędzimy nie tylko energię, ale i pieniądze. Czynniki zewnętrzne - warunki atmosferyczne, które wpływają na zapotrzebowanie na energię, Rodzaje wykorzystywanej energii - niektóre potrzeby energetyczne mogą być zaspokajane przez różne rodzaje energii. Oszczędności energii można uzyskać również na skutek zmiany źródła energii. W tym przypadku należy rozważyć kilka aspektów. Koszt energii należy doliczyć do wartości urządzenia. Kupując energię z odnawialnych źródeł nie zużywamy energii pierwotnej. W wielu krajach UE można już zdecydować o zakupie energii z odnawialnych źródeł.

Kontrola obciążenia - przestrzeganie limitów elektrycznych obciążeń może zredukować koszty energii elektrycznej, nie zmniejszając jej zużycia. Należy unikać szczytowych obciążeń oraz zużywania energii z drogich taryf. Zainstalowane urządzenia - zainstalowany w biurze sprzęt jest najważniejszym konsumentem energii w budynku. W zależności od jego wydajności i charakterystyki pracy, występują różnice w wielkości zapotrzebowania na energię. Budynek - niektóre aspekty struktury budynku wpływają na jego potrzeby energetyczne. Światło dzienne: powinniśmy wykorzystywać jak najwięcej naturalnego światła. W ten sposób zmniejszamy zapotrzebowanie na sztuczne oświetlenie. Światło dzienne jest za darmo!! Promieniowanie cieplne: w lecie, można zmniejszyć wykorzystanie systemu klimatyzacji jeśli ochrania się budynek za pomocą zasłon i żaluzji z nastawnymi listwami.

Systemy sterowania energią: urządzenia sterujące takie jak termostaty, przełączniki powinny być łatwo dostępne dla użytkowników. Pozwoli to ludziom bardziej efektywnie wykorzystywać energię. System dystrybucji energii: przy bardziej efektywnej dystrybucji energii można zredukować jej zużycie. Wydajność systemów energetycznych: wykorzystanie bardziej wydajnych systemów również zmniejszy zużycie energii. Orientacja: budynek zorientowany na południe będzie prawdopodobnie wymagał mniej ogrzewania na skutek dostaw ciepła słonecznego. Izolacja: budynek z dobrą izolacją będzie wymagał mniej ogrzewania i chłodzenia w związku z mniejszą wymianą ciepła z otoczeniem. Materiały: materiały wykorzystane do budowy mają wpływ na transfer ciepła, a w konsekwencji na wielkość strat energii.

W standardowym gospodarstwie domowym, gdzie prądu używamy wyłącznie do zasilania urządzeń takich jak pralka, lodówka, oświetlenie, sprzęt radiowo - telewizyjny, właśnie oświetlenie pochłania największą część energii elektrycznej - ok. 42%, następnie: • lodówka - ok. 20% • pralka - ok. 20% • żelazko - ok. 7% • telewizor - ok. 5% • pozostały drobny sprzęt gospodarstwa domowego - ok. 6% Natomiast, jeżeli energii elektrycznej używamy do ogrzewania pomieszczeń i podgrzewania wody, proporcje kształtują się następująco: • ogrzewanie pomieszczeń - ok. 65% • podgrzewanie wody - ok. 14% • kuchnia elektryczna - ok. 9% • oświetlenie - ok. 5% • lodówka i pralka - ok. 5% • pozostały sprzęt - ok. 2%

Lodówka • powinna być ustawiona z daleka od źródeł ciepła i nie powinna być narażana na bezpośrednie promieniowanie słoneczne, • każde otwarcie drzwi lodówki to dodatkowa energia potrzebna na wyrównanie temperatury, • do lodówki wkładamy tylko potrawy ochłodzone i w miarę możliwości w szczelnych pojemnikach, aby zapobiec szybkiemu zaszronieniu, • ustawiamy regulator temperatury w zależności od wypełnienia lodówki produktami, • krata wywietrznika lodówki nie może być przykryta, • lodówkę należy regularnie rozmrażać, najlepiej dwa razy w miesiącu, gdyż szron o grubości 3 mm powoduje zwiększenie zużycia energii elektrycznej o ok. 10%, a szron o grubości powyżej 8 mm zwiększa jej zużycie prawie dwukrotnie, • sprawdzamy szczelność i czystość uszczelki, gdyż dobra izolacja lodówki to podstawa jej oszczędnej pracy i wydłuża okres pomiędzy koniecznymi rozmrożeniami, • należy wyłączyć lodówkę jeżeli planujemy dłuższy wyjazd.

• zamrażarka powinna być odpowiedniej wielkości do potrzeb, • powinna być ustawiona w miejscu nie nasłonecznionym, chłodnym, suchym i z dostępem powietrza, • artykuły wkładane do zamrażarki powinny być hermetycznie i wodoszczelnie zapakowane, aby ograniczyć tworzenie szronu, • zamrażarka powinna być odpowiedniej wielkości do potrzeb, • unikamy częstego otwierania drzwi, • rozmrażamy zamrażarkę najpóźniej, kiedy grubość szronu wynosi 0,5 cm, gdyż pobór energii jest o 30% wyższy niż bez szronu. Kupując chłodziarko-zamrażarkę lub zamrażarkę w klasie energetycznej B zamiast C możemy zaoszczędzić około 25% energii elektrycznej w trakcie jej użytkowania. Oznaczenie klas energetycznych: Efektywność energetyczna najwyższa A Efektywność energetyczna najniższa G A ----------> B ----------------> C ----------------------> D ----------------------------> E ----------------------------------> F ----------------------------------------> G ---------------------------------------------->

Oświetlenie • starać się jak najlepiej wykorzystać oświetlenie naturalne, • wyznaczyć strefy wymagające określonego sposobu oświetlenia. W wybranych strefach należy stosować lampy ze skierowanym źródłem światła. Uzyskuje się w ten sposób lepsze oświetlenie wybranych miejsc, a jednocześnie moc zainstalowanych żarówek może być zmniejszona 1,5-2 razy, • myć okna - zakurzone, brudne szyby mogą pochłonąć aż 30% światła • pomieszczenie kuchenne powinno mieć dwa rodzaje oświetlenia: ogólne i strefowe, oświetlające bezpośrednio miejsce pracy, • nie powinno się używać abażurów i kloszy żyrandoli wykonanych z materiałów nieprzezroczystych. Często trzeba stosować wtedy żarówki o dużej mocy, a mimo to odnosi się wrażenie niedostatecznego oświetlenia, • zakurzone żarówki i klosze mogą pochłonąć nawet 60% światła, • jasny kolor ścian i sufitów powoduje wieczorem późniejsze włączenie światła, ponieważ biała ściana odbija 80% światła padającego na nią, • stosować energooszczędne świetlówki kompaktowe.

Świetlówki kompaktowe • niskie zużycie energii elektrycznej - 5 razy mniej niż zwykła żarówka, • duża trwałość - działa 10 razy dłużej niż tradycyjna żarówka, • nadaje się do wkręcania w miejsce tradycyjnych żarówek, • zastosowanie - w pomieszczeniach, gdzie korzysta się z oświetlenia przez dłuższy czas, ponieważ częste włączanie skraca trwałość Zmywarka do naczyń • pojemność zmywarki musi być w pełni wykorzystana, zmywamy dopiero, gdy zmywarka jest pełna, • przed włożeniem naczyń do zmywarki należy usunąć resztki jedzenia, • przy mało zabrudzonych naczyniach należy wybrać krótki, oszczędny program zmywania, • ustawiaj naczynia zgodnie z instrukcją producenta

Urządzenia do ogrzewania wody • kąpiel pod prysznicem pozwala na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i wody o ok. 60% w stosunku do kąpieli w wannie, • 45 kropel gorącej wody cieknącej z kranu na minutę to 10 wanien wody w ciągu roku, • nie należy myć naczyń pod bieżącą wodą, • przy myciu zębów i goleniu zwróć uwagę aby woda nie płynęła non-stop z kranu, • bojler elektryczny, bez odpowiedniej izolacji cieplnej nagrzewa duży zapas wody, która następnie stopniowo stygnie, • w miarę możliwości instalacja ciepłej wody powinna być izolowana, • zbiorniki ciepłej wody powinny znajdować się blisko miejsca użytkowania.

Kuchnia elektryczna • są mniej kłopotliwe w eksploatacji i bezpieczniejsze, a także zdrowsze dla domowników od gazowych, • kuchnia elektryczna z płytą ceramiczną ze zmienną powierzchnią grzejną pozwala zaoszczędzić ok. 15% energii, • należy gotować z małą ilością wody w zamkniętych naczyniach, • garnki i patelnie powinny mieć gładkie i dobrze przewodzące ciepło dno - wykonane z aluminium lub miedzi, • wielkość garnka powinna być dostosowana do wielkości płyty grzejnej - średnica garnka winna być o 2 cm większa od średnicy płyty grzejnej, • stosujemy pokrywki podczas gotowania, ponieważ zmniejszają zużycie prądu trzykrotnie, • drzwi piekarnika otwieramy tylko wtedy, gdy jest to konieczne, • wykorzystujemy optymalnie ciepło w piekarniku poprzez automatyczne wyłączenie na pół godziny przed zakończeniem pieczenia, • dla potraw o długim okresie gotowania powinno się wykorzystywać szybkowar - oszczędzamy w ten sposóbok. 70% czasu i 40% energii, • nie włączać regulatora na maksimum,

Drobny sprzęt AGD • wcześniejsza segregacja rzeczy przeznaczonych do prasowania pozwoli uniknąć konieczności schładzania nadmiernie rozgrzanego żelazka, • korzystanie z funkcji nawilżania powoduje zwiększenie zużycia energii elektrycznej o 20%, • używanie odkurzacza z regulatorem mocy ustawionym na max, bez względu na rodzaj odkurzanego materiału, prowadzi niezależnie od marnotrawienia energii, do przedwczesnego zniszczenia dywanów, wykładzin itp., • okresowo wymieniać zbiornik kurzu, nie czekać aż wskaźnik sygnalizujący konieczność wymiany zadziała, w takim momencie zużycie energii rośnie o około 50%, • przygotowanie kawy czy herbaty w ekspresie jest bardziej oszczędne niż grzanie wody w czajniku na płycie elektrycznej lub gazie, • usuwając systematycznie kamień w naczyniach do gotowania wody możesz zaoszczędzić około 10% energii, • należy gotować taką ilość wody jaka jest aktualnie potrzebna.