Obiekty we Wszechświecie Wszechświat Obiekty we Wszechświecie

Wszechświat Całą otaczającą nas ogromną przestrzeń, którą wypełniają energia i materia w postaci różnych ciał niebieskich nazywamy Wszechświatem. Ciała niebieskie to wszystkie naturalne i sztuczne obiekty, znajdujące się poza Ziemią. Z powierzchni Ziemi obserwujemy je na kulistej powierzchni zwanej sferą niebieską.

Przykłady ciał niebieskich Słońce Księżyc Planety Gwiazdy Komety Planetoidy

Sfera niebieska Kulista powierzchnia na której obserwujemy ciała niebieskie. Zdjęcie okolic północnego bieguna nieba, wykonane nieruchomym aparatem, ujawnia obrót sfery niebieskiej - gwiazdy zakreślają okręgi wokół Gwiazdy Polarnej. Fot. Janusz Wiland.

Odległości we Wszechświecie Jednostka astronomiczna, j. a.- odpowiada średniej odległości Ziemi od Słońca i wynosi około 150 mln km. Rok świetlny- odległość jaką światło poruszające się z szybkością 300 000 km/ s przebędzie w ciągu jednego roku.

Gwiazdy Gwiazdy to rozżarzone kule gazowe. Temperatura w ich wnętrzu sięga milionów stopni, a na ich powierzchni od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Świecą dzięki procesom termojądrowym zachodzącym w ich wnętrzu. Najbliższą nam gwiazdą jest Słońce. Druga po Słońcu, najbliższa nam gwiazda o nazwie Proxima Centauri znajduje się od Ziemi w odległości ok. 4,2 lat świetlnych.

Galaktyki Siły grawitacyjne powodują, że gwiazdy tworzą skupiska (układy) złożone nawet z miliardów gwiazd, zwanych galaktykami. Nasze Słońce jest jedną z ponad 100 miliardów gwiazd, tworzących układ zwany Galaktyką, obserwujemy ją jako białą wstęgę zwaną Drogą Mleczną. Galaktyka to skupisko układów planetarnych, gwiazd i mgławic. Gwiazdy grupują się w galaktyki dzięki siłom grawitacji. Wszystko, co znajduje się w galaktyce krąży wokół jej środka, zwanego jądrem galaktyki. Najlepiej znaną nam gwiazdą jest Słońce, wchodzące w skład Drogi Mlecznej.

Droga Mleczna Widok z góry Widok z boku- średnica 100 000 lat świetlnych, a grubość ok. 10 000. Odległość Słońca od centrum Galaktyki wynosi 30 000 lat świetlnych.

Planety Planety to dość duże ciała niebieskie obiegające Słońce lub inne gwiazdy. Nie emitują własnego światła i są widoczne dzięki oświetleniu przez gwiazdę, wokół której krążą. Często planetom towarzyszą mniejsze od nich ciała niebieskie, nazywane księżycami, są to naturalne satelity danej planety.

Planetoidy Planetoidy to ciała niebieskie mniejsze od planet, poruszające się po orbitach eliptycznych wokół Słońca. Orbity planetoid przebiegają w pasie leżącym pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza, a czas 1 okrążenia przez nie Słońca wynosi od 3 do 6 lat. Zbudowane są ze skał, a świecą odbitym od nich światłem słonecznym.

Komety Komety to wielkie kule śniegowe, złożone z zamrożonego gazu i pyłu, które zbliżając się do Słońca zaczynają się ogrzewać przez co obserwujemy je na niebie jako jasno świecące kule z długimi warkoczami. Warkocz komety rozciąga się zawsze w kierunku przeciwnym do Słońca. Komety to drobne ciała niebieskie, w Układzie Słonecznym obiegające Słońce po orbitach eliptycznych lub bardzo zbliżonych do paraboli. Centralną częścią komety jest kilkukilometrowe jądro, w skład którego wchodzą: woda, tlenek i dwutlenek węgla bądź metanu. Gdy kometa zbliża się do Słońca, promieniowanie słoneczne zaczyna uwalniać z jądra komety gazy i cząstki pyłu, w wyniku czego zachodzi proces sublimacji - proces, podczas którego ciało stałe zamienia się w gaz, bez przechodzenia przez fazę ciekłą, przekształca lód bezpośrednio w mgłę. Pod wpływem ciepła jądro zaczyna pękać i uwalniane są strugi pyłu, które wraz z gazami doskonale odbijają światło słoneczne.

Komety

Meteoroidy Meteoroidy to ciała niebieskie poruszające się w przestrzeni pozaziemskiej o masach od kilku miligramów do wielu ton, poruszające się z szybkościami od 12 do 72 km/s. Pochodzą głównie z dwóch źródeł: z rozpadu komet lub z rozpadu planetoid. Meteoroidy należą do najmniejszych obiektów w Układzie Słonecznym a są nimi małe planetoidy lub stara komety. Gdy meteoroid wedrze się w ziemską atmosferę, staje się meteorem, a meteor, który dotarł na powierzchnię naszej planety to meteoryt. W atmosferze ziemskiej pył kosmiczny, poruszający się z dużą prędkością, spala się. Niektóre fragmenty meteorów są na tyle duże, że mogą nie spłonąć w atmosferze i spadają na powierzchnię Ziemi. Pochodzą one z planetoid, Księżyca, Marsa oraz komet. Badanie meteorytów dostarcza ważnych informacji o powstaniu i budowie Układu Słonecznego. Kolekcja w Planetarium w Olsztynie jest największą kolekcją meteorytów w Polsce.

Meteory- spadające gwiazdy Meteoroidy, które wpadają w atmosferę ziemską, dzięki tarciu rozgrzewają się i przechodzą ze stanu stałego w lotny, a ogrzane wzdłuż drogi ich przelotu powietrze świeci. Takie zjawisko świetlne, powstające w atmosferze ziemskiej, nazywa się meteorem. W listopadzie aktywny jest niezwykle ciekawy rój meteorów - Leonidy. W tym roku- 2006- mamy doskonałe warunki, aby zaobserwować silne maksimum roju. W latach 1998-2002 miały miejsce spektakularne deszcze Leonidów, związane z powrotem macierzystego ciała roju, komety 55P/Tempel-Tuttle, w pobliże Słońca. Można było wówczas zobaczyć nawet kilka tysięcy meteorów w ciągu godziny! Lata 2003 i 2004 przyniosły spadek aktywności roju. Przewidywania wskazują jednak, że w bieżącym roku możemy znowu spodziewać się podwyższonej aktywności Leonidów - wprawdzie nie tak wysokiej, jak kilka lat temu, ale jednak wartej uwagi. Leonidy są aktywne w dniach 10-23 listopada.

Meteoryty Nieliczne z dużych meteoroidów nie wyparowują całkowicie i wtedy ich resztki spadają na Ziemię. Bryły takiej materii to meteoryty. Jeden z największych fragmentów meteorytu Morasko. Okaz znaleziony w roku 1914r. Kiedy meteor wpada z ogromną prędkością w atmosferę, zderzenie z cząstkami powietrza rozgrzewa go i powoduje jego świecenie przez moment. Największy meteoryt od czasu wydarzenia w L'Aigle spadł na Syberii w Rosji. Wielu ludzi zaobserwowało ogromną kulę ognia na niebie, po czym usłyszeli grzmot, który dotarł aż na odległość 1000 km. Podmuch powietrza przewrócił ludzi i konie w promieniu 150 kilometrów. Obszar, na którym to się zdarzyło, był tak odludny, że naukowcy dopiero po 19 latach obejrzeli tę okolicę. Zobaczyli oni zupełnie zdewastowany teren o średnicy około 50 km. Większość drzew była poprzewracana. Katastrofa ta miała miejsce w 1908 roku i jest znana jako katastrofa tunguska. Wielokrotnie dochodziło do podobnych spotkań z meteorytami, odkryto wiele kraterów uderzeniowych na powierzchni Ziemi. Jeden z takich kraterów w Arizonie ma 1280 m średnicy i 183 m głębokości. Brzeg krateru wznosi się 46 m ponad płaski teren. Największy znany meteoryt, Hoba, spoczywa w dwumetrowym zagłębieniu w Namibii, w południowo - zachodniej Afryce. Jest on bryłą żelaza i niklu, czyli jest meteorytem żelaznym. Jego rozmiary wynoszą 2,7 x 2,7 x 1 m, a waga przekracza 54 tony. Innym olbrzymim meteorytem jest 30 - tonowy Ahnighlito, największy odłamek grenlandzkiego meteorytu Cape York. Niegdyś z metalu wydobytego z tego meteorytu Eskimosi wyrabiali narzędzia. Największym meteorytem odkrytym w Stanach Zjednoczonych jest Willamette o masie 14 ton. Znajduje się również w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej.

Meteoryty w Polsce Na terenie Polski znajdują się obecnie dwa miejsca, które mogły w przeszłości doświadczyć upadku meteorytu. Są to niecki na płd. od Fromborka i zagłębienia w okolicy Moraska (k/Poznania). W okolicy Moraska odnaleziono w sumie ponad 300 kg meteorytów, a przeprowadzone badania potwierdziły występowanie wielu cech typowych dla kraterów meteorytowych. Kratery Meteorytowe Morasko są unikatowym obiektem w kraju, oraz jednym z ok. 150 podobnych miejsc odnalezionych na Ziemi.

Czy zdajesz sobie sprawę z rozmiarów Wszechświata? Nasze Słońce- nasze centrum świata jest jedną z ponad 100 miliardów gwiazd w naszej Galaktyce i nie leży nawet w jej centrum, a gdzieś w okolicach końca ogona Drogi Mlecznej. Podobnych galaktyk we Wszechświecie jest ponad miliard.

Źródła: www.astronomia.pl www.wszechswiat.astrowww.pl www.wiw.pl www.republika.pl/morasko2 www.universe.int.pl