Edukacja Wczesnoszkolna Ocenianie jako wsparcie rozwoju ucznia Katarzyna Szumska Aleksandra Słomiańska

Konspekt 1. Słowo wstępu. 2. Definicja oceniania, oceny, oceny szkolnej. 3. Cele oceniania (ministerialne i teoretyczne). 4. Funkcje oceniania. 5. Pułapki oceniania. 6. Rola wspierania przez ocenę – ocenianie kształtujące, jako najlepsze rozwiązanie we wspieraniu rozwoju ucznia. 7. Portfolio jako metoda monitorowania procesu edukacyjnego i oceny ucznia.

Najważniejszy cel edukacji – zapewnienie dziecku warunków służących optymalnemu rozwojowi. Nauczyciel powinien stworzyć jak najlepsze warunki do rozwoju każdego dziecka, tak, aby każde dziecko mogło odnieść sukces na miarę swoich możliwości. Pierwszym krokiem jest poznanie potrzeb, zainteresowań, mocnych i słabych stron dziecka, aby móc budować odpowiednią dla niego drogę rozwoju, wybrać adekwatne metody nauczania oraz określić osiągnięcia ucznia w stosunku do wymagań edukacyjnych.

Czy ocenianie jest ważnym elementem w procesie nauczania? Prawidłowo przeprowadzona ocena sprzyja doskonaleniu procesu uczenia się. Stymuluje poprzez dostarczenie dziecku wskazówek wpływających i oddziaływujących na osiąganie sukcesu.

Czym jest ocenianie? Ocenianie „to proces wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni, ocen opisowych, zarówno sporadycznie, jak i co kwartał (okres) lub przy końcu roku szkolnego”. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997 s. 196 Ocena – „wypowiedź o charakterze wartościującym, będąca wyrazem opinii pozytywnej lub negatywnej o przedmiocie, stanie rzeczy, osobie, czy zdarzeniu”. W. Okoń, Nowy Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997, s. 195 Ocena szkolna „(…) to ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny lub opinia wyrażona w formie pisemnej lub ustnej a także zewnętrzne objawy zachowania się nauczyciela takie jak mimika czy gesty.” W. Okoń, Nowy Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997, s. 195

Czym jest ocenianie? W nauczaniu początkowym obowiązuje ocena opisowa. Ocena opisowa to informacja dotycząca wykonywania zadań szkolnych przez ucznia. Może obejmować zarówno proces wykonywania zadania, jak i efekt działalności ucznia. Ocena taka obejmuje nie tylko warunki i proces uczenia się, ale także, a nawet w większym stopniu, wkład pracy ucznia, jego postawę i zaangażowanie. Ocena opisowa jest informacją o wyniku kształcenia w postaci pisemnego komentarza o charakterze recenzji. W klasach I - III ma charakter samowystarczalny. Jej cechą jest uwzględnianie obserwacji pozadydaktycznych, np. uzdolnień, zainteresowań, cech osobowości, współpracy z nauczycielem, stosunków społecznych w klasie.

Co zrobić, aby ocenianie osiągnięć spełniło swoją funkcję wspierania ucznia w rozwoju? Podstawą oceniania wewnątrzszkolnego jest Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych Dz.U. nr 83, poz. 562. Ocenianie to: informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz postępach; udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju; motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu; dostarczanie prawnym opiekunom (rodzicom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia.

Jakie funkcje pełni ocenianie? funkcja selekcyjna - służy ona w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych; funkcja wychowawcza - związana jest ze wspomaganiem rozwoju postaw uczniów wobec procesu uczenia się, swoich obowiązków, ukierunkowania na osiąganie satysfakcji, sukcesów; funkcja dydaktyczna - polega na porządkowaniu wiedzy uczniów; funkcja diagnostyczna - pozwala na przewidywanie dalszego rozwoju intelektualnego ucznia z oparciu o przeprowadzone analizy efektów kształcenia; funkcja motywacyjna – zapewnia właściwy stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych; funkcja kontrolna - umożliwia ustalenie faktycznego stanu świadomości i umiejętności uczniów w stosunku do wymagań programowych, funkcja metodyczna - usprawniania proces edukacyjny poprzez analizę i krytyczną ocenę własnej działalności dydaktyczno-wychowawczej.

Dlaczego ocenianie jest trudne? Każda ocena ma wpływ na: sferę intelektualną; sferę motywacyjną; sferę moralną; sferę emocjonalną drugiego człowieka, zwłaszcza dziecka. Możemy zauważyć, jak wielka odpowiedzialność spoczywa na Nauczycielu i jak łatwo możemy skrzywdzić, poprzez niewłaściwą ocenę.

Jakie pułapki czekają na nas podczas oceniania? Pomyłki w ocenianiu są wynikiem m.in.: braku jasnych kryteriów oceniania; obaw przed stawianiem skrajnych ocen (najwyższych i najniższych); nieuwzględniania indywidualnych cech i możliwości ucznia; stosowania punktacji przeliczanej na oceny bez właściwego wyważenia punktów; ograniczenia czasowego wykonywanych zadań; błędem atrybucji; wzmacniania negatywnych stanów rzeczy; indywidualnych cech oceniającego (stereotypy myślowe, emocje, itp.); kontrastu; nieświadomego stosowania efektu pierwszeństwa i świeżości; efektem „aureoli”; efektem samospełniającej się przepowiedni.

Czym jest ocenianie kształtujące? jest ściśle powiązane ze skutecznym planowaniem; uwzględnia sposób zdobywania wiedzy przez uczniów; jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego - od planowania po końcową ocenę osiągnięć; jest zgodne z najlepszymi zasadami dydaktyki; buduje indywidualne relacje nauczyciel – uczeń; wpływa na motywację ucznia; wymaga - już na etapie planowania - precyzyjnego określenia kryteriów sukcesu (nacobezu); daje uczniom konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoją pracę i w jaki sposób mogą się rozwijać; uczy oceny koleżeńskiej i samooceny; jest właściwe na każdym etapie kształcenia i w stosunku do każdego ucznia - niezależnie od jego poziomu osiągnięć.

Czym jest ocenianie kształtujące? Ocenianie kształtujące jest jednym z najlepszych rozwiązań wspomagających rozwój dziecka zgodny z jego „wewnętrznym ja”. Dlaczego? Ocenianie kształtujące to proces ciągły, systematyczny, kończący się konkretnymi wnioskami. diagnoza wstępna monitorowanie, poznawanie ocena opisowa nowe rozwiązania

Czym jest ocenianie kształtujące? W celu umożliwienia dziecku optymalnego rozwoju, Nauczyciel gromadzi kompleksowe informacje o uczniu. Zebrane informacje mają na celu określenie: indywidualnych potrzeb ucznia, jego zainteresowań, uzdolnień; predyspozycji dziecka; sposobów reagowania w konkretnych sytuacjach; kompetencji kluczowych oraz ponadprzedmiotowych; cech osobowości; funkcjonowania dziecka w środowisku społecznym; efektów pracy dydaktycznej (zdobytej wiedzy, umiejętności, sprawności); zdolności w różnych rodzajach aktywności. Ponadto: mają wspierać rozwój dziecka; mają diagnozować osiągnięcia dydaktyczne dziecka, określać postępy dziecka w odniesieniu do wymagań programowych; przekazać dziecku informacje dotyczącą jego postępów, zaznaczyć mocne strony oraz wskazać jak radzić sobie ze słabszymi

Czym jest ocenianie kształtujące? Dokumentacja, którą gromadzi Nauczyciel: Karty obserwacji; Teczki uczniowskie (portfolio); Zapis w dzienniku; Zeszyty obserwacji. Źródła informacji: Obserwacja dziecka; Analiza jego wytworów, prac, sprawdzianów, itd.; Informacje rodziców, pielęgniarki, poradni, itp.; Informacje od innych specjalistów pracujących z dzieckiem.

Jaką rolę pełni ocena opisowa w ocenianiu kształtującym? Ocena opisowa spełnia funkcję: diagnostyczną; informacyjną; motywacyjną; rozwojowo-kształcącą.

Jakie korzyści daje ocena opisowa? Nauczycielowi: Sprawdzenie wiedzy zdobytej przez ucznia. Ocenienie postępów ucznia. Dostosowanie wymagań do poziomu i możliwości ucznia. Planowanie dalszej pracy z uczniem. Uzupełnienie braków. Zmiany w nieefektywnych metodach pracy. Uczniowi: Informacja zwrotna o zdobytej wiedzy. Motywacja do wzmożonego wysiłku, ukierunkowanie tych wysiłków. Wdrażanie do samokontroli. Samoocena postępów. Środek do kształtowania umiejętności przezwyciężania niepowodzeń. Rodzicowi: Informacja o postępach/lub ich braku ucznia. Wskazówka do pracy z uczniem. Sugestia do szukania wparcia ucznia u specjalistów (np. w poradni). Obraz zachowania dziecka, kontaktów społecznych.

„Hanna Konopka za portfolio uznała: Czym jest portfolio? Portfolio jest metodą wpierającą ocenianie, odnosi się indywidualnie, do każdego ucznia. „Służy dokumentowaniu i samoocenie osiągnięć zawodowych oraz planowaniu własnego rozwoju.” Danuta Elsner, Jeśli nie kurs, to co? 45 Minut – „Toruński Przegląd Oświatowy”. http://www.kpcen-torun.edu.pl/45minut/2004/a4.htm „Hanna Konopka za portfolio uznała: zbiór dokumentów, który dostarcza dowodów czyjejś wiedzy, umiejętności, możliwości; zbiór prac ucznia przedstawiający jego wysiłek, postępy, osiągnięcia (…)”. Hanna Konopka, Co włożyć do portfolio, czyli teczka tematyczna jako forma pracy i oceniania, Centrum Edukacji Obywatelskiej, cyt. za Iwoną Wysocką, Portfolio jako metoda wspierajaca ocenianie wewnętrzszkolne, Teraźniejszość i przyszłość oceniania. www.ceo.org.pl/.../b_koss_koss_dla_nauczycieli_jak_uczyc_kossa_doc?...

Czym jest portfolio? Kształt portfolio zależy od: wieku ucznia; jego dojrzałości do samodzielnej pracy. Aby portfolio przyniosło pożądane efekty, musi spełnić kilka warunków: należy systematycznie dokonywać sprawdzenia prac uczniów; należy dokładnie określać nacobezu (kryteria sukcesu); należy dokładnie ustalić sposób poprawy zadań; Nauczyciel jednokrotnie może dokonać oceny tego samego materiału.

Dlaczego ocenianie jest trudne i wymaga zaangażowania Nauczyciela? Ocena wyrażona przez Nauczyciela ma prowadzić do: dalszej motywacji; optymalnego rozwoju; stymulowania; wskazania mocnych stron ucznia; wskazania obszaru wymagającego intensyfikacji pracy. Nauczyciel musi pamiętać o sile swojej oceny. Konstruując ocenę powinien zwrócić uwagę by była ona: Obiektywna; Rzetelna; Mobilizująca; Sprawiedliwa.

Bibliografia: Stróżyński K., Giermakowski M., Jak oceniać?, Wydawnictwo Nauczycielskie, Jelenie Góra, 1998 Cichy D., Cywińska E.B., Frindt M., Janicka-Panek T., Małkowska-Zegadło H., Zielkowska L., Program nauczania zintegrowanego w klasach 1-3 szkoły podstawowej, JUKA, Warszawa, 1999 Sterna D., Ocenianie kształtujące w praktyce, Civitas, Warszawa, 2008 Niemierko B., Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, Warszawa, 2004 Black P., Harrison C., Lee C., Marshall B., Wiliam D., Jak oceniać, aby uczyć?, Civitas, Warszawa, 2009 Wysocka I., Portfolio jako metoda wspierająca ocenianie wewnątrzszkolne, www.ptde.org/file.php/1/Archiwum/XVI_KDE/wysocka.pdf (dostęp: 24.08.2011)