DOPALACZE Specjalista terapii uzależnień od narkotyków mgr Mariusz Kajda kajda@go2.pl

DOPALACZE – co to jest ? Określenie dopalacz wywodzi się z lotnictwa, gdzie termin ten oznacza „urządzenie stosowane w samolotach bojowych w celu zwiększenia ciągu silnika turboodrzutowego, poprzez spalanie dodatkowego paliwa za turbiną. Daje to przyrost ciągu o kilkadziesiąt procent. Termin dopalacze używamy slangowo, określa środki dopingujące dla sportowców, ale także rozmaite odżywki czy napoje energetyczne.

Dopalacze To termin, którego używa się do nazwania grupy różnych substancji lub ich mieszanek o rzekomym lub faktycznym działaniu psychoaktywnym, nie znajdujących się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Sprzedaż dopalaczy odbywa się za pośrednictwem Internetu lub sieci wyspecjalizowanych sklepów nazywanych „ SMART SHOP”. Nazwa ta pochodzi od rzekomych własności sprzedawanych substancji, reklamowanych jako usprawniające funkcje poznawcze (tzw. smart drugs). W asortymencie sklepów pojawiają się zarówno specyfiki o działaniu stymulującym, relaksującym, psychodelicznym czy halucynogennym. Sklepy oferują również literaturę o tematyce związanej z substancjami psychoaktywnymi, akcesoria tj. fifki, fajki, wagi, po substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Smart shopy istnieją w większości krajów Europy, najwięcej w Wielkiej Brytani, Niemczech i Holandii.

Dopalacze w Polsce – rys historyczny zjawiska Od 2008 r. w Polsce produkty o działaniu psychoaktywnym sporadycznie pojawiały się w Internecie, w sklepach ze sprzedażą wysyłkową. Początek 2008r. – pojawiły się pierwsze informacje na temat witryny internetowej www.dopalacze.com . Sklep jako pierwszy w Polsce oferował w sprzedaży wysyłkowej legalne substancje psychoaktywne na dużą skalę, a zarazem w profesjonalnej oprawie marketingowej.

Przełom sierpnia i września 2008 r Przełom sierpnia i września 2008 r. – w Łodzi powstał pierwszy stacjonarny sklep z dopalaczami. Fakt powstania sklepu wywołał szeroką debatę społeczną oraz zainteresowanie ze strony mediów, społeczności lokalnej i władz. Okazało się, że nie ma prawnych instrumentów pozwalających na zamknięcie sklepów. Oferowane produkty sprzedawano pod szyldem „ wyrobów kolekcjonerskich”.

Co zawierają w sobie dopalacze ? Dopalacze zawierają w sobie substancje pochodzenia naturalnego i syntetycznego, działające stymulująco bądź psychodelicznie czy halucynogennie. Generalnie dopalacze podzielić można na trzy grupy: - środki pochodzenia głównie roślinnego (susze, kadzidełka), które stosuje się jak tytoń (pali w fajkach, skrętach) lub spala w pomieszczeniu tak jak kadzidełka, mający w sposób legalny powodować efekty zbliżone do palenia marihuany lub opium;

Preparaty te bywają czasami wzmacniane syntetycznymi kannabinoidami ; są ona nazywane „spice” – od jednego z najbardziej popularnych produktów tego rodzaju.

Środki pochodzenia głównie syntetycznego, sprzedawane w formie tabletek (tzw. party pills) lub proszku w torebkach, które zawierają zazwyczaj rozmaite mieszanki różnych grup związków działających psychoaktywnie: stymulantów, opioidów, halucynogenów, dysocjantów, empatogenów, itp.

Środki syntetyczne zawierające jedną, konkretną substancję, która nie jest zakazana ; sprzedawane w postaci znaczków do lizania, małych pigułek lub w innych formach. Ostatnie badania prowadzone w Polsce wykazały że niektóre dopalacze zawierają w sobie takie narkotyki jak haszysz , konopie indyjska i amfetamina

Dopalacze – sytuacja prawna i społeczna w Polsce Stopień szkodliwości dopalaczy na zdrowie i potencjał uzależniający jest przedmiotem badań i analiz, które jednak ze względu na liczbę znanych i ciągle wynajdowanych substancji psychoaktywnych, nie nadążają za zmianami ich składu przez producentów

Dodatkowo, dopalacze wprowadzono do obrotu jako "produkty kolekcjonerskie, nie nadające się do spożycia", w związku z czym nie podlegały one kontroli Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej. Substancje w nich zawarte nie znajdowały się na liście środków zakazanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, więc mogły być sprzedawane w legalnie działających sklepach. Dopiero po akcji zamykania sklepów z dopalaczami w październiku 2010 służby państwowe weszły w posiadanie znacznej liczby próbek tych preparatów, których wszystkich jednak nie zdołano przebadać

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomani z 20 marca 2009 zwiększyła listę zakazanych substancji o kilkanaście, które na podstawie danych z innych krajów oraz wyrywkowych badań własnych podejrzewano o obecność w produktach sprzedawanych w Polsce. Były to m.in. takie rośliny (oraz ich ekstrakty i susze) jak: Argyreia nervo, Mitragyna speciosa, Salvia divinorum, oraz kilka substancji syntetycznych, m.in: Benzylopiperazyna i JWH-018

Nowelizacja, która była pierwszą ogólnopaństwową próbą ograniczenia legalnego handlu dopalaczami w Polsce nie przyniosła żadnego efektu – producenci szybko zastąpili wyłączone substancje innymi. W lutym 2009 działały w Polsce 42 sklepy z dopalaczami, natomiast w ramach akcji z października 2010 na podstawie decyzji minister zdrowia zamknięto ich ponad 1300.

Kilka dni po akcji zamykania sklepów, w trybie pilnym trafił do Sejmu projekt ustawy, w której m.in. zdelegalizowano wytwarzanie, handel i reklamę wszelkich środków zastępczych, które zdefiniowano jako: substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierających taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych

Trendy dotyczące używania przez młodzież tradycyjnych narkotyków wykazują tendencję spadkową. Z drugiej jednak strony stwierdza się, że pomimo stosunkowo ograniczonego rozpowszechniania używania dopalaczy, zjawisko to charakteryzuje się znaczną dynamiką oraz potencjałem rozwojowym. Ponadto nieznane i trudne do oceny jest stopień zagrożenia , jakie dopalacze niosą dla swoich użytkowników i dla zdrowia publicznego

Jak rozmawiać z dziećmi o dopalaczach? Nowe substancje psychoaktywne pojawiające się na rynku są substancjami mało zbadanymi a ocena zagrożeń z nimi związanych jest złożona i trudna. Nie sposób od razu określić krótko, i długotrwałych efektów używania tych substancji. Kluczowa w całej sprawie związanej z dopalaczami jest kwestia ryzyka związanego z tymi substancjami oraz procedur postępowania w celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom takich produktów. Najważniejsze staje się stworzenie koncepcji systemowego kontrolowania prawnego , które pozwoli na skuteczne i racjonalne minimalizowanie ryzyka związanego z nowymi substancjami.

Tymczasem niech cała walka z dopalaczami zacznie się już w domu rodzinnym. W Polsce inicjację narkotykową przechodzą mniej więcej trzynastolatki. W wieku piętnastu lat mają już dużą wiedzę na temat narkotyków. Kiedy młodzi ludzie sięgają po dopalacze dokładnie zdają sobie sprawę z powodów, dla których to robią. Mówią o potrzebie zaszpanowania, o ciekawości, dobrej zabawie, o dodaniu sobie odwagi. Okres dorastania przynosi zwykle trudne problemy dla samych nastolatków, ich rodziców i całego otoczenia. Rola rodziców w tym okresie jest szczególnie trudna, dlatego

Warto jak najwcześniej budować dobre relacje z dziećmi, bo to jedno z ważniejszych narzędzi w wychowaniu dzieci. Działania zaradcze rodziców w przypadku zagrożeń używaniem przez dziecko dopalaczy, są takie same, jak przy innych zagrożeniach – np. piciu alkoholu czy używaniu narkotyków. Rodzice pamiętajcie, że największą moc chroniącą ma: Okazywanie miłości i zainteresowania życiem dziecka ( mów dziecku, że jest dla ciebie najważniejszą osobą, że zależy ci żeby było zdrowe i szczęśliwe, poznaj jego przyjaciół, zainteresowania i sposoby spędzania czasu wolnego).

Dobre porozumiewanie się z dzieckiem ( rozmawiaj z dzieckiem często, pytaj o jego zdrowie, uważnie słuchaj, rozmawiaj także na trudne tematy – o narkotykach, alkoholu, dojrzewaniu). Zdrowa dyscyplina ( postaw jasne granice – wyraź zdecydowany sprzeciw wobec używania narkotyków i innych środków psychoaktywnych, podaj oczekiwania dotyczące godzin powrotu do domu, kontaktów z kolegami, sprawdzaj na co wydawane jest kieszonkowe, itp.). Wspieraj dziecko ( doceniaj wysiłki w osiąganiu celów, chwal dziecko za sukcesy i odpowiedzialność – podnosisz tym poczucie

własnej wartości, zapewnij, że zawsze może liczyć na twoją pomoc w trudnych sytuacjach). Pamiętaj, żeby rozmawiać z dzieckiem na temat dopalaczy nie trzeba być ekspertem, ale warto jednak dowiedzieć się więcej korzystając z wiarygodnych materiałów. Musisz wiedzieć: Jak działają - na ośrodkowy układ nerwowy, po ich zażyciu zmienia się nastrój i zachowanie. Objawy używania – w zależności od substancji i dawki: przypływ energii,

Podwyższenie nastroju, rozdrażnienie, huśtawka nastrojów, pobudzenie psychoruchowe, napady szału, stany depresyjne, halucynacje słuchowo-wzrokowe, utrata apetytu, bezsenność, przekrwienie gałek ocznych, wymioty, biegunka. Jak wyglądają – w postaci białego proszku, kapsułek, tabletek, suszu roślinnego, suszu grzybów. Ryzyko związane z używaniem dopalaczy – ryzyko zdrowotne, uzależnienie a nawet śmierć.

Co zrobić gdy podejrzewasz, że dziecko używa dopalaczy? Nie zwlekaj, zareaguj od razu, ale nie działaj pod wpływem emocji – porozmawiaj z dzieckiem. Zapytaj o powody – dlaczego używa tych substancji. Uświadom mu konsekwencje i zagrożenia związane z ich używaniem. Porozmawiaj na temat nacisku i manipulacji ze strony biorącej dopalacze. Powiedz, że martwisz się o nie i zawiodło twoje zaufanie.

Daj mu szansę poprawy ale przyglądaj się uważnie postępowaniu. Nie daj się przekonać argumentom dziecka, że to nie groźne, naturalne substancje, bezpieczna alternatywa dla narkotyków, że to taka moda. Jeżeli uznasz za konieczne wprowadź nowe zasady i konsekwencje. Jeśli stwierdzisz, że zagrożenie jest poważne szukaj pomocy u specjalistów. Pomoc również znajdziesz : kajda@go2.pl

MONAR - LUTA Ośrodek Rehabilitacyjno – Readaptacyjny Dla Dzieci i Młodzieży 26 – 220 Stąporków Luta Tel. 41 343 25 05 mariomonar@go2.pl Terapia stacjonarna długość terapii uzależniona od indywidualnego programu terapeutycznego zawartego pomiędzy pacjentem i społecznością ośrodka.