Teoria finansów publicznych Prawo finansów publicznych Teoria finansów publicznych (1)

Czym są finanse publiczne? W doktrynie W ujęciu ustawowym (1) Planowanie, gromadzenie, wydatkowanie, wykorzystywanie….. …zasobów majątkowych …środków pieniężnych (2) Dokonywanie…….. …operacji finansowych …operacji gospodarczych (3) … zgodnie z przepisami prawa, przez: korporacje publicznoprawne (inne) jednostki sektora finansów publicznych Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U nr 157 poz. 1240) – dalej jako: NFP NFP 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5) zarządzanie środkami publicznymi; 6) zarządzanie długiem publicznym; 7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. Teoria finansów publicznych (1)

Finanse publiczne a prywatne FINANSE PRYWATNE PODMIOTY Korporacje publiczne ( Skarb Państwa, UE, JST) 2. Sektor Finansów Publicznych Bank centralny Podmioty prawa prywatnego (osoby fizyczne, spółki, przedsiębiorstwa) Korporacje związkowe (partie, fundacje, stowarzyszenia) CEL DZIAŁALNOŚCI Realizacja zadań publicznych Ochrona interesów państwa w sektorze gospodarczym Realizacja interesów gospodarczych lub celów statutowych ŚRODKI EKONOMICZNE Interwencjonizm państwa Centralne zarządzanie Wolna konkurencja rynkowa Indywidualne zarządzanie ŚRODKI PRAWNE Przymus administracyjny Rozwinięty system kontroli finansowej Autonomia woli stron GŁÓWNA METODA DZIAŁANIA Nakaz gromadzenia dochodów (funkcja fiskalna) „Przymus” osiągnięcia zysku Teoria finansów publicznych (1)

Skala finansów publicznych a prywatnych (źródło: m.in. www.forbes.pl) PODMIOT DOCHODY (ZASOBY MAJĄTKOWE) w roku 2014 Skarb Państwa > 1 bln zł* Budżet Państwa 283 mld zł Budżet Unii Europejskiej 136 mld € Budżety JST (razem) 194 mld zł NBP 400 mld zł** * Zabytki i zasoby naturalne – bez wyceny: stan na 31 XII 2013 r. ** pasywa ogółem: stan na 31 XII 2014r. PODMIOT / PRZYCHODY ogółem w roku 2014 Druga dziesiątka firm 1. Orlen / 114 mld zł 11. PKO BP 2. PGNIG / 32 mld zł 12. Fiat Auto Poland 3. Jeronimo Martins / 32 mld zł 13. Orange 4. PGE / 30 mld zł 14. BP Europe 5. Grupa Lotos / 28 mld zł 15. Energa 6. KGHM / 24 mld zł 16. Arcelor Mittal 7. Tauron/ 19 mld zł 17. Tesco 8. Eurocash / 16 mld zł 18. PKP 9. PZU/ 16 mld zł 19. Pekao 10. Grupa Metro AG/ 15 mld zł 20. Lidl Teoria finansów publicznych (1)

(funkcja redystrybucyjna) Funkcje finansów publicznych FISKALNA - REDYSTRYBUCYJNA – STABILIZACYJNA - STYMULACYJNA Budżet publiczny Wtórny podział dochodu narodowego na zadania publiczne (funkcja redystrybucyjna) Redystrybucja: czasowa, podmiotowa, przedmiotowa, terytorialna Podatnicy (wypracowują dochód narodowy) Pobór części dochodów podatników tytułem danin (funkcja fiskalna) FUNKCJA STABILIZACYJNA 1. Obserwacja zjawisk makroekonomicznych PKB Bilans płatniczy Kurs walutowy Poziom inflacji i bezrobocia 2. Kontrola przestrzegania przepisów prawa finansowego 3. Wykrywanie obszarów nieprawidłowości Szara strefa Deficyt i dług publiczny Niegospodarność JSFP 4. Wprowadzanie niezbędnych zmian w systemie finansowym Teoria finansów publicznych (1)

Granice fiskalizmu (1) Źródło : http://ec. europa Granice fiskalizmu (1) Źródło : http://ec.europa.eu/eurostat/euroindicators stan na 31.12.2014 r. Udział dochodów publicznych w PKB Udział wydatków publicznych w PKB Nadwyżka / deficyt względem PKB Dług publiczny względem PKB EU 28 45,2% 48,1% (-) 2,9% 86,8% EA 19 46,6% 49,1% (-)2,4% 91,9% SWE 51,1% 53,0% (-) 1,9% 44 % GER 44,6% 44,0% 0,6% 74,7% POL 38,6% 41,8% (-)3,2% 50,1% ESP 37,8% 43,6% (-) 6,8% 97,9% GRE 45,8% 49,3% (-) 3,5% 177,1% Lider 2014 DEN 59% FIN 59% DEN 1,2% CYP (-) 8,8% EST: 11% GRE: 177,1% Teoria finansów publicznych (1)

Teoria finansów publicznych (1) Granice fiskalizmu (2) Krzywa Laffera Reguła edynburska David Ricardo, 1823 „leave them as you find them” „…podatki zmieniając poziom dochodu i majątku podatnika nie powinny doprowadzać do rezygnacji z działalności, dzięki której ten dochód i majątek został osiągnięty…..” Teoria finansów publicznych (1)

Sprawiedliwość podatkowa Granice fiskalizmu (3) Sprawiedliwość podatkowa Magiczny czworobok Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Wysokość obciążenia podatkowego winna pozostawać w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika (sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie państwo przeznacza wpływy podatkowe muszą być powszechnie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Niska inflacja Niskie bezrobocie Wysoki wzrost gospodarczy Wysoki poziom obrotów handlowych z zagranicą Teoria finansów publicznych (1)

Granice fiskalizmu (4) ( źródło: www.pit.pl/aktualnosci-podatkowe) Teoria finansów publicznych (1)

Funkcja stymulacyjna finansów publicznych POLITYKA FINANSOWA POLITYKA FISKALNA POLITYKA PIENIĘŻNA Realizowana przez organy władzy wykonawczej Realizowana przez bank centralny : NBP ESBC Polityka dochodowa (podatkowa) Polityka wydatkowa Uwarunkowania ekonomiczne i prawne Oczekiwania społeczne Decyzje polityczne Bodźce finansowe (preferencje podatkowe / dotacje / pożyczki) Pobudzanie pozytywnych Hamowanie negatywnych zjawisk gospodarczych Teoria finansów publicznych (1)

Prawo finansowe – cechy charakterystyczne Interdyscyplinarny charakter Metoda regulacji stosunków prawnych = nierównorzędność podmiotów + przymus administracyjny Ogromny zakres przedmiotowy Przepisy materialne Przepisy formalne Przepisy ustrojowe 4. Obszerność i zmienność regulacji prawnej Prawo finansów publicznych: > 200 aktów prawnych, m.in. ustawa o finansach publicznych (2009) ustawa o dochodach JST (2003) ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny FP (2004) ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym (2008) Wieloletni Plan Finansowy (uchwała RM) Prawo podatkowe: > 400 aktów prawnych, m.in. Ordynacja podatkowa (1997) Inne gałęzie prawa finansowego: ustawa o NBP (1997) ustawa Prawo dewizowe (2002) ustawa Prawo celne (2004) socjologia prawo politologia ekonomia Teoria finansów publicznych (1)

Prawo finansowe - systematyka Prawo finansów publicznych Prawo sektora finansów publicznych Prawo daninowe Prawo wydatkowe Prawo o długu publicznym Prawo o planowaniu finansowym Prawo dewizowe i walutowe Prawo podatkowe Krajowe Państwowe Lokalne Wspólnotowe Międzynarodowe Inne gałęzie prawa ściśle związane z prawem finansowym: Prawo celne Prawo bankowe Prawo rynków finansowych Prawo karne skarbowe Prawo ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych Teoria finansów publicznych (1)

Finanse publiczne w Konstytucji RP Zakres regulacji Zasady konstytucyjne Materia budżetowa Deficyt i dług publiczny Finanse samorządowe Daniny publiczne Bank centralny 1 Ochrona interesów finansowych państwa 84, 146, 203, 204, 216, 220, 226, 227 2 Gwarancje praw obywatelskich w zakresie systemu finansowego 20, 22, 32, 61, 64, 217 3 Gwarancje finansowe dla jednostek samorządu terytorialnego 165, 167 - 168 4 Szczególne wymogi co do legislacji finansowej 89, 118, 123, 190, 216 - 226 Teoria finansów publicznych (1)

Konstytucja RP / ochrona interesu finansowego państwa Art. 216. 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art. 220. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 84.  Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Art. 146 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, Art. 204.  1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. Teoria finansów publicznych (1)

Konstytucja RP / gwarancje praw obywatelskich Art. 20.  Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 22.  Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Art. 32.  2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 64.  1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Art. 61.  1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Art. 217.  Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Teoria finansów publicznych (1)

Konstytucja RP/ samorząd terytorialny Art. 165. 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. 2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Art. 167.  1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Art. 168.  Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Teoria finansów publicznych (1)

Konstytucja RP / standardy legislacji finansowej Art. 89 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: (…) 4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, Art. 118. 3. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Art. 123.  1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Art. 190.  3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. Teoria finansów publicznych (1)

Pozakonstytucyjne źródła prawa finansowego Akty powszechnie obowiązujące Pozostałe akty prawne Umowy międzynarodowe 1 Ustawy 2 Rozporządzenia 3 Akty wewnętrzne Obwieszczenia Zarządzenia Uchwały Akty miejscowe Uchwały budżetowe Uchwały w sprawie stawek i zwolnień podatkowych Teoria finansów publicznych (1)