Co ukrywa się za „Czwórką”? Twórca: Józef Chełmoński ( ) Czas powstania: 1881 rok Wymiary: wys. 275 cm, szer. 660 cm Rodzaj dzieła: Obraz Techniki: Olej na płótnie Właściciel: Muzeum Narodowe w Krakowie

Monitorowanie klimatu oraz odpowiedzi obiektów Za obrazem Chełmońskiego „Czwórka” zainstalowano system pomiarowy umożliwiający monitorowanie odkształceń obiektów Zagrożenia obiektów przechowywanych w muzeum „Zielone muzeum”

Wrażliwe na działanie klimatu obiekty dziedzictwa takie, jak: obrazy na płótnie i desce, drewniane rzeźby polichromowane, książki i dokumenty, wyroby rzemiosła artystycznego z drewna, kości, skóry, tkanin, są zazwyczaj złożonymi strukturami składającymi się z wielu warstw wykonanych z higroskopijnych materiałów. Materiały higroskopijne reagują wymiarowo na zmiany wilgotności względnej i temperatury w ich otoczeniu, to znaczy kurczą się pod wpływem spadku wilgotności otoczenia, gdy tracą wodę i rozszerzają się, gdy ją absorbują, w momencie, gdy wilgotność otoczenia rośnie. Stratygrafia: Warstwa malarska Zaprawa podkładowa - mieszanina kleju zwierzęcego z wypełniaczem mineralnym Podłoże drewniane

Na skutek wahań mikroklimatu może dojść do uszkodzenia warstw malarskich na drewnianym podłożu. Podłoże drewniane rozszerza się i kurczy pod wpływem zmian wilgotności znacznie bardziej od warstwy dekoracyjnej, wskutek czego następuje: Kliknij w obrazek pękanie farby wywołane wzrostem wilgotności względnej otoczenia „daszkowanie” warstwy dekoracyjnej wywołane spadkiem wilgotności względnej otoczenia

Ruch drewnianego podobrazia zatrzymany przez sztywną konstrukcję wzmacniającą Połączenie materiałów o różnej odpowiedzi wymiarowej lub zablokowanie możliwości ich swobodnego ruchu może prowadzić do powstania naprężeń w ich strukturze, a to z kolei do nieodwracalnych uszkodzeń obiektów takich, jak: pękanie i deformacje drewna, spękania czy odspojenia warstwy malarskiej.

Monitorowanie odpowiedzi wymiarowej i zmiany kształtu w rzeczywistych warunkach Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach dotyczy czterech obiektów modelowych, którymi są swobodnie odpowiadające deski lipowe imitujące malarstwo tablicowe: dwie bez warstwy złocenia, dwie dodatkowo pozłocone. Ukryty dyskretnie system pomiarowy odkształceń obiektów pomaga ustalić wartości wahań temperatury i wilgotności względnej, które są groźne dla przechowywanych eksponatów ułatwiając w ten sposób planowanie energooszczędnej strategii kontroli klimatu w budynkach muzealnych.

Fot. Karol Kowalik Utrzymywanie komfortowej temperatury w zimie wywołuje groźne spadki wilgotności względnej powietrza, natomiast w lecie utrudnia jego osuszanie. Co więcej, szybka wentylacja pomieszczeń wystawienniczych wymusza przeprowadzanie kosztownego procesu przygotowywania dużych ilości powietrza o ściśle kontrolowanej temperaturze i wilgotności. Działania podnoszące komfort zwiedzających nie służą ochronie zbiorów.

W klimatyzowanych galeriach … … koszty działań podejmowanych w celu zabezpieczającej zbiory kontroli klimatu są porównywalne z kosztami ogrzewania i klimatyzacji dla komfortu zwiedzających. Jedna z czterech central klimatycznych znajdujących się w budynku

Zużycie energii potrzebnej do kontroli klimatu silnie rośnie przy zawężaniu zakresu dopuszczalnych wahań wilgotności względnej. Utrzymywanie stałej wartości wilgotności względnej pod kątem bezpieczeństwa zbiorów w budynku zabytkowym jest niemożliwe i bardzo kosztowne.

Symulacje komputerowe pozwalają określić koszty realizacji możliwych scenariuszy kontroli klimatu. Na ich podstawie można stworzyć właściwe dla danej galerii wytyczne konserwatorskie dotyczące ochrony zbiorów.

W ten sposób MNK łączy dbałość o dziedzictwo kultury z dbałością o środowisko naturalne. Efektywna i energooszczędna ochrona zbiorów w Muzeum Narodowym w Krakowie Sterowanie szybkością wymiany powietrza w zależności od ilości zwiedzających monitorowanej czujnikami stężenia CO 2 Amplituda dopuszczalnych wahań wilgotności względnej powietrza 40-60% W przypadkach silnych mrozów obniżenie dopuszczalnej temperatury do 18 o C

W oparciu o rozumienie strategii kontroli warunków środowiskowych, jak i rozpoznanie funkcjonowania systemów technicznych regulacji klimatu (wentylacji, ogrzewania, chłodzenia, nawilżania i osuszania) wraz z analizą kosztów jego kontroli można opracować bardziej racjonalną, efektywną i oszczędną strategię ochrony bezcennych dzieł sztuki. Projekt HERIVERDE - Efektywność energetyczna instytucji muzealnych i bibliotecznych PARTNERZY:  Muzeum Narodowe w Krakowie  Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN  Biblioteka Narodowa w Warszawie  Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów,  Biuro Projektów Lewicki Łatak  Engineering Consulting & Software Development Projekt finansowany przez NARODOWE CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU w ramach Programu Badań Stosowanych.