Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie „Stan i perspektywy rozwoju spółdzielczości wiejskiej w Polsce” Założenia projektu i rezultaty ilościowe Kraków, 13 kwietnia 2015 r.

Tematyka prezentacji Wprowadzenie do problematyki badawczej Cel i zakres badania Zespół badawczy Metody i techniki przeprowadzonych badań Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań Wykorzystanie wyników badań 2

Po 20 latach reformowania sektora spółdzielczego, jego potencjał zmniejszył się o połowę, a udział w tworzeniu PKB zmalał aż 10-krotnie i wynosi obecnie niespełna 1% przy średniej europejskiej ok. 6%. Tylko w ostatnich 6 latach liczba spółdzielni zmniejszyła się o 26%, podczas gdy np. w znacznie bardziej liberalnej Wielkiej Brytanii, zwiększyła się o 23%. Podobnie ma się rzecz z liczbą członków spółdzielni. Dla wielu ludzi spółdzielnie są jedną z nielicznych szans na ochronę własnych interesów i zabezpieczenie sobie godnego życia. Wprowadzenie do problematyki badawczej 3

Spółdzielnie, stanowią istotny element społecznej gospodarki rynkowej (opierają swoją działalność na wartościach, demokracji, równości, samopomocy, samoodpowiedzialności, sprawiedliwości i solidarności Organizacje będące wspólnotami ludzi należą do najbardziej trwałych i bezpiecznych (system spółdzielczy) Stanowią ważny element budowy zrównoważonego państwa, zapewniający rozwój i poprawę bezpieczeństwa społecznego ( stanowisko wobec spółdzielczości wyrażone w dokumentach programowych Europejskiej Partii Ludowej ) Wprowadzenie do problematyki badawczej 4

Polskie rolnictwo charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem (około 1,5 mln. gospodarstw) Tylko 1/3 prowadzi produkcję towarową na rynek Spółdzielczość rolnicza jest szansą głównie dla rolników towarowych Drobni producenci rolni mają szansę organizowania się w organizacje producencko-konsumenckie Polscy rolnicy są bardzo słabo zorganizowani – zalewie 8-9% wspólnie zaopatruje się i zbywa towary, przy czym te wskaźniki są różne w różnych branżach Wprowadzenie do problematyki badawczej 5

Cel i zakres badania Zadanie realizowane w wyniku wybrania przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA oferty CDR Oddział w Krakowie, Zadanie finansowane ze środków KSOW Zadanie realizowane przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie przy udziale pracowników nauki UJ, UR w Krakowie i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 6

Cel główny badania:  ocena stopnia zaspokajania potrzeb społecznych i gospodarczych członków spółdzielni (głównie rolników),  rozpoznanie i zbadanie struktur organizacyjnych w aktualnie funkcjonujących spółdzielniach na obszarach wiejskich  analiza stosunków członkowskich w spółdzielniach  zidentyfikowanie nowych nurtów kształtujących idee spółdzielcze na wsi w zmieniających się warunkach społeczno-gospodarczych. Cel i zakres badania 7

Cele szczegółowe:  zgromadzenie informacji niezbędnych do analizy roli członków spółdzielni w kontekście jej podstawowej działalności: społecznej i gospodarczej.  zdefiniowanie warunków wewnętrznych i zewnętrznych niezbędnych dla zapewnienia utrzymania i rozwoju działalności istniejących spółdzielni oraz tworzenia nowych podmiotów, w tym rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich z wykorzystaniem formy spółdzielni.  zbadanie i opisanie roli spółdzielczości w rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.  określenie możliwości oddziaływania idei spółdzielczej na inne formy aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich jak np. grupy producentów rolnych czy podmioty ekonomii społecznej. Cel i zakres badania 8

W metodologii postawiono 22 pytania badawcze, które służyły:  ustaleniu aktualnego stanu i sposobów realizacji przez członków spółdzielni jej podstawowej działalności oraz roli członków w tym kontekście  ocenie szans szerszego włączenia się rolników i innych mieszkańców wsi w rozwój ruchu spółdzielczości wiejskiej w Polsce  ustaleniu uwarunkowań rozwoju podmiotów gospodarczych opartych na spółdzielczych formach prawnych  identyfikacji elementów potencjału spółdzielni dla rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Cel i zakres badania 9

Badania zostały prowadzone z zastosowaniem następujących technik badawczych:  wywiad telefoniczny wśród prezesów lub członków zarządów spółdzielni  ankieta pocztowa wśród rolników-członków spółdzielni,  zogniskowany wywiad grupowy z przewodniczącymi (członkami) rad nadzorczych spółdzielni  wywiad pogłębiony, wśród prezesów spółdzielni lub członków zarządu regionalnych związków rewizyjnych  analiza danych zastanych w krajowych związkach rewizyjnych i innych jednostkach zrzeszających spółdzielnie Cel i zakres badania 10

W ramach realizacji zadania badania zostały przeprowadzone wśród:  rolników-członków spółdzielni  członków zarządów i rad nadzorczych spółdzielni  członków zarządów regionalnych związków rewizyjnych  w Krajowej Radzie Spółdzielczej i krajowych związkach rewizyjnych Cel i zakres badania 11

Spółdzielnie wśród których prowadzono badania:  Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”;  Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne;  Spółdzielnie Ogrodniczo-Pszczelarskie;  Spółdzielnie Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych;  Spółdzielnie Mleczarskie;  Banki Spółdzielcze;  Spółdzielnie Socjalne;  Spółdzielcze Grupy Producentów Rolnych. Cel i zakres badania 12

Zespół badawczy Całością badań kierował Zespół Ekspertów powołany przez Dyrektora CDR Oddział w Krakowie w składzie:  prof. zw. dr hab. Janusz Żmija (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie)  dr hab. Zbigniew Brodziński (Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie)  dr hab. Józef Kania (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie)  dr hab. Piotr Nowak (Uniwersytet Jagielloński)  dr Barbara Kiełbasa (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie)  dr Krystyna Vinohradnik (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie 13

 dr Leszek Leśniak (Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie)  mgr inż. Klaudiusz Markiewski (Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie)  mgr Adam Dąbrowski (Uniwersytet Jagielloński) Funkcję przewodniczącego pełnił dr Zbigniew Brodziński, funkcję sekretarza dr Leszek Leśniak. Recenzję publikacji wykonał prof. dr hab. Janusz Żmija. Zespół badawczy 14

Badania jakościowe: Zogniskowany wywiad grupowy (FGI),  Przeprowadzono 6 ZWG w województwach: małopolskim mazowieckim opolskim warmińsko-mazurskim wielkopolskim zachodniopomorskim Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 15

Badania jakościowe cd.: Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI),  Przeprowadzono 23 wywiady pogłębione w tym: 19 z prezesami lub członkami zarządów spółdzielni 4 z przedstawicielami związków rewizyjnych: Związek Rewizyjny Spółdzielczości Rolniczej – Poznań Opolskiego Związku Rewizyjnego RSP Małopolski Mleczarski Spółdzielczy Związek Rewizyjny Małopolskiego Spółdzielczego Związku Rewizyjnego Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 16

Badania jakościowe Analiza danych zastanych (Desk Research)  przeprowadzona w 9 związkach rewizyjnych i innych jednostkach zrzeszających spółdzielnie (tj. Krajowa Rada Spółdzielcza oraz krajowe związki rewizyjne: Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”; Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych; Spółdzielni Ogrodniczo- Pszczelarskich; Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych; Spółdzielni Mleczarskich; Banków Spółdzielczych; Spółdzielni Socjalnych; Krajowy Związek Grup Producentów Rolnych – Izba Gospodarcza). Przedmiotem analizy były statuty, programy i plany działania, sprawozdania z ich realizacji oraz dane statystyczne dotyczące liczby podmiotów i liczby członków, dane finansowe w tym dotyczące majątku trwałego w ostatnich 3 latach. Celem analizy danych zastanych było uzyskanie wiedzy niezbędnej do osiągnięcia wszystkich celów szczegółowych, a także udzielenia odpowiedzi na konkretne pytania badawcze. Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 17

Badania ilościowe Wywiad kwestionariuszowy realizowany telefonicznie (CATI)  badania realizowało Biuro Badań Społecznych Obserwator w terminie od 3 marca do 23 marca Teleankieterzy zrealizowali 420 wywiadów  dobór respondentów do badania miał charakter losowy z wcześniej ustalonej bazy spółdzielni  badani byli informowani o charakterze i celu badania oraz zapewniani o poufności udzielanych odpowiedzi, danych personalnych respondentów oraz spółdzielni Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 18

Badania ilościowe Wywiad kwestionariuszowy realizowany telefonicznie (CATI) – przebieg badania:  liczba połączeń 4204  liczba ankieterów 8  średnia liczba wywiadów na ankietera 52  średnia liczba połączeń na ankietera 525  średni czas trwania poprawnego wywiadu 00:17:19 Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 19

Badania ilościowe Ankieta pocztowa:  Wysłano ponad 2000 listów z ankietami do rolników głównie spółdzielców  Otrzymano zwrotnie 246 ankiet, spośród których zakwalifikowano do analizy 210 ankiet  Liczba otrzymanych ankiet nie odbiega od wyników średnich tej techniki badawczej, dla której ilość zwrotów waha się w granicach 8-10%. Wyniki ilościowe przeprowadzonych badań 20

Zakładamy że: rezultaty przeprowadzonych badań mogą służyć podejmowaniu działań wzmacniających proces odradzenia wiejskiej spółdzielczości, co powinno wpłynąć na poprawę warunków życia gospodarczego jak również społecznego wsi zgromadzony i opracowany materiał poznawczy dostarczy wiedzy o zachodzących procesach w samych spółdzielniach jak i w ich otoczeniu zewnętrznym będzie wykorzystany do popularyzacji idei spółdzielczej wśród rolników i innych mieszkańców wsi, a także posłuży upowszechnieniu wiedzy o spółdzielczości wiejskiej w Polsce wśród doradców rolnych, głównie z publicznych jednostek doradztwa rolniczego Wykorzystanie wyników badań 21

Dziękuję za uwagę Klaudiusz Markiewski CDR O/Kraków 22