HISTORIA KULTURY I SZTUKI - ćwiczenia mgr Monika Moroz monika.moroz@wstijo.edu.pl I semestr studia niestacjonarne Wyższa Szkoła Turystyki i Języków Obcych w Warszawie

Wielkie radości pochodzą z oglądania pięknych dzieł. Demokryt Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (Spanish), Maria de Austria, 1652 r., Wym. 234 cm x 131,5 cm Royal Collection, Prado Museum, Madrid

Sztuka w dzisiejszym rozumieniu słowa narodziła się stosunkowo późno. POCZĄTKI SZTUKI Sztuka w dzisiejszym rozumieniu słowa narodziła się stosunkowo późno. Początkowo, to co uważamy za walor artystyczny, miało funkcję mityczną, sakralną bądź symboliczną. W każdej społeczności ludzkiej sztuka stanowi część złożonej struktury wierzeń i obrzędów, tradycji i obyczajów, mitu i historii. Przez wiele stuleci sztuka była traktowana na równi z rzemiosłem. Dopiero około XVI wieku na Zachodzie malarze czy rzeźbiarze uzyskali status wyższy niż wyrobnicy, jakimi byli garncarze, stolarze czy tkacze. Wenus z Willlendorfu, Austria, ok.. 30 000 – 25 000 p.n.e., wapień, wys. 11,5 cm, Naturhistorisches Museum, Wiedeń

Podobnie ubiór spełniał często rolę nie tylko praktyczną i użytkową (okrycie się przed zimnem), lecz symboliczną a nawet magiczną. W przypadku ludów pierwotnych chodziło w znacznej mierze o przyswojenie sobie cech innych istot (głównie zwierząt) a także ochrona przed złymi mocami. Przykładem tego może być kultura Olmeków w Meso- Ameryce (od ok. 1200 p.n.e. – do ok.500 p.n.e.) Were – jaguar, hache olmèque en jade, British Museum, pochodzenie – Ameryka Łacińska,

Nike z Samotraki, ok.. 190 p.n.e., marmur, Museé du Louvre, Paryż Odniesienia do świata zwierząt pojawiają się niezależnie w sztuce wielu cywilizacji. Mają one jednak różny wymiar. Podczas gdy w sztuce ludów pierwotnych są one realnym uosobieniem sił drzemiących w zwierzęciu, tak w sztuce cywilizacji bardziej rozwiniętych mają one charakter alegoryczny, wielowarstwowy, jak np. postacie z mitologii greckiej. Żeński demon, ok. 3500 – 3000 p.n.e., wapień krystaliczny, wys. 8,9 cm, Brooklyn Museum, Nowy Jork Nike z Samotraki, ok.. 190 p.n.e., marmur, Museé du Louvre, Paryż

- Potrzeba reprezentacji jest ważnym elementem ubioru, obecnym właściwie w każdej cywilizacji zarówno staro jak i nowożytnej. Ozdoby ubioru pozwalały na identyfikację z istotą wyobrażoną lub bóstwem. U ludów pierwotnych identyfikacja ta była realna, natomiast ma ona walor symboliczny u ludów na wyższym stopniu rozwoju. Z potrzeby ekspresji tych właśnie obrzędów religijnych narodził się Teatr. - Od początków dziejów strój symbolizował status, władzę lub jej brak oraz pełnione funkcje Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, portret papierza Innocentego X, 1650 r., Doria Pamphilj Galery, Rzym

Strój legitymizował osobę piastującą określone funkcje, było tak w przypadku władców, kapłanów czy wojowników. Każdy z nich potrzebował atrybutów swej funkcji, by bezbłędnie zostać rozpoznanym jako osoba piastująca określone stanowisko bądź rolę społeczną Toga sędziowska Rycerz Zakonu Krzyżackiego ok..1226 r.

Ubiór był także oznaką bogactwa oraz przynależności do określonej grupy społecznej. Chęć wyróżniania się poprzez zewnętrzne atrybuty również dzisiaj jest niekwestionowaną oznaką statusu materialnego oraz często manifestowania przynależności do określonej grupy politycznej czy światopoglądowej. Dwór Ludwika XIV francuskiego le Roi Soleil opływał bogactwem w przeciwieństwie do prostoty stroju manifestowana np. przez przywódców totalitarnych reżimów jak Mao Tse Tung Mao Tse Tung, przywódca totalitarnych Chin 1949 - 1976 Hyacinthe Rigaud, Louis XIV, 1701, Versailles

TRZY PODSTAWOWE FAZY ZMIAN UBIORU FAZA PIERWSZA Od starożytności do ok. XIV w. Mimo relatywnie długiego okresu nastąpiło niewiele zmian w noszonych strojach. Brak cech narodowych. Zazwyczaj długi i obszerny, był poniekąd odzwierciedleniem zamierzchłych funkcji sakralnych i magicznych. FAZA DRUGA XIV – XIX w. okres wzmożonego rozwoju kulturowego i przemysłowego. Strój nabiera cech narodowych oraz zmienił swój charakter na bardziej osobisty. Stopniowe odejście od funkcji religijnych. Ubiór stał się krótszy i bardziej dopasowany. FAZA TRZECIA Od połowy XIX w. do dziś. Rewolucja przemysłowa, rozwój nowych technik produkcyjnych, produkcja na skalę masową. Upowszechnienie i umiędzynarodowienie ubioru. Europejski ekspansjonizm w sferze mody. Narodziny haute-couture w połowie XIX w., które w przeciwieństwie do popularnego prêt-à-porter łączy zachowanie cech osobistych ubioru (chęć wyróżniania się) z przywilejami wyższej klasy społecznej jakim jest m.in. przywilej luksusu.

W XX w. ubiór stał się manifestacją siebie w wymiarze kulturowym i społecznym. Był oznaką już nie tylko statusu, lecz kontestacji zastanego porządku czy wyznawania określonych ideałów. Możliwa stała się mondializacja wzorców. Każdy wybierał swój ideał, na którym się wzorował np. ….

Bibliografia 1. Francois Boucher – Historia Mody, wyd. Arkady, 2009 2. Historia Sztuki Świata – Hugh Honour, John Fleming, wyd. Arkady, 2002 3. Sztuka i Czas, Barbara Osińska, wyd. szkolne i pedagogiczne, 2001 i kolejne