Oligopol – konkurencja i współpraca Dr Irena Rumianowska Katedra Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej UE Wrocław

Oligopol – konkurencja i współpraca Podstawowe cechy oligopolu Koncepcje ustalania wielkości produkcji w oligopolu Cena w warunkach oligopolu Ustalanie ceny metodą narzutu na koszty Załamana krzywa popytu w oligopolu – stabilność cen Przywództwo cenowe w oligopolu Bariery wejścia i bariery wyjścia na rynkach oligopolistycznych Koncepcja J.Baina, Koncepcja rynków spornych. Formy konkurencji rynkowej firm oligopolistycznych Współpraca i porozumienia na rynkach oligopolistycznych czynniki sprzyjające porozumieniom, ciche porozumienie, kartel, konkurencja i porozumienia w świetle teorii gier. dr Irena Rumianowska

1. Właściwości rynku oligopolistycznego Oligopol podaży - niewielu sprzedających i wielu kupujących. Każdy ze sprzedających posiada znaczny udział w rynku. Duopol - dwóch oferentów Oligopol popytu występuje - niewielu nabywców i wielu sprzedających. Produkt oferowany na rynku może być: - jednorodny, nabywcy nie mają preferencji - oligopol homogeniczny, zróżnicowany, nabywcy mają preferencje - oligopol heterogeniczny. Ograniczone wejście na rynek i ograniczone wyjście z rynku. Rynek nie jest doskonale przejrzysty. Producenci obserwują swoje poczynania i próbują przewidzieć decyzje konkurentów. Od nich uzależniają swoje decyzje o ilości i cenie oferowanego produktu. Każda firma, budując swoją strategię rynkową, musi liczyć się z reakcjami przedsiębiorstw konkurencyjnych. dr Irena Rumianowska

Właściwości rynku oligopolistycznego Wybór: konkurencja czy porozumienie? konkurowanie z rywalami prowadzące do uzyskanie dla siebie większego udziału w zyskach gałęzi. współzależność przedsiębiorstw może sprawić, że będą dążyć do porozumienia między sobą. Oligopol bez porozumienia – przedsiębiorstwa nie zawierają żadnego porozumienia między sobą ani formalnego ani nieformalnego. Oligopol z porozumieniem - uczestnicy porozumieli się (formalnie lub nieformalnie) co do ograniczenia konkurencji między sobą. dr Irena Rumianowska

3. Ustalanie ceny metodą narzutu na koszt przeciętny Firmy mogą utrzymać w branży długookresową równowagę, ponieważ wejście na rynek jest utrudnione; Sposób ustalania ceny: P = AVC + GPM ; gdzie: GPM = AFC + NPM GPM – przeciętny zysk surowy przeciętny koszt stały (AFC), przeciętny zysk ekonomiczny (NPM). Warunki ustalania ceny tą metodą: Warunek maksymalizacji zysku: MC =MR  cena ustalona metodą narzuty na koszt przeciętny może być tylko dla popytu elastycznego (MR>0); Przeciętny koszt zmienny jest stały w długim okresie, Przedsiębiorstwo zna elastyczność cenową popytu i ma pewność, ze poziom ceny będzie stały. Zatem dla założonego narzutu n mamy: P = AVC (1+n) przy czym: dr Irena Rumianowska

Koncepcja załamanej krzywej popytu (P.M.Sweezy, oraz R.L.Hall i C.J.Hitch) Koncepcja załamanej krzywej popytu tłumaczy zjawisko stabilności cen w warunkach oligopolu. Zmiany w kosztach produkcji nie powodują zmiany ceny. dr Irena Rumianowska

Koncepcja załamanej krzywej popytu Firmy reagują na obniżki cen, dokonywane przez każdą z nich: 1/ Jeżeli jedna z firm podniesie cenę, to straci część nabywców na rzecz rywali, gdyż oni powstrzymają się od naśladowania jej. 2/ Jeżeli firma zainicjuje obniżkę cen, to podobnie zachowają się pozostali konkurenci w obawie przed utratą nabywców na rzecz firmy obniżającej cenę. dr Irena Rumianowska

Koncepcja załamanej krzywej popytu Krzywa popytu na produkty firmy załamuje się a krzywa przychodu marginalnego staje się nieciągła w punkcie załamania krzywej popytu. W obszarze nieciągłości linii MR przedsiębiorstwo nie reaguje na zmianę kosztów. Cena maksymalizująca zysk pozostaje stała. dr Irena Rumianowska

Przywództwo cenowe firmy dominującej Założenie: w danej gałęzi istnieje przedsiębiorstwo - lider mające dominujący udział w rynku, pozostałe przedsiębiorstwa są małe. Konsekwencje: przywódca ustala cenę dla całego rynku a pozostałe firmy sprzedają swoją produkcję po ustalonej cenie w takiej ilości jaką są zdolne po tej cenie zaoferować. dr Irena Rumianowska

Przywództwo cenowe Przywództwo cenowe firmy o niskich kosztach Cenę rynkową wyznacza firma posiadające najniższe koszty wytwarzania; Firmy, mające wyższe koszty, zmuszone są do sprzedawania swoich produktów po cenie wyznaczonej przez przywódcę; Poziom zysku tych firm zależy od relacji pomiędzy ich kosztami produkcji a kosztami lidera. dr Irena Rumianowska

Koncepcja barier wejścia w oligopolu - koncepcja J. Baina Rodzaje konkurencji w oligopolu: konkurencja istniejąca obecnie, konkurencja potencjalna (założenie: wejście wolne). Cena blokująca wejście na rynek - cena, której poziom nie jest atrakcyjny dla potencjalnych konkurentów. dr Irena Rumianowska

Koncepcja barier wejścia w oligopolu - koncepcja J. Baina Warunek wejścia – narzut λ, który przedsiębiorstwa określają w stosunku do ceny równowagi doskonałej PE = LAC = LMC , (narzut λ kształtuje cenę blokującą wejście na rynek) Cena blokująca wejście na rynek: PL = PE (1+ λ ) dr Irena Rumianowska

Koncepcja barier wejścia w oligopolu - koncepcja J. Baina Cena monopolowa P* - dla MR=LMC -maksymalizacja zysku monopolowego; zagrożenie wejścim nowych firm. PL1 – ustalona dla e>1 metodą narzutu na koszty, cena blokująca wejście na rynek; zapewnia zysk większy od zysku normalnego. PL2 – ustalona dla e<1; służy do zablokowania wejścia na rynek; osiąganie max zysku w długim okresie. PE=LAC=LMC; ochrona przed potencjalną konkurencją, zapewnia zysk normalny dr Irena Rumianowska

Koncepcja barier wejścia w oligopolu - koncepcja J. Baina Przedsiębiorstwa działające w oligopolu w długim okresie tworzą bariery wejścia na rynek. Bariery niezamierzone: produkcyjne (niskie koszty,) handlowe (następstwo różnicowania produktu) Bariery zamierzone: różnicowanie produktu, niski koszt produkcji, korzyści skali, wysoki koszt wejścia na rynek (dostęp do pożądanego kapitały finansowego). dr Irena Rumianowska

Teoria rynków spornych (W.J.Baumol, J.C.Panzar, R.W.Wiling) Problem: potencjalna konkurencja a blokowanie wejścia na rynek . Teza: Na rynkach konkurencji oligopolistycznej możliwe jest osiąganie efektywności gospodarczej właściwej dla rynków konkurencji doskonałej jeżeli są on rynkami doskonale spornymi. Rynek o nieograniczonej swobodzie wejścia i wyjścia - rynkiem w pełni konkurencyjny, w rozumieniu konkurencji potencjalnej. Rynki doskonale sporne – rynki, na których firmy nie ponoszą kosztów zatopionych. Koszty zatopione (sunk cost) - koszty, które ponosi firma przy wejściu do branży, których nie mogłaby odzyskać przy opuszczaniu branży. dr Irena Rumianowska

Teoria rynków spornych Na rynku doskonale spornym każda firma będzie postępować zgodnie z regułami obowiązującymi w warunkach konkurencji doskonałej. Większość realnych rynków charakteryzuje się niewysokim stopniem sporności, silniejszymi bądź słabszymi barierami wejścia i wyjścia - możliwość realizacji zysku ponadnormalnego dr Irena Rumianowska

Współpraca w warunkach oligopolu Formy współpracy w oligopolu: fuzja przedsiębiorstw działających na tym samym lub innym rynku, porozumienie kartelowe, zmowy dotyczące przywództwa cenowego. Zmowa - tajne lub jawne porozumienie między przedsiębiorstwami funkcjonującymi na danym rynku, która ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji. Zmowa może dotyczyć między innymi: ustalania cen, wielkości produkcji i sprzedaży, podziału rynków zbytu i zaopatrzenia, wspólnej akcji tworzenia barier wejścia dla nowych konkurentów rzeczywistych bądź potencjalnych. Kartel oznacza porozumienie lub współdziałanie przedsiębiorstw (bądź państw-producentów) danej gałęzi dotyczące ustalania poziomu ceny i udziałów w rynku poszczególnych uczestników. dr Irena Rumianowska