„Noc kryształowa” czyli początek represji ludności żydowskiej

Hitler uważał, że to Aryjczycy są rasą najdoskonalszą, a szczególna pozycja należała się narodowi Niemieckiemu. Za najniższą rasę Hitler uważał Żydów, którzy po przejęciu przez niego władzy mieli zostać usunięci z Europy.

A oto fragment z książki autorstwa Adolfa Hitlera „Main Kampf” i jego poglądy dotyczące Żydów :

„Każde skrzyżowanie dwóch istot o niejednakowej wartości daje w rezultacie produkt pośredni między wartością obojga rodziców. [...] Mówiąc zwięźle, każde skrzyżowanie rasy daje zawsze w wyniku upadek poziomu rasy wyższej. [...] To, co widzimy dzisiaj z ludzkiej kultury, osiągnięcia sztuki, nauki, techniki, jest prawie wyłącznie produktem Aryjczyka. Ten właśnie fakt pozwala wyciągnąć wniosek, że Aryjczyk był twórcą w ogóle wyższego społeczeństwa. [...]”

9 listopada 1938r, czyli dwa dni po strzałach do sekretarza ambasady - radcy Ernsta vom Ratha, w Paryżu Hitler i jego podwładni obchodzą w Monachium kolejną rocznicę nieudanego puczu z 1923 roku. W czasie uroczystości głos zabiera dr Goebbels, powiadamiając zebranych o śmierci radcy oraz domaga się reakcji na zamach, „którego życzyło sobie całe żydostwo”.

Jego słowa stanowią sygnał do rozpoczęcia zamieszek antysemickich, które w historii zapiszą się jako „Noc kryształowa”. Uczestniczyły w nich jednostki SA i SS, które przygotowały grupy lokalnych bojówek. Największą skalę wydarzenia osiągnęły w Norymberdze, Hamburgu, Monachium i Frankfurcie.

Przez całą noc bito wyciąganych z domów Żydów, niszcząc zarazem ich majątek. Stąd też nazwa Kriestallnacht, która była związana z masowym tłuczeniem szyb i kryształów, co miało wskazywać wyłącznie na materialny charakter zniszczeń.

Tymczasem w trakcie wydarzeń zginęło kilkadziesiąt osób narodowości żydowskiej, a 20-30tys. Żydów skierowano do obozów koncentracyjnych. Spalono 267 synagog oraz zniszczono bezcenne dzieła sztuki. Konsekwencją tejże listopadowej nocy były kolejne represje – Żydom nakazano zapłacenie odszkodowania za szkody powstałe w czasie Nocy Kryształowej czyli ponad miliard marek.

Po wybuchu wojny polityka nazistów wobec Żydów była wprowadzana w kolejnych krajach europejskich w miarę ich zajmowania przez wojska niemieckie. „Noc kryształowa” zapoczątkowała okres wzmożonych represji antyżydowskich na terenie III Rzeszy.

„Noc kryształowa” w Gliwicach

Gliwice rok 1938 Od roku wśród żydowskiej społeczności Gliwic daje się wyczuć nastrój przygnębienia. 15 lipca 1937 roku wygasła bowiem obowiązująca w regionie od 15 lat genewska konwencja o ochronie mniejszości narodowych. Na traktowany dotychczas odmiennie teren spada rasistowskie ustawodawstwo III Rzeszy. Część gliwickich Żydów wyjeżdża w rezultacie za granicę, zaś mieszkający w tym okresie w mieście 33 polskie rodziny żydowskiego pochodzenia zostają w październiku 1938 roku zmuszeni do opuszczenia państwa niemieckiego.

7 listopada 1938 roku, w gazecie „Volksstime” opublikowano: „W przypadku śmierci vom Ratha, naród niemiecki będzie mógł uderzyć z mocą w Żydów”. Dzień później kierownictwo przedszkola żydowskiego w Gliwicach donosi Arthurowi Kochmannowi o antyżydowskich ekscesach wokół placówki, prowokowanych przez aryjskie dzieci. „Brak jednak szerszych, dokładniejszych wzmianek w dokumentach gminy na temat przebiegu „nocy kryształowej” w Gliwicach. Są tylko eufemizmy w stylu: „listopadowe wypadki” - zauważa Julia Cartarius z University College London. Badaczka rekonstruuje więc przebieg wydarzeń na podstawie innych, zachowanych do naszych czasów, materiałów źródłowych.

Wspomnienia świadków „W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku członkowie lokalnej SS zabrali klucze do naszej synagogi, a następnie podpalili jej zabudowania – wspomina początek pogromu Erich Schlesinger. Była godz. 1.40, niedługo później rozpoczęła się demolka żydowskich sklepów w mieście. Ernst Koenigsfeld dodaje: – Około czwartej nad ranem obudził mnie kantor, naprzemiennie płaczący i załamujący ręce z okrzykiem: „Synagoga się pali! Wszystko stracone!”. Wybiegłem na zewnątrz wraz z przyjacielem, dr. Ludnowskym. Bożnica płonęła. Postanowiliśmy się ukryć i jak najszybciej opuścić miasto. Obawialiśmy się aresztowań.

Kilka dni później udało nam się przedostać do Berlina i uzyskać w brytyjskiej ambasadzie wizy do Indii. Podczas podróży powrotnej na Górny Śląsk złapało nas jednak gestapo. Byliśmy, jak się później okazało, poszukiwani w całym regionie jako „zbiedzy”. Cudem uniknęliśmy wsadzenia do więzienia – uratowały nas brytyjskie wizy i zapewnienia, że jesteśmy doktorami w służbie rządu Jego Królewskiej Mości, oczekującymi oficjalnego zezwolenia na powrót do Wielkiej Brytanii. Inni nie mieli takiego szczęścia...”

Aresztowania, zniszczenia „Tej nocy i następnego dnia wszyscy żydowscy mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat zostali aresztowani i po dwóch dniach odsiadki wywieziono ich koleją do obozów w Buchenwaldzie i Dachau” relacjonuje Ernst Schlesinger. Na polecenie dr. Paltena, prezydenta policji okręgu przemysłowego, synagoga w Gliwicach zostaje wysadzona. Podczas transportów do obozów koncentracyjnych ginie co najmniej 6 osób. Śmierć ponoszą też ci, którzy pozostając w mieście, nie mają sił, aby się bronić – jak obłożnie chora kobieta, wywleczona z łóżka i rzucona na podłogę przez nazistów, a następnego dnia znaleziona martwa. Większość, po trudnych przeżyciach obozowych, wróci jednak do rodzinnych Gliwic.

Data budowy: 1859/61 Data zburzenia: 9 na 10 listopada 1938 Tradycja: reformowana Architekt: S.Lubowski, L.Troplowitz Budulec: murowana Obecnie: nie istnieje

Los nie oszczędzi nikogo „Wszystkich Żydów obowiązywał od tego czasu przymus pracy: mężczyzn zatrudniano przy najcięższych pracach niezależnie od ich stanu zdrowia, zawodu i wykształcenia, a kobiety musiały zamiatać ulice. Żydzi nie mogli ponadto mieszkać w kamienicach i domach nieżydowskich, poza tym zmuszono ich do przesiedleń. Odtąd jedna rodzina mogła zajmować tylko jeden pokój, bez względu na ilość osób. Jednocześnie Żydzi nie mogli posiadać aparatów radiowych i zwierząt domowych, zabierano im kosztowności, futra, maszyny do pisania” pisze Bożena Kubit w monografii „Żydzi gliwiccy”. W mieście, tak jak i w całych Niemczech, rozpoczął się proces aryzacji, w wyniku którego gliwicka policja jęła nawet odbierać i przejmować żydowskie majątki.

Gliwice po „Nocy kryształowej” 12 listopada 1938 roku Hans Goering przedstawia swój projekt polityki antyżydowskiej. Przewiduje on m.in. rozbiórkę spalonych synagog, a na ich miejscu zbudowanie domów mieszkalnych, parkingów, rasistowskie ograniczenia: zakaz wstępu do kin, teatrów, kabaretów, wydzielenie specjalnych miejsc dla Żydów w parkach, komunikacji i szpitalach, oddzielne szkoły dla żydowskich dzieci, zakaz prowadzenia działalności przemysłowej i handlowej, nakaz umieszczania w dowodach tożsamości imion Israel lub Sara. Ludzie obawiają się zagłady. W tym samym roku gliwicki aptekarz Kunz podejmuje nawet próby ratowania żydowskich dzieci poprzez wysyłanie ich na emigrację do Anglii, Holandii i Belgi. Akcje te kończą się, niestety, fiaskiem.

Memento Wedle oficjalnego spisu mieszkańców Gliwic z 17 maja 1939 roku w mieście przebywa 902 Żydów. W maju 1942 roku rozpoczną się ich deportacje do obozu Auschwitz-Birkenau. Ostatnia grupa niemieckich Żydów zniknie z miasta w lutym 1943 roku. Uda się przetrwać tylko osobom z małżeństw mieszanych.

Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem. W dniu tej rocznicy, Już od roku 1988, w dniu rocznicy „Nocy Kryształowej” obchodzony jest także Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem.

„To, że […] mówimy wprost o wydarzeniach z 9 listopada 1938 roku jest aktem sprzeciwu wobec nietolerancji i antysemityzmu, która ciągle tkwi w wydawałoby się cywilizowanych ludziach rozwiniętych społeczeństw. Dlatego wielu z nas uznaje, że do historii nie należy wracać. Trzeba wracać, trzeba o tym mówić, trzeba próbować zrozumieć, zrozumieć także samego siebie, aby takie tragedie nigdy więcej się nie powtórzyły.” Krzysztof Karwowski

Źródła : „Dzieje świata” 1976r, „Encyklopedia Historia” wyd. GREG 2007r, H. Marcinkowska, http://fzp.jewish.org.pl, United States Holocaust Memorial Museum, http://www.ushmm.org Miejski Serwis Informacyjny, http://www.um.gliwice.pl, http://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa_Synagoga_w_Gliwicach, Fotografie: http://eternity.xhost.ro, http://www.towson.edu, http://pl.wikipedia.org.

Autorka prezentacji : Agnieszka Walczak Klasa III LO