Ocena ryzyka zawodowego to proste! Niniejsza prezentacja została opracowana w Głównym Inspektoracie Pracy, do wykorzystania przez wszystkie Okręgowe Inspektoraty Pracy podczas szkoleń prowadzonych dla pracodawców w okręgach, w ramach realizacji tematu E: Kampania informacyjno-promocyjna Ocena ryzyka zawodowego.

Wprowadzenie 1. Ryzyko zawodowe – narzędzie do poprawy warunków pracy Kodeks pracy: 1991 r. - art. 215 1996 r. - art. 226, 227, 23711a Pracodawca: ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. W wyniku harmonizowania przepisów prawa polskiego z wymaganiami unijnymi, w szczególności dyrektywy ramowej 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, zapisy dotyczące ryzyka zawodowego wprowadzono do Kodeksu pracy w 1991 roku. Pierwszy zapis, jaki pojawił się na temat ryzyka zawodowego zawierał się w jednym zdaniu w art. 215 kodeksu pracy: „Zakład pracy zobowiązany jest do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą.” Po nowelizacji w 1996 r. pracodawca został zobowiązany do: oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko (art. 226 pkt 1); informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226, pkt 2); ponadto, do stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą (art. 227 § 1); oraz konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących oceny ryzyka zawodowego przy wykonywaniu określonych prac (art. 23711a § 1 pkt 2).

Wprowadzenie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (m.in. definicje, § 39 i nast.) Ale zacznijmy od definicji ryzyka zawodowego, która pozwoli zrozumieć, jakie elementy są brane pod uwagę podczas jego oceny. Definicja zawarta jest w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy: Ryzyko zawodowe – to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty – np. niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.   Na szczególną uwagę w tym miejscu zasługuje sformułowanie zagrożenia zawodowe – które stanowią odniesienie naszej oceny. Zgodnie z tym samym aktem prawnym przez zagrożenie rozumie się stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę. Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się dla wykonywanych prac w zakładzie, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, szkodliwych czynników biologicznych oraz zmianie organizacji pracy. Co ważne – pod uwagę bierze się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac! Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty – np. niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Ocena ryzyka zawodowego – narzędzie do poprawy warunków pracy Wprowadzenie Zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno następować poprzez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy, stosowania środków profilaktycznych, informowania i szkolenia pracowników. Wymagania paragrafu 39 i następnych stanowią uszczegółowienie obowiązku ustawowego zawartego w KP. W rozporządzeniu zawarte są podstawowe wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na ogólne stwierdzenie dające początek przepisom szczegółowym na ten temat. Pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, przede wszystkim przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych środków profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników. Wyraźnie z niego widać, że zadania dotyczące ograniczania ryzyka zawodowego są ukierunkowane na stworzenie pracownikom bezpiecznych warunków pracy. To właśnie zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom jest podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego. Dokonuje się tego poprzez wyeliminowanie lub ograniczenie wpływu zagrożeń na pracowników. Jak z tego wynika, to pracownik ponosi ryzyko zawodowe wykonując pracę w określonych warunkach. W celu ochrony jego zdrowia, zarówno eliminowanie, jak i ograniczenie ryzyka związanego z pracą, jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich środków korygujących. W szczegółach o kolejnych etapach będziemy mówili dalej. Ocena ryzyka zawodowego – narzędzie do poprawy warunków pracy

Wprowadzenie Ogólne zasady zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom: ograniczanie ryzyka zawodowego, przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania, dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, stosowanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie niebezpiecznych proc. technologicznych, urządzeń, substancji – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, instruowanie pracowników. Poniżej zawarte są zasady odnoszące się do sposobów zapewnienia bezpieczeństwa pracującym. Są one zbieżne z zasadami, które powinny być stosowane podczas zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą: ograniczanie ryzyka zawodowego, przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania, dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika – odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn, narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszania uciążliwości pracy (to podejście definiuje ergonomię), stosowanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie niebezpiecznych proc. technologicznych, urządzeń, substancji – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wprowadzenie dodatkowe wymagania prawne dotyczące oceny ryzyka zawodowego dla: - czynników chemicznych, - hałasu i drgań mechanicznych, - ręcznych prac transportowych, - czynników biologicznych. W dużym uproszeniu można powiedzieć, że dotychczas wskazane podstawowe hasła dotyczące oceny ryzyka zawodowego odnoszą się do wszystkich czynników. Istnieje jednak grupa czynników, dla których ustawodawca opracował szczegółowe wymagania oceny ryzyka z nimi związanego. W dużej mierze wynikało to z konieczności dostosowania polskiego prawa do wymagań wspólnotowych. Do czynników tych należą: czynniki chemiczne, hałas i drgania mechaniczne, ręczne prace transportowe, czynniki biologiczne. Poszczególne z nich omówione zostaną w następnej części zajęć.   Kryteria oceny ryzyka zawodowego, według których powinna być przeprowadzona, są uzależnione w dużej mierze od pracodawcy oraz stosowanej w zakładzie technologii (stopnia jej zaawansowania i złożoności). Spośród wielu dostępnych metod identyfikacji zagrożeń oraz szacowania poziomu ryzyka zawodowego pracodawca musi dokonać wyboru najodpowiedniejszej dla niego. W celu ułatwienia tego wyboru, opracowana została polska norma PN-N-18002:2000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”. Stosowanie tej normy nie jest obowiązkowe, ale zalecane, gdyż systematyzuje zasady i etapy procesu oceny ryzyka zawodowego oraz umożliwia – po spełnieniu określonych warunków – efektywne zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie. Wytyczne zawarte w tej normie określają: podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego, do których należy przede wszystkim zapewnienie możliwie najlepszej ochrony zdrowia pracowników; ogólne zasady przygotowania oceny; osoby przeprowadzające ocenę; przebieg oceny; działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego. 2. Ocena ryzyka zawodowego – seria polskich norm 18000

Podstawowe zasady przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego Identyfikacja zagrożeń w wyniku zebrania niezbędnych informacji Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym Działania korygujące i/lub zapobiegawcze – PODSTAWOWE ZASADY PRZEPROWADZANIA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO   Ocena ryzyka zawodowego jest procesem, podczas którego: identyfikowane są zagrożenia w wyniku zebrania właściwych, pełnych i aktualnych informacji, szacowana jest ciężkość następstw związanych z ich aktywizacją oraz prawdopodobieństwo zaistnienia takiego zdarzenia. Kolejnym etapem jest zaplanowanie i wdrożenie właściwych (co znaczy skutecznych) środków profilaktycznych, które będą faktycznie ograniczały lub eliminowały ryzyko niegenerując nowych zagrożeń. Na tym etapie należałoby wspomnieć również o kwalifikacjach osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego oraz udziale przedstawicieli załogi w tym procesie. Niezwykle ważne jest, by osoby przeprowadzające ocenę wiedziały, co mają zrobić i przy wykorzystaniu, jakich metod, a także jakiemu celowi ma to służyć. Osobami, które wiedzą dużo o przebiegu procesu pracy i sposobach jej wykonywania są sami pracownicy. Dlatego też mogą oni stanowić bardzo cenne źródło informacji, z którego warto korzystać. Podsumowując wprowadzające rozważania o ocenie ryzyka zawodowego należy powiedzieć, że: Celem wspomnianych wyżej działań jest doprowadzenie ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego, czyli takiego, przy którym wielkość strat związanych z aktywizacją danego zagrożenia jest możliwa do zaakceptowania. Wykonywane prace w mniejszym lub większym stopniu mogą zagrażać życiu lub zdrowiu pracowników. Zatem rzetelne przeprowadzenie procesu oceny ryzyka zawodowego oraz stosowanie środków profilaktycznych, zdefiniowanych w wyniku tego procesu jest zarówno elementem bezpośrednio chroniącym zdrowie i życie pracowników, jak również pośrednio – poprzez podnoszenie świadomości o istnieniu zagrożeń w miejscu pracy oraz o sposobach bezpiecznego wykonywania pracy. Okresowa ocena ryzyka zawodowego

IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ   Przechodząc do omawiania poszczególnych etapów procesu oceny ryzyka zawodowego należy rozpocząć od identyfikacji zagrożeń. Ten etap jest najważniejszym w całym procesie, ponieważ od zidentyfikowania wszystkich zagrożeń zależy podjęcie koniecznych i skutecznych działań profilaktycznych. Odpowiada na pytania CO zagraża? i KTO jest narażony?

Identyfikacja zagrożeń Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę Rodzaje zagrożeń: wynikające ze środowiska pracy określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, wynikające ze sposobu wykonywania pracy. Czego zatem w toku identyfikacji zagrożeń będziemy poszukiwali? Takich warunków środowiska pracy, które mogą powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia pracowników wykonujących konkretne zadania. Często mylnie utożsamiane jest wydarzenie z zagrożeniem. Np. na etapie identyfikacji zagrożeń wskazuje się jako zagrożenie - pochwycenie ubrania lub części ciała pracownika przez wirujące elementy maszyn. Prawidłowo wskazane zagrożenie w takim przypadku to – nieosłonięte, wirujące części maszyn. W ocenie ryzyka zawodowego, na etapie identyfikacji zagrożeń, w naszej praktyce spotykamy się też z traktowaniem skutku niepożądanego wydarzenia jako zagrożenia (np. określenie zagrożenia jako – amputacja palca, podczas gdy jest to skutek wydarzenia spowodowany zadziałaniem nieosłoniętej części maszyny).   Istotne jest by zwrócić uwagę na wszystkie zadania, jakie wykonuje pracownik, a nie ograniczać się do „stanowiska pracy” – często pojmowanego tylko jako jedno miejsce w zakładzie pracy. Pracownik, który w celu wykonania powierzonego zadania musi przejść np. do magazynu po półprodukty też może być narażony na niebezpieczeństwo. Etap ten powinien dać nam odpowiedź na pytania: czy przy analizowanych pracach występują czynniki: szkodliwe, niebezpieczne (do których zaliczymy czynniki chemiczne, biologiczne oraz fizyczne) i/lub uciążliwe (głównie wynikające ze sposobu wykonywania pracy, choć nie tylko – np. oświetlenie) mogące stanowić zagrożenie, kto jest narażony na oddziaływanie tych czynników.

Identyfikacja zagrożeń Metody pozyskiwania informacji o zagrożeniach: obserwacja środowiska pracy, obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim, wywiady z pracownikami, analiza dokumentacji, np. DTR, instrukcji stanowiskowych, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych, kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, chorób zawodowych.   Dokonać tego można poprzez zebranie wiarygodnych informacji. Informacje te muszą być przede wszystkim pełne i aktualne. Do metod pozyskiwania informacji o zagrożeniach zaliczyć można np.: obserwację środowiska pracy (w tym też czynników zewnętrznych – takich jak np. obecność pracowników innych firm, którzy mogą wpływać na bezpieczeństwo; warunki atmosferyczne), obserwację zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim – w tym sposobów wykonywania pracy, wykorzystywanych maszyn i urządzeń, organizacji tych zadań (czy zapewniają właściwe warunki pracy), wywiady z pracownikami, analizę dokumentacji – DTR, danych technicznych o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach (w celu porównania z tym, co faktycznie na stanowisku pracy występuje), instrukcji stanowiskowych, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych (np. pyły, hałas), a także uciążliwych (np. oświetlenie, wydatek energetyczny), kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, chorób zawodowych, Przydatna może okazać się też analiza literatury technicznej, wskazującej zagrożenia charakterystyczne dla danej branży lub rodzaju prac – jednak w tym przypadku należy być szczególnie ostrożnym i nie przepisywać bez weryfikacji tych informacji. Może okazać się, że w przypadku Państwa zakładu nie mają one zastosowania.

Identyfikacja zagrożeń Narzędziem pomocniczym pozyskiwania informacji o zagrożeniach jest lista kontrolna Dla czynników mechanicznych, np. : Czy maszyna jest wyposażona w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego jej zatrzymywania? Czy maszyna jest wyposażona w urządzenie do zatrzymania awaryjnego? Czy zastosowane osłony i inne urządzenia ochronne - nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania; - ograniczają dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny? Świetnie sprawdzającym się narzędziem pomocniczym do identyfikacji zagrożeń jest lista kontrolna. Jest ona szczególnie przydatna w przypadku czynników mechanicznych – dotyczących maszyn i urządzeń. Przykładem jest lista opracowana przez PIP zawierająca pytania umożliwiające stwierdzenie spełniania przez użytkowane maszyny wymagań minimalnych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy: 1. Czy maszyna jest wyposażona w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego jej zatrzymywania? Uwaga: każde stanowisko pracy wyposaża się w element sterowniczy przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny lub niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby maszyna była bezpieczna. 2. Czy maszyna jest wyposażona w urządzenie do zatrzymania awaryjnego? Uwaga: urządzeń tych nie wymaga się w przypadku, gdy przez zastosowanie tego urządzenia nie zmniejszy się ryzyka – nie skróci się czasu zatrzymania maszyny. Nie wyposaża się w to urządzenie także przenośnych maszyn trzymanych i prowadzonych ręcznie oraz takich, w których przypadku jego zastosowanie może stwarzać zagrożenie, np. wskutek odcięcia energii koniecznej do zadziałania podstawowych urządzeń ochronnych. 3. Czy zastosowane osłony i inne urządzenia ochronne - nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania; - ograniczają dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny?   Dodatkowym źródłem informacji do diagnozy stanowiska pracy są przepisy prawne dotyczące konkretnych branż i maszyn w nich stosowanych np. maszyn do obróbki drewna – rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna.

Identyfikacja zagrożeń Narzędziem pomocniczym pozyskiwania informacji o zagrożeniach jest analiza bezpieczeństwa pracy, polegająca na: określeniu celów wykonywanych zadań przez pracownika, ustaleniu listy wykonywanych czynności, określeniu zagrożeń związanych z wykonywaniem każdej czynności (jakiego rodzaju wypadki mogą zaistnieć, jaki występuje rodzaj wysiłku i jakie jest jego natężenie, czy czynności można wykonać w inny sposób niż określony w instrukcji, czy występują czynniki szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych, czy występują problemy ergonomiczne). Innym przykładem narzędzia wspomagającego identyfikację zagrożeń jest analiza bezpieczeństwa pracy, polegająca na:   określeniu celów wykonywanych zadań przez pracownika, ustaleniu listy wykonywanych czynności, określeniu zagrożeń związanych z wykonywaniem każdej czynności (jakiego rodzaju wypadki mogą zaistnieć, jaki występuje rodzaj wysiłku i jakie jest jego natężenie, czy czynności można wykonać w inny sposób niż określony w instrukcji, czy występują czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe, czy występują problemy ergonomiczne). Należy pamiętać jednak, żeby nie poświęcać zbyt wiele uwagi i czasu zagrożeniom, które w sposób oczywisty nie wywołują żadnych szkodliwych następstw. Jednak świadomość przyczyn ich wyeliminowania z dalszych etapów jest konieczna. Jeśli bowiem nieznane są skutki, jakie może wywołać dany czynnik, konieczna będzie jego analiza z wykorzystaniem bardziej szczegółowych metod, o których dalej. Przykładem zastosowania jest ocena ergonomicznych czynników ryzyka, których skutki oddziaływania są często oddalone w czasie.

Czynniki chemiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny należy uwzględnić: niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego, otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym (np. zawarte w karcie charakterystyki), rodzaj, poziom i czas trwania narażenia, wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, efekty działań zapobiegawczych, wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. Jak wspomnieliśmy wcześniej, istnieją konkretne wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego określonych czynników, w tym czynników chemicznych. W tym miejscu chcielibyśmy je Państwu przybliżyć. Wymagania te zawarto w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. Oczywiście należy na początku dokonać rozeznania, jakie czynniki są stosowane w zakładzie pracy. Służyć temu może przygotowanie listy wszystkich chemicznych substancji i preparatów występujących na stanowiskach pracy oraz stanowiskach sąsiadujących. Następnie, korzystając z różnorodnych źródeł informacji, konieczne jest zidentyfikowanie: niebezpiecznych właściwości cz. chem., otrzymanych od dostawcy informacji dotyczących zagrożeń związanych z występowaniem czynnika chemicznego (np. z karty charakterystyki), scenariuszy narażenia, rodzaju, poziomu i czasu trwania narażenia, wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy – co jest możliwe dla czynników, dla których je ustalono, wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym – grupa czynników dla których zostały ustalone jest bardzo mała, obejmuje np. ołów, styren efektów działań zapobiegawczych, wyników oceny stanu zdrowia pracowników – jeśli została przeprowadzona, warunków pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. Przy ocenie ryzyka należy wziąć również pod uwagę występowanie więcej niż jednego czynnika (ze względu na ewentualne możliwości ich interakcji). Dodatkowo, bardziej niebezpieczne, ze względu na wzrost narażenia, mogą być np. remonty i naprawy urządzeń. Takie sytuacje należy również rozważyć.

Hałas i drgania mechaniczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez hałas lub drgania mechaniczne należy uwzględnić m.in..: poziom i rodzaj narażenia, czas trwania narażenia, wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi, informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników, dostępność środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia; wpływ niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych. Dla hałasu i drgań mechanicznych wymagania określone zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne, obejmując m.in.: poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy lub drgania mechaniczne przerywane i powtarzające się wstrząsy; czas trwania narażenia, w tym czasu pracy w godzinach nadliczbowych, oraz obowiązujące u pracodawcy systemy i rozkłady czasu pracy; wartości NDN (dla hałasu – 85 dB) oraz wartości progów działania dla hałasu (80 dB) lub drgań mechanicznych; skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi; informacje dotyczące poziomu emisji hałasu lub drgań mechanicznych, dostarczane przez producenta środków pracy; informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników; skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i substancjami chemicznymi o działaniu szkodliwym na narząd słuchu (substancjami ototoksycznymi), jeżeli umożliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej; dostępność środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia; wpływ niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych.

Ręczne prace transportowe W ocenie ryzyka zawodowego występującego przy ręcznych pracach transportowych należy uwzględnić: charakterystykę przemieszczanego przedmiotu – jego masę, rodzaj i położenie środka ciężkości, warunki środowiska pracy – w tym temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia, organizację pracy – w tym stosowane sposoby wykonywania pracy, indywidualne predyspozycje pracownika – takie jak: sprawność fizyczną, wiek, płeć i stan zdrowia. W ocenie ryzyka zawodowego występującego przy ręcznych pracach transportowych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych, należy uwzględnić:   charakterystykę przemieszczanego przedmiotu – jego masę, rodzaj i położenie środka ciężkości (również możliwości jego uchwycenia), warunki środowiska pracy – w tym temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia (również przestrzeń pracy – jeśli jest ograniczona to wpływać to będzie na postawę przy pracy; stan nawierzchni, po której przemieszczany jest ładunek; bardzo gorące lub zimne obiekty na stanowisku pracy; niewystarczające oświetlenie), organizację pracy – w tym stosowane sposoby wykonywania pracy (ze szczególnym uwzględnieniem zadań o wysokiej powtarzalności; wymagających sięgania na dużą odległość, skręcenia tułowia, przenoszenia przedmiotów na duże odległości), indywidualne predyspozycje pracownika – takie jak: sprawność fizyczna, stan zdrowia (również wzrost, co jest ważne przy zespołowym przenoszeniu ładunków, płeć i wiek istotne ze względu na zróżnicowane normatywy higieniczne dotyczące masy przemieszczanego ładunku). W przypadku ręcznych prac transportowych, do ich bardziej szczegółowej analizy stosowane mogą być dwie proste metody: MAC – brytyjskie karty oceny ręcznych prac transportowych, KIM – niemiecka metoda wskaźników kluczowych dla czynności podnoszenia, przenoszenia, pchania i ciągnięcia.

Czynniki biologiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki biologiczne należy uwzględnić: klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na ich działanie, informację na temat: potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki biologiczne (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki) należy uwzględnić m.in.: klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na ich działanie, informację na temat: potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą.

SZACOWANIE POZIOMU RYZYKA ZAWODOWEGO Drugim wyróżnionym przez nas etapem oceny ryzyka zawodowego jest szacowanie jego poziomu.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Określenie niepożądanych następstw aktywizacji zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Trzy poziomy ryzyka zawodowego – małe, średnie i duże Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw Małe Średnie Duże Mało prawdopodobne małe średnie Prawdopodobne Wysoce prawdopodobne duże Celem tego etapu jest określenie niepożądanych następstw aktywizacji zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia Wykorzystać do tego celu można jedną z prostszych metod szacowania, zawartą w PN-N-18002:2000. Jest to metoda szacowania poziomu ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej. Obok niej występują inne, np. graf ryzyka, risk score, metoda szacowania w skali pięciostopniowej (w tej samej normie). Bardzo często metody te uwzględniają kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego, pozwalające na określenie, od jakiego poziomu ryzyko występujące na stanowisku pracy można uznać za akceptowalne.   Jeśli chodzi o omawianą przez nas metodę, podstawowe założenia umieszczone zostały w tabeli na slajdzie. Dodatkowo, w normie podano kryteria dla poziomów prawdopodobieństwa oraz ciężkości następstw: do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp. do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp., do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć, są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp., do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika. Warte zaznaczenia jest, że powyższe kryteria znajdują najlepsze zastosowanie w przypadku narażenia na czynniki mechaniczne w środowisku pracy, np. wirujące, nieosłonięte części maszyn, śliską, zabrudzoną, nierówną nawierzchnię, nieosłonięte, niezabezpieczone przewody elektryczne itp.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego – czynniki chemiczne PS PCh PP Ryzyko zawodowe małe Czy PS > NDS PCh > NDSCH PP > NDSP lub lub Czy PS < 0,5 NDS i PCh < 0,5NDSCH lub PS < 0,5 NDS i PP < 0,5 NDSP? lub PS < 0,5 NDS Ryzyko zawodowe duże Ryzyko zawodowe średnie Nie Tak PN-N-18002:2000 zawiera również zasady oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne występujące na stanowisku pracy. Możliwe jest szacowanie poziomu ryzyka zawodowego na podstawie wielkości charakteryzujących narażenie – w tym przypadku NDS, NDSCh, NDSP. Jednak liczba czynników chemicznych jest ograniczona – 495 substancji chemicznych i 19 pyłów, które mają ustalone normatywy higieniczne. W pozostałych przypadkach możliwe jest ustalenie przez pracodawcę własnych kryteriów dopuszczalności ryzyka, uwzględniając opinię specjalistów z zakresu bhp oraz pracowników, co jednak jest bardzo trudnym zadaniem. Możliwe jest też zastosowanie uproszczonych metod oceny ryzyka zawodowego związanego z obecnością czynników chemicznych, które mogą być pomocnym narzędziem do początkowej oceny ryzyka i określenia niezbędnych środków ograniczających to ryzyko. W metodach tych zazwyczaj uwzględnione jest ryzyko związane z występowaniem czynników chemicznych, pojawiające się w wyniku bezpośredniego kontaktu czynnika z ciałem człowieka, działania energii wytworzonej na skutek chemicznej reakcji, np. pożaru lub wybuchu.   Ps – wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężenia średniego ważonego dla całej zmiany roboczej; wskaźnikiem tym może być w przypadku pomiarów z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej, stężenie średnie ważone dla zmiany roboczej (Cw), a w przypadków pomiarów stacjonarnych, górna granica przedziału ufności dla średniej rzeczywistej (GG) lub górna granica przedziału ufności dla stężenia średniego ważonego dla całej zmiany roboczej (GGw) – wartości te podane są w protokole pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, bezpośrednio do wykorzystania przy szacowaniu poziomu ryzyka zawodowego, Pch – wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężeń chwilowych, Pp – wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężeń pułapowych. NDS – Najwyższe Dopuszczalne Stężenie NDSCh – Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe NDSP – Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe Wyjaśnienie do algorytmu: Zależność Ps <0,5 NDS – ma zastosowanie w przypadku substancji chemicznych, dla których nie określono wartości NDSCh i NDSP.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego – czynniki chemiczne Metoda oceny ryzyka m.in. dla czynników nieposiadających ustalonych wartości dopuszczalnych – opracowana przez Komisję Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Pracy Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Przy dokonywaniu oceny ryzyka tą metodą są uwzględniane trzy zmienne: podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną (na podstawie zwrotów R), skłonność do przedostawania się substancji do środowiska (lotność/tworzenie pyłów), ilość substancji użyta w ocenianej operacji. Inną metodą szacowania poziomu ryzyka zawodowego dla czynników chemicznych jest metoda opracowana przez Komisję Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Pracy Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Znajduje ona szczególne zastosowanie dla czynników nieposiadających ustalonych wartości dopuszczalnych – np. NDS. Przy dokonywaniu oceny ryzyka tą metodą są uwzględniane trzy zmienne: podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną (na podstawie zwrotów R), skłonność do przedostawania się substancji do środowiska (lotność/tworzenie pyłów), ilość substancji użyta w ocenianej operacji Poziom ryzyka zawodowego jest określany w skali od 1 do 4 ze wskazaniem zalecanych działań prewencyjnych dla każdego z nich.   Więcej informacji o metodzie wraz z poziomami ryzyka i działaniami korygującymi w pozycji Pt. „Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny” wydanej przez CIOP-PIB pod red. Wiktora Zawieski.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - hałas LEX, 8h (LEX,w), Lamax, LCpeak Ryzyko zawodowe małe Czy LEX,8h (LEX,w) > 85 dB lub Lamax > 115 dB lub LCpeak > 135 dB Czy LEX,8h (LEX,w) < 82 dB i Lamax < 109 dB i LCpeak < 129 dB Ryzyko zawodowe duże Ryzyko zawodowe średnie Nie Tak Podobnie jak dla czynników chemicznych, również dla hałasu w normie PN-N-18002:2000, opracowano algorytm szacowania w skali trójstopniowej ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas, jako czynnik szkodliwy dla narządu słuchu. Różnica polega na występowaniu NDN – najwyższego dopuszczalnego natężenia.   Narażenie na hałas można charakteryzować za pomocą: poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy (LEX,8h), lub odpowiadającej mu dziennej ekspozycji na hałas (EA, 8 h) lub alternatywnie, w przypadku hałasu oddziaływującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu: poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy (LEX, w), lub odpowiadającej mu ekspozycji tygodniowej (EA, w), maksymalnego poziomu dźwięku A – LA max, szczytowego poziomu dźwięku C – LC peak.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - ergonomiczne czynniki ryzyka Przykładowe metody: OWAS – Ovako Working Posture Analysis System – metoda do oceny ryzyka zawodowego uwzględniająca pozycję ciała oraz siłę zewnętrzną i czas utrzymywania RULA – Rapid Entire Body Assessment – metoda służąca ocenie obciążenia całego ciała RULA – Rapid Upper Limb Assessment – metoda oceny obciążenia kończyn górnych OCRA – zgodnie z PN-N1005-5 – metoda przeznaczona do oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania prac powtarzalnych za pomocą kończyn górnych Źródłem zagrożeń zawodowych jest, obok warunków środowiska materialnego, sposób wykonywania pracy - określony przede wszystkim parametrami technicznymi obiektów – m.in. konstrukcją, wymiarami, ale także organizacją i metodami pracy oraz zachowaniami pracowników. Te zagrożenia, które wynikają z nieprzystosowania warunków pracy na danym stanowisku pracy do możliwości fizycznych konkretnego człowieka określa się mianem ergonomicznych czynników ryzyka lub biomechanicznych czynników ryzyka. Wśród nich wymienić można zagrożenia, warunkujące w znacznym stopniu powstawanie chorób wywołanych sposobem wykonywania pracy (szerzej – dolegliwości mięśniowo-szkieletowych), jak: wymuszona pozycja ciała przy pracy (nieneutralne pozycje całego ciała i/lub segmentów ciała, np. pozycja skręcona, zgięta); używanie znacznej siły (nieakceptowane wartości w trakcie wykonywania czynności roboczej); powtarzalność ruchów (niekorzystna dla zdrowia ze względu na wysoką częstotliwość powtórzeń, czas trwania każdego ruchu oraz wykonywanie w pobliżu skrajnych położeń kątowych w stawach); niska temperatura (otoczenia i/lub środków pracy);   Do ich oceny mogą być stosowane przykładowe metody wymienione na slajdzie: OWAS – Ovako Working Posture Analysis System – metoda do oceny ryzyka zawodowego uwzględniająca pozycję ciała oraz siłę zewnętrzną i czas ich utrzymywania – czyli obciążenia statycznego (czego skutkiem mogą być dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego). REBA – Rapid Entire Body Assessment – metoda służąca do oceny obciążenia całego ciała RULA – Rapid Upper Limb Assessment – metoda oceny obciążenia kończyn górnych OCRA – zgodnie z PN-N1005-5 – metoda przeznaczona do oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania prac powtarzalnych za pomocą kończyn górnych. Ze względu na brak czasu, założenia tych metod nie będą prezentowane podczas naszego wykładu. Dostępne są informacje na ich temat w literaturze fachowej (w tym w czasopismach, z przykładami ich wykorzystania).

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład Z protokołu pomiarów „Ekspozycja zawodowa na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy” z dnia … dla Gospodarstwa Rolno-Produkcyjnego, sporządzony przez: Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w … : „Pomieszczenie „Przepiórkarnia” – pomiary stężeń pyłów: zawartości pyłu pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki na badanym stanowisku pracy, dla którego wartość NDS pyłu całkowitego pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki wynosi 4 mg/m3; wskaźnik ekspozycji Cw (średnie stężenie ważone dla całej zmiany roboczej; wartość ta jest porównywana z wartością NDS) wyniósł 2,8 mg/m3.” Wartość Cw przekracza 0,5 najwyższego dopuszczalnego stężenia badanego czynnika szkodliwego.   Slajd 23 i 24 – PRZYKŁAD Praca w pomieszczeniu Przepiórkarni polegała m.in. na czyszczeniu klatek, karmieniu zwierząt, i innych zadaniach związanych z opieką nad nimi. Osoba wykonująca tą pracę wykonywała pracę przez całą zmianę roboczą. Wycinek z protokołu pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, obejmujący wybrany czynnik – pył, został przedstawiony na slajdzie. Jak widać wartość Cw= 2,8mg/m3 przekracza połowę NDS. Zatem wykorzystując algorytm ryzyko można odczytać jako średnie. Zasada jest taka, że jeśli ryzyko związane z wykonywanymi już pracami zostało określone jako duże – działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast. Natomiast planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu akceptowalnego. Przy ryzyku średnim, pomimo, że jest ono dopuszczalne zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. Przy ryzyku małym konieczne jest zapewnienie, że pozostanie ono na tym samym poziomie.

Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład PS Ryzyko zawodowe małe Czy PS > NDS PS < 0,5 NDS Ryzyko zawodowe duże Ryzyko zawodowe średnie Nie Tak   Slajd 23 i 24 – PRZYKŁAD Praca w pomieszczeniu Przepiórkarni polegała m.in. na czyszczeniu klatek, karmieniu zwierząt, i innych zadaniach związanych z opieką nad nimi. Osoba wykonująca tą pracę wykonywała pracę przez całą zmianę roboczą. Wycinek z protokołu pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, obejmujący wybrany czynnik – pył, został przedstawiony na slajdzie. Jak widać wartość Cw= 2,8mg/m3 przekracza połowę NDS. Zatem wykorzystując algorytm ryzyko można odczytać jako średnie. Zasada jest taka, że jeśli ryzyko związane z wykonywanymi już pracami zostało określone jako duże – działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast. Natomiast planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu akceptowalnego. Przy ryzyku średnim, pomimo, że jest ono dopuszczalne zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. Przy ryzyku małym konieczne jest zapewnienie, że pozostanie ono na tym samym poziomie.

ŚRODKI PROFILAKTYCZNE ZMNIEJSZAJĄCE RYZYKO ZAWODOWE Kolejnym etapem jest planowanie i wdrażanie działań wynikających z oceny ryzyka zawodowego, w zależności od jego poziomu – czyli środków profilaktycznych mających na celu eliminowanie lub ograniczanie ryzyka zawodowego.

Środki profilaktyczne Zasady planowania i podejmowania działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczania zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego: środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła, środki ochrony zbiorowej, środki organizacyjne i proceduralne (np. instrukcje bezpiecznej pracy), środki ochrony indywidualnej. Ogólne zasady organizowania tych działań, które powinny być stosowane w przestawionej kolejności, obejmują: środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła (środki stosowane w celu wyeliminowania zagrożenia są najskuteczniejszymi, polegają głównie na automatyzacji i mechanizacji procesów pracy) – np. wykorzystywanie wózków zasilanych elektrycznie do przemieszczania ładunków środki ochrony zbiorowej, np. pełne zabezpieczenia na rusztowaniu środki organizacyjne i proceduralne (np. instrukcje bezpiecznej pracy), środki ochrony indywidualnej (szczegółowe zasady stosowania SOI, a także zagrożenia i rodzaje prac, przy których wymagane jest ich stosowanie, wskazane zostały w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp).   Przed wprowadzeniem środków profilaktycznych w życie warto zastanowić się m.in.: czy zaplanowane działania doprowadzą do oczekiwanego obniżenia poziomu ryzyka zawodowego, czy rozwiązania te nie będą powodowały wystąpienia nowych zagrożeń. Natomiast po ich wprowadzeniu należy sprawdzić ich skuteczność, ponieważ celem nie jest tylko wypełnienie obowiązku, ale faktyczna poprawa warunków pracy zatrudnionych poprzez zapewnienie im bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy!

Środki profilaktyczne – przykład: ograniczanie hałasu Przykładowe rozwiązania techniczne ograniczające hałas: Pochłaniacze, Drzwi dźwiękoszczelne, Ekrany akustyczne, Kabiny dźwiękoszczelne, Dźwiękoizolowane rurociągi, Tłumiki, Obudowy maszyn dźwiękoizolacyjne. Przykładowe rozwiązania techniczne ograniczające hałas: Pochłaniacze podwieszane pod sufitem, Drzwi dźwiękoszczelne, Ekrany akustyczne, Kabiny dźwiękoszczelne, Dźwiękoizolowane rurociągi, Tłumiki akustyczne i obudowy maszyn dźwiękoizolacyjne – stosowane dla maszyn stanowiących źródło energii – silniki spalinowe, sprężarki, maszyny elektryczne, transformatory). Ponadto, możliwa jest zamiana hałaśliwego procesu technologicznego na mniej hałaśliwy, np.: obrabiarki skrawające do metali (automaty tokarskie szlifierki, frezarki) mogą być zastępowane obróbką elektrochemiczną.

OKRESOWA OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Warto pamiętać, że jednorazowa ocena ryzyka nie jest wystarczająca. Dlatego, aby utrzymać ryzyko zawodowe na właściwym poziomie należy przeprowadzać okresowe przeglądy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w celu identyfikacji nowych zagrożeń oraz radzenia sobie z nimi. Dodatkową korzyścią z takiego podejścia jest rozwój podwyższonej świadomości na temat bezpieczeństwa u pracujących, a także kształtowanie u nich kultury bezpieczeństwa. Możliwe jest to przez wprowadzanie zmian w procesach pracy, wyposażeniu oraz sposobach wykonywania zadań, poprzedzone, jak już wspomnieliśmy oceną ich skuteczności, również pod kątem niegenerowania dodatkowych zagrożeń. Ponadto, korzystne byłoby zachęcanie pracowników do aktywności, która doskonaliłaby ich sprawność fizyczną oraz samopoczucie.

INFORMOWANIE PRACOWNIKÓW O RYZYKU ZAWODOWYM Po przeprowadzeniu pełnej oceny ryzyka zawodowego oraz zaplanowaniu i wprowadzeniu działań eliminujących lub zmniejszających ryzyko zawodowe, należy poinformować o tym pracowników. Zgodnie z zasadami pracownicy powinni posiąść wiedzę na temat istniejących w środowisku pracy zagrożeń oraz środków ochrony przed nimi. Sposób poinformowania jest dowolny. Jednak, zgodnie z zapisami rozporządzenia w sprawie szkoleń w dziedzinie bhp, instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Po nowelizacji rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, zawarte zostały w nim konkretne wymagania dotyczące dokumentowania procesu oceny ryzyka zawodowego.

Dokumentowanie Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać: 1. Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku pracy niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku. 2. Wyniki przeprowadzonej oceny dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne 3. Datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny Zgodnie z tymi wymaganiami, dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać: 1. Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku pracy niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku. 2. Wyniki przeprowadzonej oceny dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne 3. Datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny (data jest szczególnie istotna z punktu widzenia potrzeby dokonania ponownej oceny ryzyka zawodowego, jeśli na stanowisku zaszły zmiany np. w wyposażeniu, organizacji pracy, stosowanych metodach pracy).

Przykład – przedsiębiorstwo budowlane Prace wykończeniowe – murowanie, tynkowanie Opis stanowiska pracy Do zadań pracownik należą prace murarsko-tynkarskie w nowych budynkach mieszkalnych, które polegają na wykonaniu ścianek działowych z cegły oraz otynkowaniu ich (wewnątrz budynku). Potrzebne materiały są dostarczane na miejsce wykonywania prac przez pomocników. Stosowane materiały i środki pracy 1. Materiały budowlane (zaprawy murarskie, tynkarskie, cegły) 2. Narzędzia murarskie i narzędzia ręczne (kielnia, wkrętak elektryczny, młotek itp.) 3. Rusztowanie Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe 1. Upadek na tym samym poziomie 3 zdarzenia w ciągu 10 lat 2. Upadek na niższy poziom (z pomostu) jedno zdarzenie w ciągu 10 lat Wykonywane zadania: Ustawianie i przestawianie rusztowania Murowanie ścianek działowych Tynkowanie ścianek Prace wykończeniowe – murowanie, tynkowanie Opis stanowiska pracy Do zadań pracownik należą prace murarsko-tynkarskie w nowych budynkach mieszkalnych, które polegają na wykonaniu ścianek działowych z cegły oraz otynkowaniu ich (wewnątrz budynku). Potrzebne materiały są dostarczane na miejsce wykonywania prac przez pomocników. Stosowane materiały i środki pracy 1. Materiały budowlane (zaprawy murarskie, tynkarskie, cegły) 2. Narzędzia murarskie i narzędzia ręczne (kielnia, wkrętak elektryczny, młotek itp.) 3. Rusztowanie Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe 1. Upadek na tym samym poziomie 3 zdarzenia w ciągu 10 lat 2. Upadek na niższy poziom (z pomostu) jedno zdarzenie w ciągu 10 lat Wykonywane zadania: Ustawianie i przestawianie rusztowania Murowanie ścianek działowych Tynkowanie ścianek

Przykład – przedsiębiorstwo budowlane Przykład oceny ryzyka dla prac: Murowanie ścianek działowych Przykład oceny ryzyka dla prac: Murowanie ścianek działowych 33 33

Skutek/ciężkość następstw Prawdopodobieństwo Poziom ryzyka Zagrożenie Skutek/ciężkość następstw Prawdopodobieństwo Poziom ryzyka Środki profilaktyczne Stan techniczny powierzchni, przeszkody na drodze Upadek na tym samym poziomie, złamania kończyn/ mała szkodliwość wysoce prawdopodobne Średnie Odpowiednie obuwie robocze, uporządkowanie stanowiska, zachowanie uwagi Położenie stanowiska pracy w stosunku do poziomu odniesienia (praca na wysokości) Upadek na niższy poziom, kalectwo, śmierć/ duża szkodliwość Duże Właściwa konstrukcja rusztowania, odpowiednia organizacja pracy, odpowiednie obuwie robocze oraz hełm Substancje chemiczne Np. drażniące, parzące w przypadku zidentyfikowania czynnika, konieczna analiza z wykorzystaniem metod (np. uproszczonej przedstawionej na slajdzie 20 lub innej) Ostrza, ostre krawędzie, chropowatość, szorstkość Skaleczenie/mała szkodliwość Rękawice ochronne Przykład oceny ryzyka dla prac: Murowanie ścianek działowych

UWAGA! W przypadku czynników chemicznych, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych UWAGA! W przypadku czynników chemicznych, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych.

Przykład – stolarnia Prace stolarskie – prace przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego Opis stanowiska pracy Pracownik wykonuje prace polegające na obrabianiu elementów z drewna twardego (dębu i buku) wykorzystując pilarkę tarczową do cięcia wzdłużnego. Ponadto, pełni funkcję magazyniera na placu odbioru materiału. Praca wykonywana jest w pozycji stojącej przez większą część zmiany roboczej. Materiał do obróbki i po obróbce jest transportowany przez pomocnika. Stosowane materiały i środki pracy Pilarka tarczowa do cięcia wzdłużnego – brak osłony tarczy piły nad stołem, występuje osłona tarczy piły pod stołem, brak klina rozszczepiającego, brak odciągu Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Amputacja kciuka podczas obsługi pilarki tarczowe – 1 zdarzenie w ciągu 3 lat Uderzenia pochodzące od odrzuconego materiału (pilarka tarczowa) – 3 zdarzenia w ciągu 3 lat Wykonywane zadania: Przycinanie desek na pilarce tarczowej (4 godziny) Odbiór przywiezionego materiału do obróbki – kontrola wzrokowa dostawy oraz uzupełnienie dokumentacji (3 godziny) 36 PRZYKŁAD – STOLARNIA   Prace stolarskie – prace przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego Opis stanowiska pracy Pracownik wykonuje prace polegające na obrabianiu elementów z drewna twardego (dębu i buku) wykorzystując pilarkę tarczową do cięcia wzdłużnego. Ponadto, pełni funkcję magazyniera na placu odbioru materiału. Praca wykonywana jest w pozycji stojącej przez większą część zmiany roboczej. Materiał do obróbki i po obróbce jest transportowany przez pomocnika. Stosowane materiały i środki pracy Pilarka tarczowa do cięcia wzdłużnego – brak osłony tarczy piły nad stołem, występuje osłona tarczy piły pod stołem, brak klina rozszczepiającego, brak odciągu Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Amputacja kciuka podczas obsługi pilarki tarczowe – 1 zdarzenie w ciągu 3 lat Uderzenia pochodzące od odrzuconego materiału (pilarka tarczowa) – 3 zdarzenia w ciągu 3 lat Wykonywane zadania: Przycinanie desek na pilarce tarczowej (4 godziny) Odbiór przywiezionego materiału do obróbki – kontrola wzrokowa dostawy oraz uzupełnienie dokumentacji (3 godziny)

Przykład - stolarnia Przykład oceny ryzyka dla prac przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego Przykład oceny ryzyka dla prac: przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego

Skutek/ciężkość następstw Środki profilaktyczne Zagrożenie Skutek/ciężkość następstw Prawdopodobieństwo Poziom ryzyka Środki profilaktyczne Praca w pozycji stojącej skutkująca wymuszoną pozycją ciała Zalecana jest dalsza analiza z wykorzystaniem metod określających obciążenie w szczególności kończyn górnych i dolnych Nadmierny hałas (wartość zmierzona na stanowisku pracy wynosi 89 dB (A) – biorąc pod uwagę fakt, że praca jest wykonywana przez 4 godziny przy maszynie, LEX,8h = 86 dB) Analiza z wykorzystaniem algorytmu (slajd 21) Ryzyko zawodowe duże Np. zapewnienie właściwego stanu technicznego maszyny, sprawdzenie i dostosowanie prędkości obrotowej narzędzia do obrabianego materiału, właściwie dobrane ochronniki słuchu – SOI, ograniczenie czasu ekspozycji Wirujące elementy maszyny (nieosłonięta tarcza) Amputacje rąk, palców, skaleczenia/duża szkodliwość Prawdopodobne Duże Zamontowanie niezbędnych osłon na maszynie Zagrożenie uderzeniem przez odrzucone elementy Urazy rąk i innych części ciała/ średnia szkodliwość Wysoce prawdopodobne Zamontowanie klina rozszczepiającego, właściwe miejsce ustawienia pracownika – nie na linii cięcia Zapylenie pyłem drewna twardego - rakotwórczego Konieczne jest wykonanie pomiarów czynnika szkodliwego – pyłu rakotwórczego (szczególnie ze względu na brak odciągu) Przykład oceny ryzyka dla prac: przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego

Dodatkowo rozważyć można np Dodatkowo rozważyć można np. zagadnienia dotyczące posadowienia maszyny, doboru prędkości narzędzi skrawających. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne Dodatkowo rozważyć można np. zagadnienia dotyczące posadowienia maszyny, doboru prędkości narzędzi skrawających.   UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne

Przykład – zakład produkujący artykuły metalowe Prace wykrawania elementów z arkusza blachy Opis stanowiska pracy Pracownik obsługuje prasę mimośrodową. Praca polega na podawaniu ręcznym arkusza blachy stalowej (o wym. np. 450x250x2 mm) ze stosu ułożonego na palecie ustawionej obok wykrojnika. Następnie, po wykrojeniu elementu, operator unosi i spycha wycięty element oraz odpad, które są układane w oddzielnych pojemnikach na palecie. Transport palet następuje z wykorzystaniem wózka widłowego. Prasa znajduje się na hali pras. Konstrukcja wykrojnika jest otwarta. Prasa wyposażona jest w włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie. Stosowane materiały i środki pracy Arkusze blachy o wym. j.w. Prasa mimośrodowa o otwartej konstrukcji wykrojnika (włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie) Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Brak zdarzeń przy wskazanych pracach (zakład funkcjonuje od roku) Wykonywane zadania: Wykrawanie elementów z arkusza blachy wym. 450x250x2 mm przez całą zmianę roboczą PRZYKŁAD – ZAKŁAD PRODUKCYJNY (produkcja art. metalowych)   Prace wykrawania elementów z arkusza blachy Opis stanowiska pracy Pracownik obsługuje prasę mimośrodową. Praca polega na podawaniu ręcznym arkusza blachy stalowej (o wym. np. 450x250x2 mm) ze stosu ułożonego na palecie ustawionej obok wykrojnika. Następnie, po wykrojeniu elementu, operator unosi i spycha wycięty element oraz odpad, które są układane w oddzielnych pojemnikach na palecie. Transport palet następuje z wykorzystaniem wózka widłowego. Prasa znajduje się na hali pras. Konstrukcja wykrojnika jest otwarta. Prasa wyposażona jest w włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie. Stosowane materiały i środki pracy Arkusze blachy o wym. j.w. Prasa mimośrodowa o otwartej konstrukcji wykrojnika (włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie) Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Brak zdarzeń przy wskazanych pracach (zakład funkcjonuje od roku) Wykonywane zadania: Wykrawanie elementów z arkusza blachy wym. 450x250x2 mm przez całą zmianę roboczą 40 40

Przykład oceny ryzyka dla prac: Przykład – zakład produkujący artykuły metalowe Przykład oceny ryzyka dla prac: obsługa prasy mimośrodowej (wykrawanie elementów z arkusza blachy) Przykład oceny ryzyka dla prac: obsługi prasy mimośrodowej (wykrawanie elementów z arkusza blachy) 41 41

Zagrożenie Skutek/ciężkość następstw Prawdopodobieństwo Poziom ryzyka Środki profilaktyczne Stan techniczny powierzchni, przeszkody na drodze Upadek na tym samym poziomie, złamania kończyn/ Mała szkodliwość Prawdopodobne Małe Zachowanie uwagi, odpowiednie obuwie robocze, uporządkowanie stanowiska pracy Poruszające się środki transportowe (wózki widłowe) Urazy w wyniku potrącenia/ średnia szkodliwość Mało prawdopodobne Przestrzeganie instrukcji dotyczącej transportu, wzmożona uwaga Nadmierny hałas (równoważny poziom hałasu wynosi LEX,8h = 90 dB) Analiza z wykorzystaniem algorytmu (slajd 21) Ryzyko zawodowe duże Np. zautomatyzowanie procesu; jeśli nie jest możliwe, to zastosowanie obudowy dźwiękochłonno-izolacyjnej wykrojnika lub/i pola operacyjnego, itp., doraźnie – właściwie dobrane ochronniki słuchu, ograniczenie czasu ekspozycji Ostre krawędzie, (arkusz blachy) Skaleczenie, rany cięte/mała szkodliwość Wysoce prawdopodobne Średnie Rękawice ochronne, uchwyty, haki Możliwość pochwycenia przez pracujący wykrojnik Zmiażdżenie, amputacja rąk/ duża szkodliwość Bezwzględne przestrzeganie instrukcji dwuręcznego załączania maszyny Przykład oceny ryzyka dla prac: obsługi prasy mimośrodowej (wykrawanie elementów z arkusza blachy)

Ocenie należy poddać również pozycję przy pracy przy wykorzystaniu wybranych metod wskazanych na slajdzie 22. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne Ocenie należy poddać również pozycję przy pracy przy wykorzystaniu wybranych metod wskazanych na slajdzie 22.   UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne

Wykaz istotnych przepisów prawnych dotyczących oceny ryzyka zawodowego Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) 44 44

Dziękuję za uwagę!